VOV4.K’ho - Hìu nhă bi Bùi Đình Hạnh, kis tàm [òn 2, xã Dak Ndrot, kơnhoàl Dak Mil, càr Dak Nông là hìu nhă sơnrờp ngan tàm càr Dak Nông lơh geh cồng nha tòm sầu riêng plai ờ di kàl. Mờ nùs nhơm tơriang tơriồng tàm broă lơh sa, bi Hạnh neh lơh gơs 200 tòm sầu riêng bơkiar geh plai ờ di kàl, ai tơnhào geh g^t nđờ tơmàn priă pah nam.

Tàm bă ù di pơgăp 5 lồ suơn kơphe, bi Bùi Đình Hạnh kis tàm [òn 2, xã Dak Ndrot, kơnhoàl Dak Mil, càr Dak Nông tam bơrlu\ bal mờr 200 tòm sầu riêng. Bu\ lah khà tơnhào geh uă, mơya khà priă tăc tàm kàl plai tòm ờ uă, cồng nha broă lơh sa ờ geh jăt mờ jơnau kơ\p kờ`.

Ờ su\k ơm tềng đăp mờ mùl màl do, bi neh kơlôi sơnơng, lùp bơsram bè broă lơh tòm sầu riêng geh plai ờ di kàl. Tơnơ\ mờ tu\ neh kơlôi sơnơng nền nòn, bi ngui broă lơh do ală tòm sầu riêng tàm suơn hìu.

Tàm kàl pa do, bi neh lơh tơjrùh jơh ală bơkào sầu riêng tàm suơn kờ` lời bơta pràn tòm sầu riêng lì bơkào kàl tơnơ\ mờ hơ\, kờ` tơnhào plai sầu riêng jơla kàl. Bơta do neh lơh ờ mìng bi ờ su\k ơm ngan mờ uă làng bol kis bal tàm [òn kung ờ pin broă lơh bơh bi dê neh geh cồng nha. Mơya mùl màl pà go\, tòm sầu riêng hìu nhă bi dum di tàm tu\ mờr satềp mờ geh cồng nha uă. Bi Bùi Đình Hạnh pà g^t:

- Rơ\p lơh nam sơnrờp den a` kung ờ hềt g^t, mơya tu\ do go\ di bè jơnau kơ\p kờ`, tòm geh plai ờ di kàl mờ geh cồng nha broă lơh sa uă, di lah bè ờs den khà priă tăc ờ uă ngan. Tòm sầu riêng den geh kuơ bè tu\ do là bơh 70 tus 80 rơbô priă, tàm kàl tơnhào là neh geh 30 rơbô priă, 1 nai plai bơh 3 tus 4 k^ là neh geh rơlao 100 rơbô priă.

Tơnơ\ mờ tu\ tơnjrùh sơbì bơkào kàl tòm, vi Hạnh lơh ngan sền gàr mờ lơh jăt di mờ broă lơh nền nòn ngan kờ` pơlam tòm sầu riêng lì bơkào ờ di kàl tơnơ\ mờ hơ\. Tus tu\ do, bi ờ mìng lơh geh cồng nha sầu riêng plai ờ di kàl mờ cồng nha tơnhào kung tơnguh uă.

Tòm plai uă ngan di gơlan tus mờr 4 tạ mờ plai dờng ngan tus mờr 15 k^. Di lah tàm kàl plai tòm, sầu riêng mìng geh bơh 25 tus 30 rơbô priă tàm 1 k^, den lồi nam, khà priă plai sầu riêng neh tus bơh 70 tus 80 rơbô priă tàm 1 k^, gơguh rơlao 2,5 dơ\. Kờp du\ tơl tòm geh di pơgăp 3 tạ geh rơlao 20 tơlăk priă tàm 1 tòm.

