VOV4.K’ho - Mu\t lơh bơtàu tơnguh lơh broă sa sươn sre đòm jat bơta jak chài pa, tơngai lài, uă làng bol lơh broă sa tàm kơnhoàl Dak Song, càr Dak Nông neh khin cha bơcri priă lơh ală broă bè tuh dà gơhòr ntờc, lơh hìu jàl, sơngka sền gàr mờ công nghệ sinh học… Ală broă lơh do bơh sơnrờp neh lơh geh cồng nha phan bơna tài bơh neh tềm pềr geh priă tă lơh tàm ală tu\ lơh sa mờ tơnguh cồng nha lơh geh bơh chi tam.

Nam 2011, hìu bơnhă mò Trần Thị Nga ơm tàm [òn 1, ntum Nam Bình, kơnhoàl Dak Song, càr Dak Nông rơndăp wơl bă ù 10 lồ tam kơphê neh kra jo\ sơnam, plai ờ geh jat broă lơh 8 lồ tam tiêu mờ jrong tiêu là chi kis, 2 lồ tam kơphê mờ sơntìl pa mờ tam tàm bơrlu\ bal mờ uă tờm chi tam ndai nàng lơh mbur tiêu kơphê in mờ lơh tai tai plai sa…Hìu bơnhă mò Nga gam khin cha ngan bơcri rlau 500 tơlak priă blơi măy tuh dà gơhòr ntờc. Mò Nga pà gi\t, kờp bal priă lơh măy tuh dà gơhòr ntờc tàm dùl lồ là 50 tơlak; pah nam hìu bơnhă bơcri priă lơh bơh 2 tus 3 lồ. Bàr nam do, sươn mìr hìu bơnhă mò Trần Thị Nga dê neh lơh geh pơgăp 6 tơmàn priă pah nam, tàm tu\ priă bơcri lơh gam gơmù uă ngan kờp bơh tu\ măy tuh dà gơhòr ntờc. Mò Trần Thị Nga, đơs: “Broă tuh dà gơhòr ntờc tềm pềr geh cau tuh dà mờ ờ huan roh tu\ jiơ tuh dà. Pơnyơu bè 1 nă cau tàm pơgăp 1 ngai mang dilah jak ngan den kung mìng tuh dà geh 10 lồ lơm, ai dilah tuh bè ờs den 1 ngai mang ờ gơtùi tuh geh 10 lồ ờ. Gơtùi klài bal sơnơm klài bal phơng tàm sơntèk dà hơ\ sồng tuh tơn tềng tờm tiêu nàng tềm pềr geh dà mờ tềm pềr bal priă blơi zờu”.

Anih lơh sa sươn dờng mò Nguyễn Thị Huệ dê tàm ntum Trường Xuân, kơnhoàl Dak Song, càr Dak Nông mờ rlau 2 rbô tờm tiêu, 1 rbô tờm kroăc, plai bơ mờ plai bung kơmhò tơlir kung geh lơh măy tuh dà gơhòr ntờc sơl. Mò Nguyễn Thị Huệ, pà gi\t, broă tuh dà sơprih dềt gàr geh dà ndrờm bal tu\ tuh, kơryan klàr mờ pơrdô ù mờ sơlơ lơh ù geh uă bơta sùh ìo lơh chi tam in kis dờng ndrờm bal: “Hìu bơnhă blơi măy tuh dà gơhòr ntờc, bơta do là kuơ ngan, ờ duh kờn pal geh cau lơh, priă đèng ờ huan jơh, mờ dà kung tềm pềr uă sơl, ngan là ơn phơng den [ươn ngan, ờ gơtìp hoàc hươr. Ai đah cau dong kờl bơto pơlam broă lơh sa den pơlam ngui sơnơm, tơl bơta kòp geh bơta sơnơm krơi is, geh cau dong kờl bơto pơlam broă lơh sa bơto pơlam den he kung lùp bơsram nàng đòm jat lơh geh cồng nha”.

