VOV4.K’ho - Mờ broă lơh jat niam bơta chài sơngka sền gàr tờm tiêu, uă làng bol lơh broă sa tàm càr Dak Lak neh bơtàu tơnguh kơ\ kơljap chi tam do, ]èng wơl priă jền lơh geh tus git nđờ tơmàn priă pah nam. Tàm tu\ kòp chơt mhar, chơt lơyài gam lơh aniai tàm càr do, den ală suơn tiêu tam di mờ bơta chài geh pơlam bè rơcang sơndră kòp tu sa aniai kung gam gơs niam, ai ]ồng nha tơnhàu rlau 3 tấn tàm 1 lồ. Jơnau tơnơ\ do geh yal bè mờng chài tam tiêu bơh ờ uă ]au lơh broă sa jak tàm ]àr Dak Lak.

Lam bol a` lòt tus 3 lồ tiêu tơlir niam, ồng Trần Đình Hai, ơm tàm [òn 24, ntum Ea Ning, kơnhòal Cư\ Kui` pà git, kàl lơh tiêu pa do, hìu nhă ồng tơnhàu geh rlau 12 tấn tiêu ra`. Nàng suơn tiêu gơs niam, jai sơndră mờ kòp tu sa aniai, ồng sền dờng màng ơn phơng hữu cơ nàng lơh ù lơbơn. Ồng kung ơn tai ală bơta phơng trung lượng, vi lượng tờm tiêu in mờ broă ngui ală bơta phơng kuơ màng bơh ală mpồl lơh sa kă bro geh mat sơnđan geh pơnrơ bè phơng sih Bình Điền. Ồng Trần Đình Hai đơs:“ Dùl nam a` bơcri tờm tiêu in là mờr 15 ki\ phơng è phan ròng tàm dùl tờm, ai phơng vô cơ den a` mìng ngui phơng kuơ màng. Dilah ơn phơng bè ờs den pal ơn uă, den roh uă tu\ tơngai mờ hoàc huơr uă priă jền, ai ngui phơng kuơ màng den rơ wah phơng geh pơn rơ den niam rlau.”

Mờ mờng chài 15 nam tam tiêu ai ]ồng nha lơh sa uă, ồng Trần Minh Phúc, ơm tàm [òn B’Hôk, ntum Ea B’Hôk, kơnhòal Cư\ Kuin yal, tờm tiêu kuơ màng ngan rlau jơh là rơyas, rơyas gơs den hơ\ sồng tờm chi geh pràn mờ jai sơndră kòp tu sa aniai. Suơn chi pal pơrdô dà niam ờ gơbàn ngơr bam. Tu\ sơngka sền gàr den ba` lơh sồt rơyas. Tờm tiêu ờ duh pal ơn uă phơng hóa học mờ ơn phơng den pal tam ]ah gơs uă dơ\, mơkugn ba` ngui uă ir sơnơm sền gàr phan tam. Ồng Trần Minh Phúc pà git, suơn tiêu sùm ai ]ồng nha tơnhàu 3 tấn tàm 1 lồ, ồng pal mut lơh di bơta chài rơcang sơndră kòp tu sa aniai. Ồng pà git:“ Lài ngan là rơcang sơndră kòp, dơ\ 2 là koh ntê ơn phơng, dơ\ 3 là lơh gùng lik dà, 3 bơta do den tu\ tam tiêu pal geh lơh lài ngan. Pơn yơu koh ntê den tơl `jrong tiêu mờ chi gam kis do a` pal koh ntê tus 3 dơ\, koh ntê nàng suơn ba` ru\ rơm, ờ huan gơtìp `ui, kòp, tu sa aniai. Ai bè ơn phơng den 1 nam a` ơn 5 dơ\ phơng hóa học, 1 dơ\ phơng è phan ròng. Bơh bồ nhai mìu den he ơn lài è phan ròng. Ai sơnơm sền gàr phan tam den he pal jat bơta suơn mờ kơryan, lòt sền suơn go\ gơbàn kòp lơi den pal ngui mơ sơnơm kơryan, ai dilah go\ cau bồm sơnơm do, sơnơm ne mờ he jat lơh tàm suơn he dê là ờ đi.”

