Tàm ală nam rềp ndo, srơh ròng rơpài gơguh uă ngan, tài jơnau kờ` blơi poac rơpài ngai sơ lơ gơguh uă. Broă ròng rơpài geh priă bơcri bơh sơn rờp ờ uă, wàng ròng gơtùi lơh bơh ală bơta phan buơn geh, ờ kas priă, gơtùi ngui ală cau lơh broă geh tu\ tơngai ru tàm bòn lơgar, dong ală hìu nhă làng bol geh tai priă jền. uă hìu nhă cau lơh broă sa tàm ntum Ea Tu, bòn dờng Buôn Ma Thuột, càr Dak Lak neh khin cha ròng tơr lòng lài mờ rề ơnàng broă ròng rơpài, lơh geh tai priă jền, pơ gồp bơnah tam gơl broă lơh sa tàm bòn lơgar, jà…

Ngan là 1 nă cau mìng mờng mờ broă tam, sơngka sền gàr mờ pic kơphe, nam 2009, jat bơta pơlam bơh rơndap broă dong kờl bơto pơlam bơta chài sền gròi mờ bơcri priă ai làng bol tiah sar lơgar ngài in ròng rơpài nàng geh tai priă jền, hìu nhă ồng Bhiu Niê ơm tàm bòn Kmrơng Prong B, ntum Ea Tu, bòn dờng Buôn Ma Thuột neh khin cha cih mat dăn ròng rơpài. Bơh sơn rờp geh dong kờl 2 yô, tơ nơ\ rlau gùl nam, mpồl rơpài neh deh kòn dơ\ sơn rờp, ồng Bhiu Niê pơnjat tai bơ tờp sơn tìl. Rlau 1 nam tơ nơ\, mpồl rơpài bơh hìu ồng Bhiu Niê dê neh gơguh tus mờr 100 nơm mờ tac geh git nđờ jơt yô rơpài sơntìl mờ khà priă bơh 140 tus 180 rbô 1 yô. Ờ duh pal bơcri uă, mờ gam geh rơpài sơntìl nàng tac cau ròng phan in, gam geh rơpài poac nàng tac cau kă bro in, pah nam geh tai bơh 20 tus 30 tơlak priă den tàng ồng chờ hờp ngan. Ồng đơs:“Àng drim siam gơ 1 dơ\, ngai 1 dơ\ mờ măng 1 dơ\. Àng drim den sa lơ\ pơnai, ngai siăm nhơt, mang den kung siăm lơ\ pơnai. 1 nam dilah tac rơpài sơntìl den geh priă uă rlau, tài rơpài sơntìl 1 nơm kơn jơ\ bơh 5 tus 9 gràm, tơl nơm tac geh bơh 70 tus 80 rbô. Bè hơ\ 1 nam he kung geh bơh 25 tus 30 tơlak.”

Rơpài buơn ngan ròng, priă bơcri ờ uă, wàng ròng buơn lơh, ờ huan roh uă tu\ tơngai sền gròi. Phan siam rơpài in uă ngan là geh ai bơh phan geh is, den tàng priă jền ờ huan hoàc, làng bol gơtùi ngui ală bă tiah ha pah nàng ròng tai rơpài, pơn yơu ròng bal tàm suơn kơphe. Ua\ hìu nhă go\ priă jền geh bơh ròng rơpài kung uă đau, den tàng neh khin cha bơcri nàng rề ơnàng broă ròng. Ồng Y Mai Niê ơm tàm ntum Ea Tu, bòn dờng Buôn Ma Thuột đơs:“ Hìu nhă a` broă tờm là tam kơphe, ròng rơpài là kờ` geh tai priă jền hìu nhă in. gơ jat bè broă ròng, dilah ròng uă den tac kung geh uă, dilah ròng 1 et den 5 nam kung geh 5 tơlak, hơ\ là neh kờp jơh priă bơcri ròng. Hìu nhă a` gam kờ` rề ơnàng tai, lơh hìu ròng rơpài kơ\ rlau, lơh di mờ jơnau pơlam, lơh jơnhua rlau, ai tềng đơm den he lơh bơnàng sơmăng tơn, lơh bè hơ\ den hơ\ sồng di.”

