VOV4.K’ho - Tàm nhai mìu, khà sùh ìo gơguh uă là bơta buơn ngan nàng kòp tu sa aniai gơlik geh uă tàm tờm kơphe. Broă mut ngui ală broă lơh rơcang sơndră kòp tu sa aniai kung gam ờ hềt pràn, uă bơta kòp tu sa aniai ờ hềt geh sơnơm kơryan, bơh hơ\ lơh aniai uă ngan tus cồng nha tơnhàu mờ bơta niam bơh kơphe dê tàm tơngai tơnhàu.

Ồng Nguyễn Văn Tùng, ơm tàm ntum Ea Kênh, kơnhoàl Krông Pach, càr Daklak geh 1 lồ kơphe, cồng nha tơnhàu geh rlau 3 tấn kơphe gar pah nam. Mơya tài gơlik geh kal ke bơh trò tiah dê,  bơh bồ nhai mìu, suơn kơphe ồng dê neh gơtìp jrùh plai bơnung mờ gơtìp ală bơta kòp bè bư sềt lơh aniai den tàng tu\ do, khà tơt plai suơn kơphe ồng dê ờ uă. Ồng đơs: “ Tàm tơngai plai bơnung den tờm kơphe sùm gơbàn gơ jrùh plai, tềng buai plai sùm gơtìp jù hơ\sồng gơ jrùh. Mut tàm nhai mìu tờm kơphe sùm gơtìp bơsềt, kòp sek sa nha, bùi pơrhê lơh aniai, kòp tep rơtèl mat tàm. Jat a` hơ\ là ală jơnau tờm ngan gơ rềng tus bơta jrùh plai tàm tờm kơphe.”

Kung bè ồng Tùng, suơn kơphe bơh ồng Phan Quang An, ơm tàm ntum Ea Phê, kơnhoàl Krông Pach nam do tơnhàu ờ geh mờ gơtìp uă kòp tu sa aniai. Tài ờ sền gròi, ờ [ồm sơnơm kơryan kòp den tàng kòp neh bơtờp tus uă tờm kơphe ndai tàm suơn, den tàng khà lì bơkàu tờm chi dê gơmù. Ồng đơs: “ Nam do trồ tiah gơlik geh kal ke den tàng kơphe lì bơkàu ờ ring, plai lài plai tơnơ\ ờ dùl dơ\ le\, bơta do là tài trồ tiah lơh gơbàn. Ala mat làng bol kung kơp kờ` ală cau jak chài kơlôi sơnơng ngan ngồn ală kòp bè `ui `sồp, tu luh, tep rơtèl mat tàm, kòp sec sa nha, kơp kờ` là ală cau jak chài kơlôi sơnơng bè bơta do.”

Ồng Nguyễn Thanh Chung, kuang bàng pơlam lơh sa suơn sre ntum Hoà Phú, [òn dờng Buôn Ma Thuột, càr Daklak tơngkang làng bol lơh broă sa sơngka sền gàr kơphe tàm tơngai do bè do: “ Nam do bè bol a` go\ là trồ prang dờng soat dà bơh bơta Elnino jo\ jòng, lơh nam do mìu uă, khà mìu pràn rlau lơh gơbàn kòp tu sa aniai uă rlau, den tàng bol a` kung sồr làng bol pal kleh ntê ală tờm chi jơm mbur tờm kơphe in, ală tờm chi sa plai tàm suơn kơphe gơ in dipal rlau. Dơ\ 2 là sền gròi lơh gơs mbur mờ ơn phơng suơn chi in, ơn ring rlau nàng ờ lời kòp tu sa aniai gơlik geh uă.”

                                                                       Cau cih mờ yal tơnggit K’  Duẩn

Rcang sơndra\ tu sa aniai kơphe-koh klah pà chi kìng mbur, tuh phơng di pal, ngui sơnơm di di pơlam.

Nàng dong làng bol mờ gơp bơyô geh ngui ala\ broa\ lơh rcang sơndra\ tu sa aniai tàm kơphe geh cồng nha, tơnơ\ do, tiến sĩ Phan Việt Hà, Viện khoa học kỹ thuật nông lâm nghiệp Tây Nguyên geh tơng kah làng bol ờ ua\ bơta  sơndra\ kòp tu sa aniai kơphe tàm nhai mìu.

-Ơ tiến sĩ,  tàm tơngai tu\ do  den  kơphe sùm gơ bàn ala\ bơta tu kòp lơi?