Tàm ală ntum Thuận Hà, Thuận Hành, kơnhoàl Dak Song, uă hìu cau lơh broă sa neh mu\t lơh broă lơh tam biăp phan sa tàm hìu jàl. Bơtàu tơnguh jat broă lơh crơng gơs tiah sùm tam phan, tus tu\ do ală ntum neh rơndăp ù tiah rlau 700 lồ biăp phan sa mờ bơkàu geh sơngka sền gàr jat broă lơh ngui bơta jak chài pa. Gơnoar atbồ 2 ntum do gam dong kờl tai cau lơh broă sa in lơh 2 broă lơh hìu jàl, ờng sơntìl biăp bắp sú jat broă lơh kloh niam ờdo ờdă nàng lơh geh sơntìl tơn dùl bă tiah ai làng bol lơh broă sa in. Ồng Phạm Quang Chung ơm tàm ntum Thuận Hà, kơnhoàl Dak Song, pà gi\t: Kơnờm lơh geh sơntìl niam, tơrmù priă tă lơh, broă tam biăp, bơkàu bơh hìu bơnhă ồng dê neh tơnguh geh cồng nha phan bơna: “Biăp tam tàm ù do neh rlau 17 nam do, mơya tam đòm jat bè broă lơh tu\ do den hơ\ sồng sền go\ geh cồng nha phan bơna uă pơndrờm mờ lài do mờ pơndrờm mờ ală tiah thòng tiah lơyah. Đơs bal là tam mhar mìng di 2 nhai là neh ai tơnhàu tơn. Dilah 1 lồ tơnhàu geh sùm den geh priă cồng tus 300 tơlak pah nam”.

Jat ồng Trần Văn Được kuang atbồ Anih duh broă làng bol ntum Thuận Hà, kơnhoàl Dak Song, bơtàu tơnguh lơh broă sa sươn sre jat broă lơh đòm jat bơta jak chài pa là dùl tàm ală broă lơh tờm ngan mờ ntum lơh ngan jơh nùs mu\t lơh nàng lơh jat Kơrnoat bơh Mpồl đơng lam Đảng càr Dak Nông dê, sền do là dùl tàm ală broă lơh bơtàu tơnguh mhar bơh càr dê. Ală cồng nha bơh sơnrờp bơh broă lơh do dê là pal pơn jờng ngan: “Tàm bơta geh bơh sơnrờp neh geh rơndăp ù tiah ki\ tàm ù tiah ntum ai lơh tơrlòng lài ală broă lơh bè tam mre\ sa biăp, blơn su\t mờ biăp sa. Đơs bè cồng nha lơh geh den tàm dùl lồ ù tam, cồng nha lơh geh bơh phan tam dê là uă ngan. Bơta kuơ dơ\ 2 là làng bol ngui geh măy mok jak chài pa tàm broă lơh sa mờ bơyai lơh is broă crơng gơs broă lơh sa mờ đòm jat bơta jak chài pa tàm ală tu\ lơh sa tam phan”.

Mờ ală cồng nha bơh sơnrờp, kơnhoàl Dak Song, càr Dak Nông geh rề ơnàng lơh uă ală broă lơh bơtàu tơnguh broă lơh sa sươn sre jat broă lơh đòm jat bơta jak chài pa tàm broă lơh sa kờn tơnguh jơnhoa ală priă jền lơh geh ai gah lơh broă sa sươn sre in.

Jat kỹ sư lơh broa\  sa suơn sre Trần Ngọc Thuỷ kuang jat jơng atbồ Cơldu\ lơh broa\ sa mờ bơtàu tơngguh [òn lơgar kơnhoàl Dak Song, càr Dak Nông: Broa\ lơh công nghệ tuh dà gơ hòr ntờc geh dong làng bol tềm pềr rlau tai tu\ geh ngui công nghệ tuh dà ntờc tus mờ suơn chi. Cau ai tơnggit jơnau đơs do geh dơ\ lùp  jơnau tus mờ kỹ sư Trần Ngọc Thuỷ bè bơta do.

