VOV4.K’ho - Broă sơngka sền gàr tờm kơphe geh tam cah gơs uă tơngai, tàm hơ\ tơngai tàm nhai mìu là tu\ tờm kơphe tơt plai mờ là tơngai kuơ màng ngan rlau jơh. Tơngai do, plai kơphe kờ` dùl khà phơng uă ngan kờ` geh cồng nha tu\ tơnhàu. Bulah bè hơ\, do kung là tu\ uă kòp, bơ sềt lơh aniai tờm kơphe tài mìu uă. Cau ai tơngit jơnau đơs do geh yal mờng chài sơngka sền gàr kơphe tàm nhai mìu bơh làng bol lơh sa tàm càr Daklak dê.

Ồng Phạm Minh Tâm, ơm tàm [òn 4, ntum Hoà Phú, [òn dờng Buôn Ma Thuột, càr Daklak là cau geh mờng chài tam kơphe bơh uă nam do. Tài tu\ do khà mìu uă, den tàng ồng Tâm neh sơnđờm mơ tàm broă jì nhơt bơh tàm [ồng mờ kleh ntê ală tờm kơphe neh kra, mbur uă, nàng khà phơng ơn geh tơr gùm ròng plai. Do kung là tu\ khà sùh ìo gơguh uă, den tàng suơn chi [uơn ngan gơtìp ală bơta kòp bè bơsềt lơh aniai, den tàng, ồng sùm se\ còp suơn chi nàng di tu\ git go\ mờ geh broă lơh kơryan kòp di tu\ mơ, dong tờm chi gơs ring, tơnguh cồng nha tơt plai dùl bă niam ngan rlau jơh. Ồng Tâm pà git: “ Tơngai do hơ\sồng a` ơn phơng tờm kơphe in mờ gam ơn chul, kơphe kờp jat tơngai den tus 9 nhai là geh tơnhàu, den tus tu\ do là tu\ lơh să gar kơphe in den tàng a` ơn uă phơng Kali. Ai bơh bồ kàl mìu, a` ơn phơng đạm uă rlau mờ phơng Kali. Bal mờ hơ\, a` gam ơn tai phơng Bo, vi sinh mờ trung vi lượng. Kờp jơh den 7 sàu kơphe a` ơn rlau 1 tạ phơng. Dùl nam ơn 3 dơ\ tàm nhai mìu mờ ơn 3 dơ\ tàm nhai prang. Nhơt tàm suơn kơphe a` jì lơm mờ ờ [ồm sơ nơm den tàng ù tàm suơn a` jê tu\ he tờ den gơ geh mbùr.”

Ồng Nguyễn Văn Tùng, ơm tàm ntum Ea Kênh, kơnhoàl Krông Pach, càr Daklak geh 1 lồ kơphe, kàl lài tơnhàu geh 3 tấn kơphe gar. Mơya tài gơlik geh kal ke bơh trồ tiah dê, bơh bồ kàl mìu, suơn kơphe ồng dê neh gơtìp jrùh plai bơnung, tus tu\ do khà tơt plai suơn kơphe dê ờ huan uă. Ồng đơs: “ Tàm tơngai plai bơnung, kơphe sùm gơtìp gơ jrùh, tềng buai plai gơtìp jù hơ\sồng jrùh, tus nhai mìu den sùm gơtìp bơ sềt lơh aniai, gơtìp kòp sec sa nha, bùi pơr hê, tep rơ tèl mat tàm lơh aniai… jat a` den hơ\ là ală jơnau tờm gơ rềng tus bơta jrùh plai tàm tờm kơphe.”

Ồng Nguyễn Thanh Chung, kuang bàng gah lơh sa suơn sre ntum Hoà Phú, [òn dờng Buôn Ma Thuột đơs là, tơngai rềp ndo, uă làng bol lơh broă sa neh tam bơrlu\ uă bơta chi tam ndai tàm suơn kơphe. Bơta do lơh gơs bơta krơi is tàm broă sơngka sền gàr. Tu\ bơta pràn bơh phơng sih ai uă chi tam in ờ dipal mờ tờm kơphe tàm tơngai hơ\ den lơh tờm kơphe gơtìp uă kòp tu sa aniai mờ lơh gơmù cồng nha tơnhàu. Ồng Nguyễn Thanh Chung tơngkah:" Nam do bè bol a` sền go\ là bơta trồ prang dờng soat dà bơh El Nino jo\ jòng lơh nam do mìu uă, khà mìu pràn rlau lơh bơta kòp tu sa aniai gơlik geh uă rlau, den tàng bol a` kung sồr làng bol pal koh ntê ală tờm chi jơm rơ hiơm tờm kơphe in, ală bơta chi sa plai tàm suơn kơphe gơ in dipal rlau. Dơ\ 2 là sền gròi tus broă lơh gơs mbur mờ ơn phơng suơn chi in, ơn ring rlau nàng ờ gơtìp kòp tu sa aniai uă.”

