VOV4.K’ho - Tam bơrlu\ tiêu tàm suơn kơphe tu\ do gam là broă lơh tam bơrlu\ geh uă cau sac rơwah mờ ngan ngồn ai go\, broă tam bơrlu\ do cèng wơl cồng nha lơh sa niam ngan. Mơya nàng broă lơh do ngan ngồn cèng wơl cồng nha lơh sa kung bè gàr niam bơta bơtàu tơnguh kơ\ kơljap suơn chi dê, làng bol pal lơh jat ală bơta chài lơh broă tàm tu\ tam mờ sơngka sền gàr chi tam do. Tàm jơnau đơs ngai do, tiến sĩ Phan Việt Hà, atbồ cơldu\ rơndap broă bơta chài mờ tam klac dunia, di anih kơlôi sơnơng bơta chài lơh sa suơn sre brê bơnơm Tây Nguyên geh pơlam làng bol mờ gơp bơyô in bơta chài sơngka sền gàr mờ ơn phơng tờm tiêu tam bơrlu\ tàm suơn kơphe in.

Tàm bơta ù lơh sa suơn sre ngai sơlơ ờ huan geh, broă tam bơrlu\ uă bơta chi tam tàm dùl bă ù geh uă cau sac rơ wah tài ờ mìng gơtùi ngui khà ù mò gam pơgồp bơnah tơnguh cồng nha lơh geh tàm dùl bă ù. 1 tàm ală bơta chi tam geh làng bol tam bơrlu\ uă tu\ do là tam bơrlu\ tiêu tàm suơn kơphe. Tiến sĩ Phan Việt Hà pà git, broă tam bơrlu\ tiêu tàm suơn kơphe geh uă bơta kuơ tus mờ suơn chi mờ cèng wơl cồng nha loh làng ngan:“ Tam bơrlu\ tiêu tàm suơn kơphe den geh ală bơta kuơ bè tơnơ\ do, lài ngan là tơnguh bơta li la phan tàm suơn mờ geh gơ rềng bal, lơh gơmù kòp tu sa aniai tàm suơn chi. Dơ\ 2 tàm tu\ tam bơrlu\ tiêu tàm suơn kơphe den geh dong jơm rơ hiơm suơn kơphe in. dơ\ 3 là tàm dùl bă ù mờ tam 2 bơta chi tam den phan lơh gơs geh uă rlau. Tàm tu\ khà priă phan lơh gơs bơh suơn sre tam gơl, den tờm chi di gơtùi bơtơl tờm chi ne in, pơgồp bơnah gàr priă lơh geh.”

Tiến sĩ kung tơngkah làng bol ờ uă bơta tu\ tam bơrlu\, lài ngan là bơta tàm pìt bè àng mattơngai sòl. Pal gàr khà jir chi tam kung bè git bơta kờ` àng mattơngai sòl chi tam dê nàng tam gơin dipal. Dơ\ 2 là tàm pìt bè phơng, tơl bơta chi tam geh jơnau kờ` bè khà phơng krơi is, dilah tam ờ di den digơlan lơh tờm chi do jồp jơh phơng tờm chi ndai dê. Dơ\ 3 là bơta kòp tu sa aniai, mờ ală chi tam geh bal jơi phan lơh aniai den lơh aniai uă ngan tus cồng nha tơnhàu mờ bơta niam suơn chi dê. Den tàng, dilah ờ jòi git nền nòn lài mờ tu\ tam den bơta sền gàr phan tam kung gơtìp uă kal ke mờ hoàc huơr:“ Gơ wèt mờ tiêu tam bơrlu\ tàm suơn kơphe den tus tu\ do kung ờ hềt geh ală kơlôi sơnơng ngan ngồn tam bè lơi là niam, mơya jat mờng chài bol a` dê mờ jat jơnau đơs bal, den dilah tam bơrlu\ tiêu tàm suơn kơphe den pal tam mờ khà 2 gùng kơphe tam 1 gùng tiêu, hơ\ là tam cah ngài 6 thơk, tờm chi ngài 3 thơk mờ pal tam tàm gùl 4 tờm kơphe.”