Mò Dương Thị Côi kuang bàng pơlam broă lơh sa ntum Ea Tu pà git, broă ròng rơpài di ngan mờ bơta geh ngan bơh làng bol tàm bòn lơgar, tàm bơta ù lơh sa ờ uă, ròng rơpài geh priă bơcri ờ uă, buơn ròng, gơtùi ngui phan sa geh is, dong tơnguh tai priă jền lơh geh. Mò Côi kung đơs tờm, anih lơh broă geh gơnoar kung sơ lơ mblàng yal, yal ală broă lơh geh cồng nha, bè pơlam bơta chài ròng mờ broă rơcang sơndră kòp nàng làng bol in bơsram jat, rề ơnàng, bơh hơ\ chul chồl tam gơl broă lơh sa tàm bòn lơgar. Mò đơs:“ Rơpài buơn ngan ròng mờ buơn jòi phan siam, priă jền bơcri ờ uă, den tàng làng bol gơtùi ròng. kờp ngan den cồng nha lơh geh pơn drờm mờ chi tam hala ală bơta phan ròng ndai den gơtùi jat bơta priă jền bơcri bơh sơn rờp là 1 êt. Làng bol he kờ`  ròng rơpài, tài cồng nha lơh geh bơdìh mờ chi tam làng bol he neh mờ gam sơngka sền gàr, den tàng uă ngan cau ròng rơpài. Bol a` kung pơlam làng bol in lài mờ tu\ ròng rơpài pal cit sơ nơm rơcang sơndră ală bơta kòp.”

……………………………..

             Bè neh đơs, rơpài la phan  kis bươn ngan ròng, ờ gơ rwah phan siam, phan siam ua\ ngan la biap jơng kah, nhơt, nha chi. Tơngai dờng rơpài dê den ờ jo\, tơngai ròng di 3 tus 3 nhai mơ gùl den geh dờng  nàng gơtùi lơh poac tac, di bơh 5 nhai mơ gùl tus 6 nhai den rơpài geh tus tơngai deh dùh. Dùl nam rơpài me deh bơh 6 tus 7 dơ\, pah dơ\ bơh 6 tus 7 nơm kòn. Dùl nơm rpài me bơh 4-5 kg, gơtùi lơh geh di 90-140 kg poac rpài dùl nam, den tàng gơ sir wơl pria\ ruh lơh la mhar ngan. Di pal mờ bơta geh bơh ua\ hìu nha\. Bulah bè hơ\, nàng ròng rơpài geh cồng nha kờ` pal git ngan ala\ bơta kờ` broa\ chài tàm ròng rpài, broa\ rwah sơntìl, lơh wàng ròng, rcang phan siam, broa\ lơh rcang sơndra\ kòp…

            Bè lơh wàng: Wàng gơtùi lơh mờ gach, mờ chi, ja gle hala mờ phan geh lài tàm  hìu nha\, mơya pal lơh di bơta kờ` bè:

            -Rơpài ơm kis khat gơboh, ờ  gơbàn aniai tus pràn kơldang sa\ ja`.

            -Bươn pơs wàs, lơh kloh mờ sơnơm. Bươn tàm broa\ sền gàr rpài.

            -Sền gàr rơpài bơh bơta lơh aniai bơh ala\ phan bơdĩh bè mèo, đe…

            -Wàng pal kơljap, ê\t pria\ mờ bươn tam gơl tu\ gơbàn ờ diơng.

            -Wàng pal geh càl hi, tơl kloh, pleh gơbàn mìu prih, càl khồm. Ngan ngồn, tài rpài la phan ròng mhar gơ dờp ngan, bươn ngan bơtờp kòp den tàng wàng ròng rơpài pal ngài tềng  ròng ala\ phan kis ndai.

            -Bòng siam: Gơtùi lơh mờ khàp, mờ đùh, mờ bòng  chi.

            -Bòng dà hùc: Gơtùi lơh mờ khàp,  mờ kơndoh lơ u hala khàr đùh.

            Mờ ala\ wàng ròng geh lơh dờng, kờ` pal  lơh bòng dà hùc gơ hòr is nàng lơh kloh, bươn tàm bơta sền gàr ròng siam.

            Phan siam rơpài geh 2 mpồl: Mpồl phan siam phan ra` mờ phan siam bòk. Mpồl phan siam ra` geh ngui mờ khà ua\ geh phan siam ra` tơlir, ra` mờ kơnuh, plai, mpồl phan  siam do geh khà ròng sa\ êt, ua\ ngan la geh geh jrau. Phan siam bòk êt dà, êt jrau, gơ geh lơh pràn ngan mờ ròng sa\ mờ rơpài mìng sa mờ khà êt.

            Broa\ chài ròng, sền gàr mờ ròng siam:

            -Rpài dam: Rơpài dam geh bơnga\ kuơ màng ngan tàm  broa\ lơh rơ\ mpồl. Dùl nơm rpài dam niam  gơtùi jring bơh 5 tus 6 nơm rơpài me. Bal mờ  broa\ rwah rơpài dam niam,  broa\ sền gà ròng siam tơpài dam geh gơ dờp ngan tus cồng nha tam jring bơh rpài dam, khà rơpài me bun, khà deh rơpài kòn tàm dùl dơ\ mờ khà niam bơh kòn rơpài. Gơtùi ngui rơpài dam di bơh 6 nhai tus 3 nam mờ mìng ai  dam jring ua\ ngan la 1 dơ\ dùl ngai.

