VOV4.K’ho - Ală nam pa do, làng bol lơh broă sa tàm kơnhoàl Cư Mgar, càr Daklak neh git tam bơrlu\ tam màk tím tàm suơn tam tiêu tàm tơngai tiêu pa dờng. Broă lơh [uơn, ngui ală `jrong tiêu, làng bol blơi che sreng mờ kơt gơs rơnda nàng tờm màk in hàu. Mìng pơgap bơh 5 tus 6 nhai là gơtùi tơnhàu, cèng wơl cồng nha lơh sa uă.

Hìu nhă ồng Nguyễn Đình Hà, ơm tàm xã Ea Tul, kơnhoàl Cư Mgar, càr Daklak pa tơnhàu rlau 10 tấn plai màk tím tam bơrlu\ tàm suơn tiêu. Ồng Hà pà git, 2 nam do, hìu nhă ồng ngui `jrong tiêu pa tam nàng lơh rơnda tam bơrlu\ tờm màk tàm bă ù mờr 1 lồ. Cồng nha lơh sa uă rlau mờ ală chi tam ndai. Mờ 1 lồ do, ai tơnhàu mờr 80 tấn tàm 1 kàl, cồng nha lơh geh mờr 700 tơlak priă. Tu\ do, plai màk tím tàm drà kă bro gam tac yòm mờ geh cau kờ` ngan. Ồng Nguyễn Đình Hà pà git: “Bơta kuơ bơh tam tờm plai màk den cèng wơl cồng nha lơh sa uă, pơn drờm mờ kơphe den cồng nha lơh geh uă rlau. Bơh tu\ tam tus tu\ do den pa tam geh 2, 3 nhai, mơya kung tơnhàu geh bơh 20 tus 30 tấn, tac den sùm geh khà priă bơh 14 tus 15 rbô, geh tu\ gơguh tus 17 brô tàm 1 ki\.”

Ndrờm bè hơ\ sơl, hìu nhă ồng Lê Xuân Hải, ơm tàm [òn 6, xã Cư Dliê Mnông, kơnhoàl Cư Mgar, càr Daklak neh ngui che sreng nàng kơt jat ală `jrong tiêu tàm suơn lơh gơs rơnda nàng tam bơrlu\ tờm plai màk. Bulah mìng mờ 20 tờm tam tơr lòng lài bơh sơn rờp, hìu nhă ồng neh tơnhàu geh rlau 2 tấn plai dum, tac tàm drà kă bro mờ khà priă bơh 15 tus 18 rbô tàm 1 ki\. Go\ broă lơh do cèng wơl cồng nha lơh sa uă, ồng Hải pơnjat tai rề ơnàng bă ù tam tờm plai màk bơrlu\ tàm suơn tiêu. Ồng đơs: “Tờm plai màk hìu nhă a` tam tơr lòng den go\ cồng nha lơh geh jơnhua ngan, bơh tu\ geh suơn màk do den neh tơnguh priă lơh geh hìu nhă in. Go\ cồng nha lơh sa gơguh bè hơ\ den hìu nhă a` neh khin cha bơcri tam 200 tờm tai. Tam tờm plai màk geh cồng nha ngan, priă bơcri ờ uă bè kơphe halà tiêu mơya cồng nha lơh geh den jơnhua ngan”.

Tờm màk là bơta chi tam gơ kờ` ngan mờ ù pơr hê Bazan, priă bơcri tam ờ uă, mờ ờ duh pal sơngka sền gàr uă, den tàng uă hìu nhă neh ngui `jrong tam tiêu geh tàm suơn nàng kờ` geh tai priă jền. Màk tím tu\ do gam là phan geh blơi uă ngan tàm drà kă bro mờ uă hìu nhă tàm xã Cư Dliê Mnông kung neh tus sền broă lơh tam tờm màk bơh hìu nhă ồng Hải dê nàng bơsram bơta chài, kờ` tam tàm suơn tiêu hìu nhă dê. Ồng Nguyễn Đình Hiền, Phó Chủ tịch UBND xã Cư Dliê Mnông, kơnhoàl Cư Mgar, càr Daklak pà git: “Tàm xã den tờm plai màk là broă lơh pa, bulah là chi tam lơyah ngai mơya tơngai tơnhàu mờr 3 nam. Do là tờm chi tam tơn jơh jơgloh tơmù r[ah niam ngan. Tu\ do, tàm xã geh uă hìu nhă bơcri tam neh mờ gam tơnhàu, uă hìu nhă neh tam bơh 200 tus 300 tờm. Do là broă lơh niam kờ` bơtàu tơnguh lơh sa tàm [òn lơgar.”

