VOV4.K’ho - Ală nam pa do, bă ù tam sầu riêng tàm càr Dak Lak gam tơnguh mhar, cèng geh bơta kuơ uă ngan làng bol in. Bu\ lah bè hơ\, do kung là phan tam pal geh broă sền gàr sơndră mờ tu kòp lơh aniai niam hơ\ sồng geh cồng nha tàm broă lơh sa. Kỹ sư Trần Đỗ Hoàng, phó kuang atbồ anih lơh broă tam jào broă lơh, Tập đoàn Lộc Trời bơto ờ uă broă sền gàr mờ sơndră mờ tu kòp lơh aniai tàm tòm sầu riêng.

Kỹ sư Trần Đỗ Hoàng: Sầu riêng là tờm chi sa plai pơnrơ ngan tàm tiah duh sùh ìo dê, den tàng jơnau sồr bè trồ tiah mờ bơta ìo dà là uă ngan, nàng kis dờng mờ bơtàu tơnguh kờ` pal geh dùl bơnah dà mìu, mờ bơnah dà mìu geh tam pà ring bal, kàl prang ờ go\ di jo\ jòng rlau ir 3 nhai.

Sền wơl bơh kàl prang pa do, den tơngai prang là dùl êt ngan mờ niam ngan mờ tờm sầu riêng. Den tàng bè hơ\, trồ tiah gơrềng tus broă ờ geh bơkàu halà gơjrùh plai den kung ờ hềt loh sơl. Tàm do, den bol he pal sền bơh dùl bơta ndai.

Jơnau dơ\ dùl là geh bơkàu uă mơya ờ geh tơ\t plai. Sầu riêng sùm geh bơkàu uă ngan mờ lơh is nàng geh plai mơya khà geh tơ\t plai dùl êt ngan pơndrờm mờ plai geh kơnờm bơh kung kìm, rềt. Geh 2 bơta kờ` pal geh nàng geh plai kơnờm bơh kung kìm, rềt: Dơ\ dùl là ală phan bè kung kìm, rềt tus nàng jồp dà bơkàu den dong tờm sầu riêng geh bơkàu mờ geh tơ\t plai tàm trồ mang.

Dơ\ 2 là kờ` pal geh tờm chi lơh geh plai là dùl chi ndai halà dùl tờm chi ndai lơh geh tơ\t plai bơh kung kìm, rềt den geh niam rlau tai. Nàng lơh geh broă lơh do, den dơ\ dùl tàm tơngai tờm sầu riêng gam geh bơkàu den pal sơlơ lơh gơhòi gơ jà kung kìm, rềt tus bơh broă chu đèng tàm sươn nàng kung kìm halà rềt tus nhồm uă rlau.

Ha là tam tai ală sơntìl sầu riêng ndai tàm sươn den cồng nha kung geh gơguh uă rlau. Do là ală jơnau lơh tơrlòng neh lơh geh cồng nha bơh Viện chi sa plai tiah đah jum dà lơgar dê, tam tàm bơrlu\ bal 2, 3 sơntìl den bơta pràn geh plai là uă ngan”.

- Bè hơ\, gam geh sơl ală jơnau lơi ndai tai lơh sầu riêng geh plai, ơ kỹ sư?

Kỹ sư Trần Đỗ Hoàng: “Jơnau dơ\ 2 là neh geh tơ\t plai mơya gơtìp gơjrùh te\ den geh 2 jơnau lơh bơta do, dơ\ dùl là bè phơng sih. Tu\ chi ờ tơl phơng mờ pal ròng plai uă ir den geh lơh gơlik jơnau tam pìt phơng den geh lơh plai gơjrùh te\. Ha là tài bơh broă ơn phơng ờ ring bal.

Den tàng, bol a` sồr: Dơ\ dùl là kờ` pal ơn phơng ring bal, tam pà uă tu\ tơngai: Tơnơ\ tu\ tơnhàu, lài mờ tu\ geh plai mờ tàm ală tu\ ròng gàr plai. Mờ bal mờ broă ơn phơng bơh ù den kung kờ` pal ngui phơng ơn nha nàng geh vi lượng.