            -Ơ kỹ sư Trần Ngọc Thuỷ, dan ồng yal bè broa\ lơh phan tuh dà gơ hòr ntờc gam geh mut lơh tàm kơnhoàl?

            Kỹ sư Trần Ngọc Thuỷ: Tàm nam 2014,  kơnhoàl neh mut lơh broa\ lơh tơ lòng lài tàm 2 ntum, cồng nha cèng wơl bè bơta kơp kờ`. Lài hơ\,  la geh tềm pềr dà, dơ\ 2 la tuh phơng gơtùi tàm nhai prang, tềm pềr geh phơng mờ pleh gơbàn hoàc hươr bơh phơng. Broa\ lơh tuh dà gơ hòr ntờc ờ mìng ngui mờ tiêu, jơh ala\ bơta chi tam ndai geh ngui broa\  lơh tuh dà gơ hòr ntờc kung geh cồng nha ngan.

            -Ơ kỹ sư,  bơta kuơ niam tàm broa\ tuh dà gơ hòr ntờc bè lơi mờ bơta gơtùi nàng mut lơh broa\  do la bè lơi?

            Kỹ sư Trần Ngọc Thuỷ: Tuh dà gơ hòr ntờc, bơh sơnrờp pal lơh roh ua\ khà pria\, làng bol pal git geh bơta tàm broa\ tuh dà gơ hòr ntờc, sơnđìng ngan tàm  suơn chi geh kơh ờ jơnhua  mờ khà dà geh tuh. Làng bol pal git geh bơta hơ\ den geh mut lơh sền sơnơng mờ crap broa\ lơh do. Tàm tơngai tus,  Cơldu\ bol a` geh mut lơh broa\ lơh do.

            -Ơ kỹ sư,  tơl jơh phan ma\y mok geh crap, den khà pria\ geh di pal mờ làng bol geh lah ờ,  dilah lơh ua\ hala lơh is den pria\ lơh gơmù nđờ?

            Kỹ sư Trần Ngọc Thuỷ: Tu\ do pria\ lơh  crap ma\y la 60 tơlak tàm dùl  lồ. Cơldu\ neh geh  tus tềng anih tờm bơta chài rgơi Tây Nguyên mờ pria\ lơyah rlau. Pria\ ờ kas den  sơnđìng ngan bơta ring kơh bơh suơn mờ khà dà.

            -Làng bol kờ` crap phan tuh dà gơ hòr ntờc mờ  bơta dong kờl bơta chài den geh dong kờl bè lơi?

            Kỹ sư Trần Ngọc Thuỷ: Tu\ do,  cơldu\ lơh broa\ sa suơn sre gam geh  ai bơsram tus mờ cau kuang bơto pơlam broa\  lơh sa mờ geh mblàng lam sồr làng bol geh crap. Gơtùi geh tus tơn  tềng cơldu\ lơh broa\ sa suơn sre, anih  bơto pơlam broa\ lơh sa hala cau kuang tàm ntum nàng geh cau at broat tus làng bol gơtùi tìp mờ cau lơh broa\ geh tus crap.  Mìng geh tam jàu bơta jak chài công nghệ mờ bơta chài tus làng bol, ờ hềt geh pria\ dong kờl. Dilah làng bol geh tus is mpồl nàng blơi rê crap bơh bơta pơlam bơh cau kuang gah chài, làng bol ờ kơnjơ\ bè bơta tam jàu công nghệ. Mùl màl, làng bol tus mpồl geh blơi nàng crap geh bơta chài pơlam crap nền nòn den  geh  gơtùi lơh gơs mờ khà pria\ ờ kas.

            -Ưn ngài kỹ sư ua\ ngan.

                   Cau cih mờ yal tơnggit Lơ Mu K’ Yến mờ K’ Brọp