Broă lơh tam tờm plai màk tím pơgồp bơnah cèng wơl cồng nha lơh sa uă ai làng bol in tàm tơngai kơp tờm tiêu hàu jơh `jrong. Tu\ do, khà priă blơi plai màk tím gam tàm khà jơnhua, ờ mìng dong làng bol bơtàu tơnguh lơh sa mờ gam dong glòm tơlir mờ gàr sùh ìo ù in. Bulah bè hơ\, kờ` pleh bơta làng bol ur ar tam chi tam do, gơnoar atbồ tàm càr Daklak kung sồr làng bol mìng tam nàng ai lơyah ngai ròng jo\ ngai.

Bơta mờng sơng ka sền gàr bơh dùl broa\ lơh tam plai màk geh cồng nha tàm xã Cư\ Dliê Mnông, kơnhòal Cư\ Mgar

            Hìu nha\ ồng Nguyễn Văn Long kis tàm [òn 2, xã Cư\ Dliê Mnông, kơnhòal Cư\ Mgar, càr Daklak geh 2 lồ  ù tam plai màk, ua\ ngan la sơntìl geh tơmut blơi bơh Đài Loan. Ồng Long ai git,  mờ 2 lồ  ù do, pah nam hìu nha\ ồng geh mờr 200 tấn plai,  kờp bal pria\ tàm drà ka\ bro  la bơh 15 rbô tus 17 rbô tàm dùl kg, tơnơ\ kờp jơh ala\ pria\ neh tuh lơh,  hìu  nha\ ồng gam geh cồng  mờr 1 tơmàn 500 tơlak pria\. Bulah bè hơ\, nàng geh cồng nha mờ khà niam bè do,  lài hơ\,  ua\ dơ\ suơn  plai màk  hìu ồng dê gơbàn tu sa aniai ua\ nganb geh tu\ ồng neh pal dui\ sang nàng tam pa wơl. Tơnơ\ geh  lòt jòi wa\ mờ bơh mùl màl geh tam tàm ba\ ù suơn ồng Long neh git geh bơta  mờng bè  tơnơ\ do.

            Tờm plai màk buơn ngan gơbàn kòp sòt  tềng ngko rơyas tu\ gơbàn gơ ngơr bam dà, ngan la tu\ gơbàn trồ mìu ua\. Tàm nhai mìu,  bơh gơbàn sù ìo tàm ù  jơnhua  rlau den tàng ngan làng bol pal tuh dà di mơ tờm plai màk in. Tài tàm nhai prang làng bol tuh dà sùm plai màk in pah ngai,  pah dơ\ tuh bơh 15 tus 20 phút den tàm nhai mìu làng bol pal tuh dà la ngai tuh, ngai lời mờ tơngai tuh bơh 5-10 phút. Ồng Long đơs:

            Nhai do la nhai mìu ua\, den tàng gơbàn sù ìo la ua\ ngan tàm  rơnda he neh tuh tơl  dà bloh den tàng he tuh di mơ. Dilah trồ mìu den he mìng tuh di  bơh 3 tus 4 ngai tuh dùl dơ\, tuh  ua\ ir den geh lơh gơbàn sù ìo bươn ngan gơbàn kòp.