Tơngai pa do, den Viện chi sa plai tiah đah jum dà lơgar, đơs niam ngan phan bơna Hi-Boron, do là bơta phơng geh Bo mờ đạm bơh công ti Hi-tech lơgar Australia dê. Ală tu\ ngui tàm tờm sầu riêng pà go\, khà geh plai uă ngan mờ khà plai lơh geh jat di jơnau kờ` là uă ngan.

Mờ bol he kờ` pal sền ngac là pal klah [à ală dơ\ bơkàu, tu\ sầu riêng geh bơkàu 2, 3 dơ\ den bol he rwah dơ\ nàng pik sang [à bơkàu. Mờ tu\ geh plai bơnung den tơrgùm phơng tàm bàr pe bơta plai ròng plai lơh geh di jơnau kờ`, ai ală plai ờ lơh geh jơnau kờ` den bol he pik sơrbì te\.

Dùl jơnau lơh dơ\ 2 bol he kờ` pal sền ngac, hơ\ là tàm tơngai geh bơkàu den bàr pe bơta kòp lơh aniai kung geh sơl, bol he sền tàm sươn nàng geh broă lơh rơcang sơndră. Bè tu den sùm geh tu cuh plai, lơh gơjrùh plai bơnung.

Ha là digơlan tài bơh bơsềt, tu\ do bơsềt Phusarium lơh ồm bơkàu den kung lơh gơrềng sơl tus broă gơjrùh te\ bơkàu hơ\. Hơ\ là bàr pe jơnau tờm kờ` pal sền swì wơl mờ ngui broă lơh nàng lơh geh cồng nha”.

- Ơ kỹ sư Trần Đỗ Hoàng, tu\ do tơnơ\ mờ kàl tơnhào den broă kờ` geh phơng bơh tòm sầu riêng là bè lơi?

Kỹ sư Trần Đỗ Hoàng: Tơnơ\ mờ tơngai mờ tòm sầu riêng neh jơh plai den tơnơ\ mờ tu\ tơnhào he pal bơyai lơh sih phơng kờ` dong kờl tòm geh pràn wơl.

Jăt broă kơlôi sơnơng bè phơng sih bơh lơgar Malaysia pà go\, tàm tòm sầu riêng bơkiar neh 18 nam, cồng nha geh 7 tấn tàm 1 lồ den ai bơh tàm ù 16,4 k^ đạm, 3,9 k^ P2O5, 28,5 k^ K2O, 2 k^ Canxi, 3,4 k^ Magie, ndrờm mờ di pơgăp 33 k^ Urê, 23,5 k^ lân, 57 k^ Sunphat kali mờ 3,4 k^ Sunphat Magie tàm 1 nam.

Bè hơ\, bu\ lah khà phơng tòm ngui bơh tàm ù ờ uă, mơya tòm sầu riêng ai ală phơng kờ` geh tơnpràn wơl.

Tài tàm tơngai do, he pal kah sih phơng đạm là tòm ngan kờ` tòm geh pràn wơl nha, bơtơl tai lân kờ` rơyas pràn mờ pal bơtơl tai kali kờ` pleh mờ broă ờ tơl tài tàm broă lơh gơs plai, ròng plai den tòm geh kờ` kali uă ngan.

Bơdìh hơ\ tai, he kung pal kah tus mờ ală bơta trung vi lượng kung geh kuơ, mờ broă sih vi lượng bơh 2 broă lơh là sih phơng hữu cơ, phơng rơpu, kơnrồ ha là phơng nha.

- Làng bol gơtùi ngui ală bơta phơng bè lơi kờ` sih tòm sầu riêng in tàm tu\ do ơ kỹ sư?

Kỹ sư Trần Đỗ Hoàng: Bè phơng sih kung bè bơta phơng, he pal kah bè do, do là tơngai rơyas pràn mờ căt tai ntê pa, den tàng pal kờ` geh uă ngan phơng đạm mờ lân, den tàng he pal sih ală bơta phơng do lài mờ pal kah ơn bal phơng hữu cơ, mùl màl là phơng rơpu, kơnrồ kờ` bơtơl geh tơl vi lượng, mờ lơh ù m[ùr niam, tơnguh cồng nha phơng vô cơ in.