          Kờ` dong  làng bol mờ gơp bơyô sơng ka sền gàr kơphe tơngai tàm gùl kàl mìu geh cồng nha, tàm jơnau đơs ngai do,  tiến sĩ Phan Việt Hà –Viện khoa học kỹ thuật nông lâm nghiệp Tây Nguyên geh tơng kah làng bol ờ ua\ bơta bơh sơnrờp tàm broa\ sơng ka sền gàr mờ tuh phơng kơphe tàm tu\ tơngai bè tu\ do.

            -Ơ tiến sĩ, tàm tơngai tàm gùl nhai mìu den geh ala\ broa\ lơh tờm lơi làng bol cau tam kơphe pal lơh  kờ` sơng ka sền gàr suơn kơphe ?

            Tiến sĩ Phan Việt Hà:  Tàm tu\ tơngai do,  den geh bơta go\ ngan la trồ tiah ua\ mìu, do la tu\ tơngai kơphe cat  pràn ngan,  dờng bal mờ tờm, ntê mờ dờng plai, kung la tu\ tờm kơphe gơ geh gơ mòn bơta  ra` tàm  sa\ plai. Den tàng, tàm tơngai do,  bol he pal lòt  còp sùm suơn kơphe mờ geh lơh  bal ala\ broa\ lơh bè lơh nhơt mờ koh bà ntê, kleh tờk tàm nhai mìu tài tu\ do ntê, nha gơ cat pràn ngan, koh bà ntê geh sang ala\ ntê ờ kuơ kờ` tờm kơphe ha pah kờ` dờng plai mờ pleh gơbàn kòp, tu sa aniai.

            -Ơ tiến  sĩ, phơng lơi geh kuơ màng ngan mờ suơn kơphe tàm tu\ tơngai do?

            Tiến sĩ Phan Việt Hà: Dùl tàm ala\ bơta kuơ màng ngan la bol he pal kah tus bơta phơng tuh ròng tờm kơphe, bol  he pal tuh ala\ bơta phơng geh  ua\ khà đàm mờ  kali,  đàm geh dong cat ua\ nha tus nam tơnơ\ in, kali geh dong  kơphe  mòn gơs bơta  kra\ tàm gar, do la bơta lài jơh nàng kơphe geh cồng nha jơnhua.

            -Pal lơh broa\ lơi tu\ git go\ ờ ua\ bơta bơsềt lơh kòp aniai kơphe tàm tu\ tơngai do, ơ tiến sĩ?

            Tiến sĩ Phan Việt Hà:  Tàm  kàl do tài bơh ua\ mìu geh lơh gơlik geh ua\ ngan bơsềt lơh aniai tam tờm kơphe, tơngai do bol he sùm gơtìp kòp sek ro mờ bơsềt phồng mờ  kòp but bùi  pơrhê tàm kàl kơphe. den tàng, bol he pal sùm lòt còp suơn. Tu\ git go\ kòp, den bol  he pal bồm mo sơnơm di pal, bol he pal ngui ala\ bơta sơnơm neh geh đơs pal bồm mờ kòp sek  ồm, kòp bơsềt phồng,  bol he ba` bồm ala\ bơta sơnơm geh ngui tus ala\ chi tam ndai.

            -Mìu jo\ ua\ ngai geh lơh nhơt gơ hòn ua\ mờ tam phà phơng  mờ kơphe, tiến sĩ geh tơng kah bơta lơi ờ?

            Tiến sĩ Phan Việt Hà:  Ala\ suơn kơphe tam pa den bol  he  sùm pal jì nhơt sùm, kờ` kloh nhơt gùt dar bồng, đah bơdĩh, bol he kơryan geh nhơt,  ờ go\ di lơh kloh ir tài lơh bè hơ\ geh lơh aniai mờ ờ gơ sền gàr geh ù. Mờ ala\ suơn kơphe neh dờng, geh plai den  kung ờ hoan geh nhơt, den tàng bol he kung ờ sùm jì nhơt. Mờ bol a` geh  yal mờ làng bol ba` ngui ngan sơnơm bồm nhơt tàm suơn kơphe.

            -Ơ tiến sĩ,  ala\ bơta sơnơm rcang sơndra\ bơsềt kòp den  geh gơbàn lơh aniai tus broa\ gơ jrùh plai ờ?

            Tiến sĩ Phan Việt Hà:  Plai tàm nhai do neh dờng niam, den tàng  gơ aniai bơh  sơnơm ờ gơ bàn ua\. Tàm tơngai do,  plai gơ jrùh ua\ ngan la bơh trồ tiah dê, hala  kơphe ờ tơl phơng. Ngan la  kòp kung geh gơbàn aniai dùl bơnah,  den tàng tàm tơngai do broa\ bồm sơnơm tu  hala sơnơm kòp den bol he kung pal lơh jat ala\ broa\ lơh bơta  chài, bồm sơnơm tu\ trồ rhiơm  mriềt, ba` bồm tu\ trồ tơngai duh ua\ âhla trồ mờr tus mìu.

            -Ưn ngài tiến sĩ ua\ ngan.

          Cau cih mờ yal tơnggit K’ Duẩn mờ K’ Brọp