Ồng Lê Khắc Công, Phó chủ tịch UBND xã Dak Ndrot yal: broă lơh, sền gàr tòm sầu riêng plai ờ di kàl ờ kal ke, mơya cồng nha là kơnờm mờ broă cau tam mờ sền gàr do jăk lơh. Broă ngăc ngar bơh bi Hạnh neh pơgồp bal tàm broă lam sồr ală cau tàm xã đơs is, gùt càr Dak Nông đơs bal geh tai bơta pràn, nùs nhơm pin dờn kờ` ngui ală broă gơguh jăk tàm broă lơh sa. Ồng Lê Khắc Công pà g^t:

- Do là broă lơh sầu riêng sơnrờp ngan tàm xã Dak Ndrot dê, tòm sầu riêng plai ờ di kàl mờ di lah pơn drờm cồng nha jăt mờ ală kàl ndai den geh cồng nha uă ngan, tơnơ\ do bè broă lơh gơnoar atbồ dê lam sồr làng bol ală hìu lơi geh tòm sầu riêng den kung pal tus bơsram hìu nhă bi Hạnh dê, tài di lah kờp tàm suơn hìu nhă bi Hạnh 1 nai plai tàm bơh 4 tus 8 k^, di lah khà priă 1 k^ di pơgăp bơh 70 tus 80 rơbô priă den jăt mờ plai sầu riêng tàm kàl tòm den geh uă rơlao, do là broă lơh geh tơnhào uă ngan mờ kơ\p kờ` ală hìu ndai pal bơsram mờ bi Hạnh bal.

            Broă sền gàr tòm sầu riêng

Tòm sầu riêng là bơta phan tam geh cồng nha tàm broă lơh sa uă làng bol ală càr Tây Nguyên kung bè tiah đah jum măt tơngai l^k dà lơgar dê. Mơya, tềng đăp mờ broă tam gơl ni sơna bơh trồ tiah, tòm sầu riêng mờng gơbàn ală bơta tu, kòp lơh aniai.

Kờ` làng bol bal mờ gơ\p bơyô g^t wă rơlao tai ală broă tam mờ sền gàr tòm sầu riêng, bol a` neh geh dơ\ lùp ồng Nguyễn Tuấn Khải, atbồ chi cục tam phan mờ sền gàr phan tam càr Dak Nông bè broă lơh do:

- Ơ ồng, tàm broă tam mờ sền gàr tòm sầu riêng den gơbàn tu, kòp lơh aniai mờ làng bol geh tìp là uă ngan, bè hơ\ dan ồng gơtùi pà g^t ală bơta tu, kòp lơh aniai tòm ngan tàm tòm sầu riêng kung bè broă lơh bè lơi kờ` sơndră mờ ală bơta tu, kòp lơh aniai di?

Ồng Nguyễn Tuấn Khải: Gơwèt mờ tòm sầu riêng đơs is bal mờ phan tam đơs bal den he go\ là geh uă ngan bơta tu mờ kòp lơh aniai. Tàm hơ\, tòm sầu riêng tàm mùl màl he go\ geh ală kòp ngòt rơngơ\t ngan, hơ\ là kòp gơl^k dà bơsơ\t mờ kòp ồm plai.

Mùl màl tàm nam 2017, he go\ ală bơta kòp do neh pràn mờ lơh aniai uă tàm ală tiah tam tòm sầu riêng bè tàm càr Dak Lak ha là càr Dak Nông. Bè broă sơndră, bol a` bơto sồr làng bol bè tơnơ\ do:

Lài ngan he pal sền gròi bè sơntìl, he pal rơwah sơntìl pràn, geh khà niam, rơwah sơntìl tàm ală tiah geh pin dờn.

Dơ\ 2 tam tòm sầu riêng he pal rơwah ală bă ù m[ùr niam mờ ba` kờn dà, do là 1 tàm ală bơta tòm kờ` tơmù ờ uă ngan broă gơbàn bơsềt phitopthora.

Dơ\ 3 là he pal tơnguh sih phơng hữu cơ mờ chế phẩm sinh học, ală bơta bơsềt sơndră mờ bơsềt lơh aniai phitopthora kờ` sơndră.

Dơ\ 4 là he ngui sơnơm hoá học tu\ geh kờ` mờ ngui broă lơh 4 di kờ` sơndră mờ bơsềt lơh aniai tàm tòm sầu riêng.