Mờ broă sih phơng hữu cơ, phơng rơpu, kơnrồ den he pal pơgồp bal mờ ală chế phẩm sinh học bè: Trico DHCT mờ phơng sih nha kờ` lơh niam ù Rizomic, kờ` sền gàr niam ală bơta phan lơh aniai tàm ù, kuơ màng ngan là bơsềt phytopthora lơh gơbàn kòp gơl^k dà bơsơ\t, ngòt rơngơ\t ngan tàm tòm sầu riêng.

Tu\ he pơgồp bal ai ală chế phẩm sinh học do geh dong kờl ai broă sền gàr kòp niam mờ geh lơh niam ù mờ dong kờl tơnguh cồng nha bơh broă sih phơng.

Mơya, tu\ sih phơng den he pal kah ba` sih ală bơta phơng geh Clo kờ` sih tòm sầu riêng in, tài [uơn ngan gơbàn croan plai. Ờ uă tòm ờ gơdờp mờ Clo bè tòm sầu riêng, bùm tây, jrào… den he ba` sih.

Mờ gơtùi ơla mờ ală bơta phơng ndai. Bè di lah kờ` sih phơng Clorua Kali den he sih Sunphat Kali tòm sầu riêng in.

- Den bè broă tu kòp lơh aniai den bè lơi? Tơngai do làng bol pal kah sơndră mờ ală bơta tu, kòp lơh aniai lơi tàm tòm sầu riêng ơ kỹ sư?

Kỹ sư Trần Đỗ Hoàng: Tàm tòm sầu riêng den kung geh uă ngan kòp aniai, lơh gơbàn gùt nam tơn. Mơya, tàm tơngai do den he pal kah ờ uă bơta tu, kòp lơh gơbàn tơn tus mờ tòm sầu riêng dê.

Lài ngan là tus mờ tu lơh aniai den he pal kah tus mờ `ui kơmbuh mờ `ui tơlir den mìng lơh aniai nha mờ cồng pa căt.

He sền gàr là tu\ pa go\ cồng căt den [ồm ală bơta sơnơm geh cồng nha uă mờ kung niam ờ do ờ dă bè: Algun ha là Attara kờ` sơndră mờ tu lơh aniai do. Mờ he pal sền gròi, [ồm di pơgăp 2, 3 dơ\ kờ` geh cồng nha uă.

Bè kòp den bol a` sồr tơnkah tu\ do kuơ màng ngan là kòp tài bơsềt Phytopthora Pamydora. Kòp lơh aniai tàm uă tiah tềng tòm sầu riêng bè lơh gơbàn ồm tòm, gơl^k dà tềng tòm; tàm tiah `hoa den lơh gơbàn ồm plai ha là gơjrùh plai dềt.

Bơta do den he kah là kòp tài bơsềt phytopthora lơh gơbàn uă ngan bơta phan tam tàm tiah do, bơdìh mờ tòm sầu riêng den geh tòm cao su, tiêu… kòp lơh gơbàn bơh ù tàm bơta ù gơbàn gơbam dà,… he pal sền gàr kòp ndrờm bal mờ tơrgùm bal den hơ\ sồng geh cồng nha uă.

Lài ngan pal lơh rơbòng kờ` tơl^k dà, tơmù dà kờn tàm suơn tàm kàl mìu.

Dơ\ 2 he pal sih uă phơng rơpu, kơnrồ neh ồm, pơgồp bal mờ tuh ală dà chế phẩm sinh học bè Trico Phytox, Trico DHCT, sih bơtơl chế phẩm Rizomic geh ală chế phẩm bơsềt kis bal kung sền gàr niam ală bơta kòp do.

Mờ he pal chu pơrgu\c jơh ală phan gơbàn kòp, cèng l^k bơdìh suơn chu kờ` ba` gơbàn gơtòp kòp. Tu\ rơ\p gơbàn kòp den pal ngui ală bơta sơnơm bè Insuaran 50WD den ngui geh cồng nha mờ bơta bơsềt do geh bal tàm tiêu, tòm cao su,… geh 2 broă lơh: klài hơ\ sồng pih tềng tiah geh kòp ha là [ồm tàm nha kờ` sơndră mờ kòp.

Do là ờ uă kòp lơh aniai kuơ màng mờ he pal kah tàm tơngai do.

          - Ơi, dan ưn ngài kỹ sư Trần Đỗ Hoàng bè jơnau hơ do uă ngan.

Cau cih mờ yal tơng^t Lơmu K’ Yến – Ndong Brawl