Tiến sĩ Phan Việt Hà:  Tàm tơngai tu\ do la tam gùl nhai mìu geh bal trồ tơngai, do la tơngai tu sa aniai gơbàn ua\ ngan, ngan la  ala\ bơta kòp bơh bơsềt. Tàm ngai do,  bol he kung pal kah tus ờ ua\ bơta kòp, tu sa aniai  tờm bơh tềng tờm kơphe. Tu sa aniai geh ala\ gơbàn bè sras sa\ tơlir, sa\ jù. Kòp geh lơh aniai den bol he go\ gơbàn kòp  ro sek,  bơsềt dum,  ngan la bơsềt dum gơbàn ua\ ngan tàm  di nhai 9, nhai 10 tàm nam.

-Tu\ do,  den bol he geh ala\ bơta sơnơm lơi bồm tàm, nàng geh rcang sơndra\ ala\ bơta tu sa aniai, ơ tiến sĩ?

Tiến sĩ Phan Việt Hà: Mờ  ala\ bơta tu sa aniai den  ala\ bơta sras, nhui den tu\ do geh ua\ ngan bơta sơnơm mờ ala\ bơta dà sơnơm bồm sras, nhui tềng tờm kơphe mờ gơtùi yal tus bè la AnBum 40EC, Bi58, sơnơm tu kờ` bol he geh bồm tềng tờm. Mờ sras den  bol he pal  sền tus broa\ lơh sền  gròi sùm tam tu\ mờ sras gơbàn rlau  ir 10% tàm kờp jơh ntê,  nha den tu\ hơ\, bol he bồm sơnơm,  tàm nhai do sras gơ mờng ngan gơ ơm pồn tàm nsrum plai kơphe, den tàng tu\ he bồm sơnơm den pal bồm nền nòn ngan.

-Ơ tiến sĩ,  cau tam kơphe pal lơh mbè lơi nàng kơryan kòp  gơ lơh aniai kơphe tu\ do?

Tiến sĩ Phan Việt Hà: Mờ kơphe den bol a` geh sùm đơs mờ làng bol geh ngui jơh ala\  broa\ lơh sơndra\ kờp bal IPM. bal mờ broa\ ngui sơnơm bồm tus tơl bơta kòp, den bol he pal geh ngui bal ua\ broa\ lơh bal ndai, bè tuh phơng pal  du\ phơng di pal. Ngan la tàm nhai mìu do den bol he pal  sùm lòt koh bà ntê ala\ chi kìng mbur, kìng càl nàng suơn kơphe he gơ ha pah, pleh gơbàn ua\ ir sù ìo mờ pleh lơh gơbàn ala\ bơta bơsềt gơlik geh.

-Tiến sĩ geh jơnau đơs tơng kah lơi tu\ bồm sơnơm sơndra\ kòp mờ ờ gơmù tàm bơh sơnơm?

Tiến sĩ Phan Việt Hà: Tu\ bồm sơnơm den bol he pal bồm tàm ala\ anih geh tu sa aniai, den bol he bồm nền ngan,  ala\ tờm geh sras den bol he ờ hềt kờ` bồm. Tu\ bồm sơnơm làng bol pal kah la bol he bồm di pơlam, di tu\. Bol he pal sền trồ tiah. di lah trồ tiah gơbàn tơngai dờng hala mìu dờng den bol he ba` bồm sơnơm, ngan la tu\ bồm sơnơm niam ngan rlau jơh tàm ngai la bol he gơtùi bồm tàm tu\ trồ mho mriềt, hala ala\ ngai ờ  mìu, ai di lah trồ mìu den bol he ba` bồm sơnơm.

-Ngui ua\ ir hala ờ tơl ơhơng tuh geh lơh chi tam bươn gơbàn tu sa aniai ờ, ơ tiến sĩ?

Tiến sĩ Phan Việt Hà:  Dilah bol he tuh ua\ ir phơng hala tuh ờ tơl phơng den ờ ngòt tu sa aniai, mơya gơ geh la bơta nàng  kòp tu sa bươn ngan gơ mut  tàm chi tam, tàm tu\ tơngai do bol a`  sùm geh  đơs mờ làng bol, tàm tu\ tơngai do pal tuh phơng du\ di pal  bơh phơng đàm mờ kali, kờ` chi tam dờng plai, kali la dùl tàm bơta dong sơndra\ tu saniai.

-Ưn ngài tiến sĩ ua\ ngan!

                                                                                      Cau cih mờ yal tơnggit K’ Brọp