- Ơ ồng, 1 bơta ndai tai kung lơh rềng tus mờ cồng nha tòm sầu riêng dê, hơ\ là ù, bè ồng neh yal den ù tiah tàm càr Dak Nông gơdờp mờ tòm sầu riêng, mơya he pal kah ală bơta lơi ơ ồng?

Ồng Nguyễn Tuấn Khải: Bè rài kis brê bơnơm kung bè ù tiah là gơdờp mờ broă hòn gơs tòm sầu riêng dê. Mơya he kung g^t là geh ală tiah gơdờp, geh ală tiah ờ hoan gơdờp ờ go\ di là ală tiah lơi he kung gơtùi tam tòm sầu riêng lơm, den tàng tu\ tam tòm sầu riêng a` dan bơto, đơs ngan là tòm sầu riêng ờ rơwah ù, mơya kờ` geh cồng nha uă den he pal kah là rơwah ù tam tòm sầu riêng là ală bă ù m[ùr niam, do là phan tam tàm ù gờl, den tàng ba` lời gơbàn gơbam dà, độ pH pal geh bơh 6 tus 6,5 là di pal, ù tam m[ùr rơlao 70 phơng, đơs ngan là ù bazan den gơdờp mờ tòm sầu riêng, ală bă ù ndai jăt mờ broă lơh he dê kung gơtùi tam tòm sầu riêng sơl, mơya pal geh ală broă lơh ù niam, bè tuh uă phơng tòm sầu riêng in den hơ\ sồng geh cồng nha uă.

- Ơ ồng, tàm ală càr Tây Nguyên đơs bal mờ càr Dak Nông đơs is, làng bol mờng tam bơrlu\ bal ală bơta phan tam jo\ tơngai bè tiêu mờ kơphe, bè hơ\ broă sền gàr tòm sầu riêng tu\ tam bal mờ ală bơta phan tam do den pal kah ală bơta lơi ơ ồng?

Ồng Nguyễn Tuấn Khải: Lài jơh he gơtùi đơs là, broă tam bơrlu\ bal ală bơta phan tam bal tàm Tây Nguyên kung bè càr Dak Nông dê den geh uă ngan. Bơta do geh bơta niam là tu\ he tam bơrlu\ bal den geh tơnguh cồng nha tơnhào tàm 1 bă ù tam bal.

Tàm bơta khà priă phan kă bro ală bơta phan geh lơh bơh broă lơh sa suơn sre bè tu\ do den broă tam bơrlu\ bal geh tơmù hoàc huơr tu\ ờ geh tơnhào, do là broă lơh gam geh tơnguh bơtàu ngan tàm càr Dak Nông.

Tòm sầu riêng den he go\ làng bol tam bal mờ suơn kơphe, tu\ do kung geh ờ uă broă tam bơrlu\ bal mờ tiêu sơl, den tàm do bol a` bơto sồr là, ba` tam bơrlu\ bal sầu riêng mờ tiêu, tài 2 bơta phan tam do geh bal 1 bơta bơsềt phitopthora, den tàng di lah tòm sầu riêng gơbàn kòp lơh gơtòp tus `jrong tiêu mờ sơlơ\u wơl.

Bè kơrnoăt broă tam bơrlu\ bal den bol a` bơto là ba` tam phà phơng mờ tơngai sòl, pal ai khà di pal.

Dơ\ 2 tai là tu\ he tam bè hơ\ den ală bơta phan tam kung geh broă sền gàr krơi is, kơphe is, sầu riêng is, 2 bơta phan tam do jăt bol a` den kung ờ geh bơta gơbàn krơi is, mơya tu\ sih phơng, tuh dà den he kung pal kah lơh bè lơi di pal tus mờ tơl bơta phan tam.

Dơ\ 3 là tu\ tam bơrlu\ bal tòm sầu riêng tàm suơn ală bơta phan tam do den broă tơnguh phơng sih phan tam in là he pal kah uă ngan, tài he geh bal plai kơphe mờ plai sầu riêng, den tàng pal geh tơl phơng jăt mờ broă neh bơto sồr.

- Ơi, dan ưn ngài ồng uă ngan!

Cau cih mờ yal tơng^t Ndong Brawl