            -Rơpài me deh kòn: Rơpài me deh kòn gơ kờ` dam jring mờ gơtùi  rờm dam jring tu\ 4-5 nhai. Dơ\ gơbàn  gơdan dam bơh rơpài me bơh 10 tus 16 ngai mờ tơngai jo\ jòng di bơh 3 tus 5 ngai. Rơpài me gơ dan dam gờ` hala jơ la la bơh  sa\ rpài, pràn kơldang,  hala bơta siam mờ  trồ tiah. Tu\ go\ rơpài jo\ ờ gơ dan dam, ờ ai tam jring den pal sền bơh tài nàng geh broa\ lơh  geh lơh niam wơl.

            -Sền gàr rơpài kòn:

            Tơngai rơpài kòn jat rơpài me: Tơnơ\ rơpài me deh kòn, den pal sền nđờ nơm kòn mờ pal sang mo ala\ kòn gơbàn chơt, tơnơ\ hơ\ he pal glòm nàng gơ ram mờ phan da\ ram. Pah ngai rpài me mìng mut tàm rsòn deh ai pô dùl dơ\, den tàng tơnơ\ rơpài kòn pô me den tơlik rsòn deh lik wàng me, tơl mpồng nền nòn nàng lời rơpài me lơngai.

            Rơpài pa deh kơnjơ\ bơh 40-60 gràm, rơpài kòn geh deh tơnơ\ bơh 14 tus 15 jiơ hơ\ sồng geh ai pô me. Rpài kòn pa deh den ờ hềt grh tơnò, geh gơ lơh drờm bè đe, 12 ngai  lì mat. Tàm 18 ngai sơnrờp, rơpài kòn kis mờ dờng mờ dà toh me, do la tơngai kuơ màng tus khà ròng kis bơh rơpài kòn.

            Tơnơ\ 18 ngai rơpài kòn gơtùi lik bơh rsòn deh mờ bơsram sa phan siam rơpài me, phan siam geh bơsir tai  la biap, nha chi, nhơt bơnung nàng tơpài kòn gơtùi pơlam sa. Tu\ rơpài kòn geh bơh 23-25 ngai, sa\ gơ neh gơtùi  dờp phan sa di 50% bơh phan siam bơdĩh. Tơnơ\ 30 ngai gơtùi tà toh ờ ai pô, tu\ do rơpài kòn neh dờng bơh 400-500 gràm tàm dùl nơm la niam.

            Rơpài kòn tơnơ\ ờ ai pô toh me: Tơngai do, rơpài kòn sa ờ hềt ua\ mờ bơta pràn lơh lề phan sa bơh gơ sa ờ hềt jơnhua  den tàng pal siam ala\ phan sa bươn lề, niam. Tơnơ\ ờ ai pô tai, den ai rơpài sa jat khà phan siam tơngguh khà, rpài kòn tàm tơngai bơh 3 tus 8 poh, den gơ dờng mhar ngan. Bơh poh dơ\ 9 tơngai lơh lơma\ rơpài  poac den pal siam khat gơboh mờ ala\ phan siam ua\ pràn,  phan siam ra`  di mơ. Tus 14 poh,  ròng siam lơh lơma\ lơyaì mờ gơbàn hoàc ua\ phan siam. Den tàng,  ba` ròng rơpài  tac poac rlau ir 14 poh.

            Rcang mờ sơm ờ ua\ kòp tàm rơpài:

            -Kòp gơlik mhàm: La kòp bơtờp mhar ngan, kòp ua\ ngan gơbàn  tàm rơpài dờng bơh 1 nhai mơ gùl dờng rlau. Tu\ rơpài gơbàn kòp, rơpài gơbàn ngui rngui, ờ bài sa tàm tơngai mhar ngan mờ chơt dùl ròt. Tu\ do gam ờ hềt geh sơnơm sơm bời kòp, mìng geh rcang sơndra\ mờ vaccine VHD kòp gơlik mhàm.

            -Kòp è kơm mhơr: Gơlik kòp tàm bơta lơh kloh ờ hoan ngan. Rơpài ờ hoan sa, gơ pờ tơ nò, è bè kơm mhơr. Nàng sơndra\ kòp, làng bol pal sùm lơh kloh wàng ròng. Tu\ rơpài gơbàn kòp den gơtùi ngui sơnơm Anticoc, HanE klài bal mờ phan  siam bòk mờ khà 0,1-0,2  gràm tàm dùl kg kơnjơ\ sa\.