Mờ khà jir tam bè neh yal, tiêu bal mờ kơphe geh dờp tơl khà àng mattơngai sòl dùl bă tơl làm, ờ tam pìt bè phơng kung ờ tơmù kòp tu sa aniai gơlik geh mờ bơtờp uă. Broă sơngka sền gàr den làng bol kong tềm pềr geh tơngai sơngka sền gàr 2 bơta chi tam. Mơya pal kah tus broă bồm dà tiêu in tàm nha prang, tài jơnau kờ` dà bơh 2 chi tam do dê là ờ ndrờm:“ Mùl màl dilah bol he tam jat jơnau pơlam neh yal den broă sơngka sền gàr kung pal lơh jat bè mìng tam tờm tiêu. Pal kah là tu\ nhai prang bol he [ồm dà tờm kơphe in tàm ală tơngai pa jơh tơnhàu tiêu den pleh [ồm dà tờm tiêu in, tài hơ\ là tơngai tờm tiêu kờ` bơta ra` rơ sơh nàng lik bơkàu”.

Tàm bơta mùl màl, tiêu geh tam bơrlu\ bal tàm suơn kơphe den bơta tam phà phơng mờ kơphe la êt ngan, den tàng cau lơh broa\ sa gơtùi tuh phơng jat khà phơng geh đơs lài hala tơmù bà, tài bơh bơta gơbàn aniai bơh jơng kah phan kis  kung geh pơ gồp lơh tơngguh cồng nha ngui phơng bơh tiêu. Bulah bè hơ\,  tiến sĩ Phan Việt Hà geh đơs lài mờ làng bol pal ngui broa\ lơh di pal jat geh pơlam bơh bơta chài geh ai tơlik:“Bè neh đơs, sơng ka sền gàr tiêu tam bal tàm suơn kơphe den broa\ tuh phơng gam kờ` ngan lơh jat jơnau geh pơlam bơh bơta chài, bol he pal sền ù geh gơs la ờ mbè lơi mờ bơta gơtùi tơnhàu geh la nđờ nàng geh ai khà phơng tuh la di pal. Ala\ broa\ tuh phơng den bol he pal tuh phơng tu\ ù ìo mờ bồr phơng nàng pleh gơbàn gơ dô phơng. Bol he kung gơtùi ngui ua\ ngan bơta phơng geh tàm drà ka\ bro mơya pal lơh jat 4 bơta di: Di bơta phơng,  di khà phơng  ai tus tơl tơngai mờ di pơlam”.

Làng bol gơtùi tam pà dềt khà phơng geh tuh lơh ua\ dơ\ mờ geh tuh  jat bơta kờ` phơng bơh chi dê bơh 1 kg 2 tus 1 kg mơ gùl phơng N-P-K tàm 1 nam, tàm hơ\ tơl dơ\ tuh di bơh 2-3 lạng phơng tàm dùl tơnggu  tơnhàu:“Mờ tiêu broa\ tuh phơng pah nam geh pal tuh gơs bơh 5 tus 6 dơ\ gơ jat bal tơl tiah. Kờ` pal kah tus khà phơng di mờ tu\ tơngai, bè tàm tơngai do la tơngai tờm tiêu gam gơ mòn plai mờ dờng plai den tu\ tuh phơng pal rwah ala\ bơta phơng geh khà đàm mờ lân jơnhua. Tàm nhai mìu  tuh đàm geh dong plai dờng, lân geh tơngguh bơta cat pràn bơh rơyas nàng chi tam geh bơtàu tơngguh niam. Tu\ tus tơngai lồi  nam den tu\ hơ\ tờm tiêu geh mut lơh  broa\ gơ mòn ra` den  bol he gơtùi rwah nàng  rwah ala\ bơta phơng khà đàm mờ kali drờm bal tài tu\ do kờ` khà kali jơnhua ngan”.

Tiến sĩ Phan Việt Hà tơng kah ờ ua\ bơta tàm broa\ lơh làng bol tuh phơng tiêu in, ngan la bơta chài tuh phơng mờ khà phơng tuh tus mờ tơl tờm:“Tiêu la chi tam  geh rơyas ờ pràn ngan  mờ  geh gơ dờp ờ niam ngan tus mờ phơng tuh, tu\ tuh phơng ờ di pal  den buơn ngan gơbàn aniai mờ chơt chi. Bol he pal tuh ua\ dơ\ tàm dùl nam mờ lơh tuh khà tam pà dềt, bol he ba` tuh dùl khà ua\ tài bè hơ\ geh lơh aniai tus rơyas tiêu. Tu\ tuh phơng  pal tuh tàm đah bơdĩh rơyas dùl ê\t,  tu\ tuh phơng den geh tờ dùl rơbòng,  pleh lơh  gơbàn sồt rơyas, tu\ tuh phơng den pal bồr wơl mo mờ ù. Rơbòng do geh gơ ơm bơdĩh gơ  ơnàng nha dùl ê\t nàng pleh gơbàn aniai tus mờ tiêu mờ  rơyas”.

                                      Cau mblàng K’ Duẩn mờ K’ Brọp.