            Tu\ gơbàn ua\ mìu,  ua\ sù ìo tàm tờm plai màk sùm gơbàn ua\ bơta tu sa aniai bè: kòp gơ tep rtèl dar tàm nha, plai mờ kòp gơbàn mhual bơryuh lơh aniai rơyas mờ nha. Tu\ gơbàn tu sa naiai geh lơh gơ tam gơl nha mờ plai geh lơh tờm gơbàn  roh pràn,  plai ờ ua\. Den tàng,  nàng  rcang sơndra\  tu sa, kòp gơbàn  ua\ tàm tờm plai màk den làng bol pal koh bà ntê nàng lơh  ha pah tàm suơn. Bal mờ hơ\, làng bol bồm ờ ua\ bơta sơnơm nàng rcang sơndra\ kòp gơbàn pơdar wil,  kòp  mhual bơryuh mờ ờ ua\  bơta sơnơm sơndra\ phan kis lơh gơ sa, gơ cuh aniai chi. Nàng pleh gơ sơndra\ sơnơm tàm suơn den he pal  tam gơl sơnơm tơnơ\ geh bồm 2 dơ\ mờ khà sơnơm geh bồm jat pơlam  bơh cau lơh  gơs sơnơm. Ồng Long   đơs tai:

            Tàm di 1 poh tus 10 ngai, a` bồm sơnơm  sơndra\  bơsềt kòp. Tài bơsềt kòp  do mhar ngan gơbàn kòp. Dilah tơngai den  tàm 10 ngai, mìu dùl poh den pal bồm sơnơm dùl  dơ\. Dùl poh la sơnơm gơ bơsàp den pal geh bồm sơnơm tai plai màk in tài chi tam do buơn ngan gơbàn kòp, he pal rcang sơndra\ kòp lài, tàm di lah neh bàn kòp den   kòp ờ gơtùi kơryan geh.

            Jat  ồng Nguyễn Văn Long, nhai mìu  tu sa aniai, kòp gơbàn geh lơh tờm chi tam gơbàn ờ pràn den tàng bơta kờ` tuh phơng kung pal geh bơsir. Tàm nhai mìu tu\ gam gơ  geh plai làng bol he pal tuh phơng tơl, tơnguh phơg  kali mờ tuh êt đàm nàng nha ba` gơ cat ua\, lơh tơmù geh ua\ tu sa aniai:

            Tu\ tờm  neh plai, den he pal tuh phơng pơn ring di pal, ba` tơmù  phơng do tơnguh phơng ne. Tơmù phơng geh lơh chi tam  gơbàn ờ sô  lơh gơ but bơsềt kòp den tàng tàm 10 ngai den bol he tuh phơng dùl dơ\ mờ tuh phơng kali jơnhua rlau dùl êt nàng plei gơ kơljap mờ kòp kan ngan gơbàn.

            Dùl bơta tai mờ geh ồng Long  git ngan tus mờ ù tiah gơ geh rbơt kơh den  geh ờ hoan gơbàn gơ ngơr bam dà, mờ ala\ ba\ tiah ring drik den bol he ba` tờ bồng jrô ir. Tài bồng jrô, nhai prang den tu\ làng bol tuh dà gơ geh dong prap dà mơya tàm nhai mìu den gơ pơhìn gơ ngơr bam dà. Ngan la tàm  ala\ nhai ua\ mìu. Tu\ gơbàn gơ ngơr bam dà geh gơlam tus bơta kòp tàm rơyas lơh ồm rơyas mờ chơt. den tàng,  sơng ka sền gàr tờm plai màk tàm nhai mìu, bơdĩh mờ tuh tai phơng geh pơn ring làng bol kung kờ`  sền gròi tus bơta gơ soat dà nàng gàr niam rơyas, gơ sa niam phơng ròng tờm, ròng plai cèng wơl cồng nha jơnhua, plai ua\.

             Mờ ala\ bơta tam pà bơh  ồng Nguyễn Văn Long kis tàm [òn 2, xã Cư\ Dliê Mnông, kơnhòal Cư\ Mgar, Daklak  bè ờ ua\ bơta mờng tàm  sơng ka sền gàr plai màk tàm nhai mìu kơp kờ` dùl bơnah lơi geh dong làng bol git wa\ rlau tai nàng geh ngui tàm suơn he dê gơ cèng geh cồng nha jơnhua mờ khà plai niam.

                                                            Cau cih mờ yal tơnggit K’ Brọp