VOV4.K’ho - Tây Nguyên neh mut tàm tơngai tam gơl kàl, kung la tu\ ua\ ngan ala\ bơta kòp, tu sa aniai geh bơta gơbàn tàm ala\ chi tam, tàm hơ\ geh tiêu. Kờ` dong làng bol mờ gơp bơyô git loh rlau tai bè ala\ bơta kòp mờng gơbàn tềng tờm tiêu kung bè broa\ rcang sơndra\, tàm jơnau đơs ngai do, thạc sĩ Phạm Công Trí cau kuang lơh broa\ tàm Viện Khoa học Kỹ thuật nông lâm nghiệp Tây Nguyên geh tơng kah bè bơta kòp lơh aniai tềng tiêu:

-Ơ thạc sĩ, ồng geh đơs mbè lơi bè bơta tu kòp lơh aniai tềng tiêu tu\ do?

Thạc sĩ Phạm Công Trí:Lài do, bol he go\ la, tàm lơh sa tam tiêu geh ua\ ngan bơta tu kòp mờ làng bol cau tam ờ suk ngan. Sơnrờp ngan la kòp chơt lơyaì bơh tu luh lơh  aniai, tơnơ\ la kòp chơt mhar mờ bơh gơbàn ờ niam  bơh tuh phơng la 3 bơta kòp gam lơh cau tam tiêu ờ suk ngan. Tu\ do, tàm broa\ tam tiêu ờ jat rơndap pơlam. Ờ lơh jat bơta pơlam di pal den 3 bơta kòp do lơh suơn tiêu gơbàn aniai ngan tus mờ tiêu tàm lơh sa geh lơh kal ke ngan tus mờ tiêu tàm lơh sa tam tiêu bè tu\ do, kan ngan git đal tiêu lơi gơbàn dùl kòp mờ gơbàn kòp bal. Tài bơh gơbàn kòp bal jơh 3 bơta kòp do den tàng ua\ ngan broa\ rcang sơndra\ kal ke ngan mờ kui kuơ ngan tus mờ cau tam tiêu.

-Ơi, ơ ồng, bè ồng pa đơs den geh 3 bơta kòp sùm gơbàn ua\ ngan mờ tiêu mờng gơbàn, ngan hơ\ la kòp chơt mhar, chơt lơyaì hala kòp bơh  aniai tuh phơng ờ di. Bè hơ\, ồng  gơtùi đơs loh rlau tai bè broa\ gơbàn ala\ kòp do?

Thạc sĩ Phạm Công Trí: Kòp chơt mhar la bơh kòp Phitopthora gơbàn tàm rơyas gơmut tàm sồt bơh rơyas geh lơh gơbàn ồm rơyas bơh gơbàn gơ kòl rơyas den geh lơh tiêu chơt mhar. Lài do,  bơsềt Phitopthora gơbàn lơyaì tài tuh luh lơh rơyas gơbàn as, den tàng broa\ gơ tờp kòp ờ pràn bè tu\ do, tàm ala\ nam do,  tu luh bơdĩh mờ gơ kis tàm ù mờ gơ cuh jồp dà tàm rơyas den bol he go\ bơsềt Phitopthora gơbàn tàm rơyas la ua\ ngan mờ bơta nhar bơh chơt mhar mờ chơt lơyaì gam gơbàn ờ hoan go\ ngan. Tiêu mìng gơbàn kòp tàm di 2, 3 nhai tus 1 nam la jơh kòp mờ cau tam tiêu tô lah bơh kòp mhar chơt mờ chơt lơyaì hala kòp bơh gơbàn ờ niam bơh tuh phơng den tàng sơnrờp cau sơnơng tiêu khi  gơbàn ờ niam bơh tuh phơng mờ cau tam tiêu mờng hòi la tiêu sơnrang den tàng geh bồm phơng vi lượng. Tus tu\ git tiêu he gơbàn kòp bơh tu luh, geh ai go\ chơt lơ yài, sơnđờm chơt lơỳai, bồm  sơnơm kòp chơt lơyaì ờ bàn tai. Den tàng,  cau tam tiêu git kòp  den mìng gam bơh 3 tus 4 nhai la suơn tiêu neh gơtus tàm tơngai ờ gơtùi dong tai.

-Ơi, bè hơ\, ala\ bơta lơi gơtùi lơh geh ala\ bơta kòp do, ơ ồng?

Thạc sĩ Phạm Công Trí: Gơbàn geh bơh bơta do la bơh làng bol he tam jrô ir, tuh phơng hữu cơ ờ hềt ồm lề, tu\ tu luh gơ cit di rơyas geh bal mờ gơ ngơr bam dà den a rơyas gơbàn sồt mờ lơh gơ jồp dà ờ pràn, den tàng tềng nha gơbàn la nha kra, pàl nha, geh ai go\ ờ tơl trung vi lượng ua\, nha bơnung gơbàn pàl kò, ua\ ơra\ bè bung ntrềng bơh ờ tơl kẽm, bo. Tu\ tiêu tàm tơngai pa tam den bol he g\ tu\ rơyas gơ cat pràn den ala\ tuh luh rơyas kung  gơbàn  geh sơl, gơ geh gơbàn ua\. Tu\ hơ\, làng bol ờ sơnơng tus broa\ rcang sơndra\ bơh tài la bơh tu luh sa rơyas den tàng geh lơh roh bơta gơ jồp dà mờ ala\ bơta phơng den tàng kòp geh ờ sơm bời jơh.

-Bè hơ\,  nàng rcang sơndra\ geh cồng nha ala\ bơta kòp do den làng bol kờ` tơng kah ala\ bơta lơi, ơ ồng?

Thạc sĩ Phạm Công Trí: Ù sù ìo la tu\ tơngai mờ tuh luh gơbàn ua\ den tu\ do làng bol pal ngui ala\ bơta sơnơm hóa học, hala ala\ bơta sơnơm geh lơh bơh sinh học mờ geh tơl pràn sơndra\ tuh luh, bol he pal bơsong tuh  sơnơm rơyas geh tuh jơh gùt bồng.Tơnơ\ geh tuh gơs den 15-20 ngai tơnơ\ den hơ\ sồng  he geh tuh tai tài di lah tuh dole\ 2 dơ\ den geh lơh ala\ tu luh pa diah hala tuh luh gơ ntrờn bơh tiah do tus tiah ndai geh lơh gơ ờ chơt, den tàng broa\ tuh 2 dơ\ , dơ\ 1 mờ dơ\ 2 tuh di pơgap 15 ngai den gơ  sơnơm geh tam ngan. Bơrlu\ bal bơh ala\ dơ\ tuh sơnơm do bol he pal ngui sơnơm mờ sơndra\  bơsềt Phitopthora, ala\ bơta bơsềt geh lơh ồm rơyas den tu\ hơ\ geh sền gàr suơn chi niam rlau mờ pal kah la tu\ bồm sơnơm pal geh lơh  di pal. Sơnơm hóa học gơ khih ngan den tàng bol he pal kah la he pal bồm sơnơm 4 di mờ pal la geh lơh nền nòn ngan. Bol he pal geh  broa\ lơh di tơngai, tu\ tơngai mờ sơm kòp jơh di pal, pleh bơta ngui ua\. Dilah bol he ngui ua\ sơnơm, tuh sơnơm ờ di pơlam geh  gơlam tus bơta ngui ua\ ir sơnơm, mờ bồm sơnơm ờ geh cồng nha.

-Ơi ưn ngai ồng ua\ ngan!

                                                Cau cih mờ yal tơnggit K’ Brọp