Lòt sền broă lơh tam tiêu ồng Phúc dê, Tiến sỹ Phan Việt Hà, anih kơlôi sơnơng bơta chài lơh sa suơn sre brê bơnơm Tây Nguyên đơs là, suơn tiêu do neh geh tam, sơngka sền gàr di mờ bơta chài nàng geh gơs niam sùm:“ Suơn tiêu ồng Phúc dê neh ngui `jrong là chi gam kis, den do là bơta mờ bol a` pơlam nàng kờ` geh 1 suơn tiêu gơs sùm. Pơgồp bal mờ tam `jrong tiêu bơh chi gam kis den suơnt iêu do geh gùng lik dà niam ngan, ờ gơtìp ngơr bam. Cồng nha là tơnơ\ 1 kàl mìu mờ khà dà uă mơya suơn tiêu ờ chơt 1 tờm lơi, bơta do ai go\ suơn do neh mut lơh di bơta chài rơcang sơndră kòp tu sa aniai jat jơnau pơlam bơh cau jak chài dê”.

………………………………………….

Tàm jơnau đơs poh lài, tiến sỹ Phan Việt Hà atbồ cơldu\ rơndap broa\ jak chài, Gah lơh broa\ jak chài chài rgơi lơh broa\ sa suơn sre chi brê Tây Nguyên, neh geh dong pơlam broa\ rcang sơndra\ kòp tus mờ tờm tiêu tàm nhai prang. Ngai do,  tiến sỹ Phan Việt Hà geh ala\ jơnau đơs lài bè broa\ tuh phơng tus mờ tiêu in.

“Bơta bơh sơnrờp pal geh sền gròi ngan la pal tuh tơl phơng hữu cơ, kờ` gơ geh dong tơl bơta đa vi lượng, trung vi lượng mờ hệ vi sinh vật geh kuơ nàng gơtùi tơmù ala\ vi sinh vật  geh aniai tàm ù. Tu\ tuh phơng hữu cơ kung bè phơng vô cơ den bol he pal tuh phơng di pơlam:Bol he pal tờ dùl rbòng ờ jrô gùt dar nsrum nha tiêu di 15 phơng, tuh phơng tàm rbòng tơnơ\ hơ\ geh bôr ù wơl. Mờ phơng hữu cơ den bol he pal tuh phơng mùl màl neh ồm lề, mờ tu\ he jơm glòm phơng neh ồm lề den bol he pal geh ơn tai bal chế phẩm sinh học Trichodema, phân giải hữu cơ, cố định đạm, phân giải lân…, mờ ngan la trichodema nàng gơ sơndra\ tu luh mờ bơsềt fusarium”.

Tàm nhai prang, trồ tiah tơngai duh, làng bol pal kah tus broa\ tuh dà sùm, gàr ìo ù in nàng tiêu gơ geh cat rơyas. Bulah kờ` phơng bơh tiêu ờ ua\, mơya tiêu kờ` ngan geh tuh phơng di pal. Tài do la tu\ tơngai gơ mòn gơs bơkàu, pal geh phơng nàng tiêu lì ua\ bơkàu, tơt plai. Tiến sỹ Phan Việt Hà mblàng:

“Bơta go\ ngan bơh tiêu dê la rơyas gơ cat ờ pràn, den tàng bol he tuh phơng tàm ù den chi gơ kung kan ngan geh sa phơng. Mờ di lah bol he tuh phơng ờ di pal den lơh gam lơh sồt tus rơyas, la gùng tờm ngan nàng tu kòp mut tàm tiêu lơh aniai kòp chơt mhar, chơt lơyaì. Den bè hơ\, bol a` geh đơs lài mờ làng bol tơnơ\ ngui phơng hữu cơ den broa\ dơ\ 2 la bol he pal bơsir tuh phơng tus tiêu in bơh tàm nha mờ broa\ bồm phơng tàm nha tiêu in. Phơng bồm đang nha den bol he pal kờp du\ khà tuh kờ` ngan bơh chi tam tàm tơl tơngai nàng  he bồm jat di tơngai du\, mờ đơs bal slơ bồm ua\ dơ\ den slơ niam. Tu\ mut lơh bồm phơng den pal bồm sù ring jơh tàm ala\ nha, lơh bè lơi nàng gơ sù jơh đah đang mờ đah đơm nha, mờ bồm tu\ trồ rhiơm  mriềt”.

Git geh bơta dờng pràn bơh tiêu, tuh phơng di pal, di phơng la dùl tàm ala\ broa\ lơh geh kuơ màng nàng tam ua\ tiêu kơljap mờ ai cồng nha lơh sa jơnhua.

                               Cau mblàng K’ Duẩn mờ K’ Brọp.