VOV4.K’ho - Tàm [òn Hoà Thanh, xã Ea Nuôl, kơnhoàl Buôn Đôn, càr Daklak, ồng Huỳnh Hữu Vân geh làng bol tàm [òn git tus là dùl nă cau pơn rơ jak bè nùs nhơm sơr lèt gan kal ke, brồ guh lơh pas. Bơh 2 mpàng tê gời, ồng neh khin cha ai sơntìl tờm kruac, kuêt\ tam tàm ù tiah ro kơn ra` tàm [òn Hoà Thanh. Tus tu\ do, ală plai lơ ngồt neh cèng wơl hìu bơnhă ồng in priă lơh geh git nđờ rhiang tơlak priă pah nam:

Tu\ do, mờ 8 sàu ù tam kruac, kuê|t, hìu bơnhă ồng Huỳnh Hữu Vân, ơm tàm [òn Hoà Thanh, xã Ea Nuôl, kơnhoàl Buôn Đôn, càr Daklak geh priă cồng mờr 200 tơlak dùl nam.

Ồng Vân pà git, ù tàm Hoà Thanh là ù bràs, ờ huan điơm gơs den tàng uă bơta chi tam ờ gơtùi hòn gơs. Den tàng lài do, bu\lah neh lơh ngan lơh broă, mơya rài kis hìu bơnhă ồng dê kung mìng tơl kơlôi rơcang sàu sa pah ngai. Nam 2012, ồng neh lơh niam wơl suơn chi, lơh niam ù, tờ tơrlung dà, blơi sơntìl kruac sành mờ kuêt\ bơh tiah đah mattơngai mut dà lơgar nàng tam tơr lòng lài. Tài neh geh mờng chài bơh tu\ gam ơm tàm [òn tờm Vĩnh Long, geh sơngka sền gàr di mờ bơta chài geh pơlam, den tàng suơn kruac, kuêt\ ồng Vân dê tơt plai sùm gùt nam:

“Ù tàm do gơ kờ` ngan mờ tờm kruac, tờm kuêt\, den he gơtùi tam gơl chi tam cèng wơl cồng nha lơh sa he in. Pơn yơu bè tu\ do, den dùl tờm digơlan geh cồng nha tơnhàu bơh 50 us 70 ki\, kờp jat khà priă tac tàm drà kă bro bơh 17 tus 18 rbô tàm 1 ki\, ờ hềt kờp mờ khà priă tac 20 rbô tàm 1 ki\ den dùl tờm neh geh cồng rlau 1 tơlak priă. Kờp bal ai jơh ală tờm in, tu\ neh kờp jơh priă jền sơngka sền gàr den he kung geh priă cồng 150 tơlak là uă ngan, ờ duh pal bòl glar tai.”

Tus bồ nam 2017, hìu bơnhă ồng Huỳnh Hữu Vân ngan ngồn jơh r[ah kơ\ kơljap, geh sền là dùl nă cau pơn rơ lơh sa jak tàm [òn lơgar. Ờ mìng tam kruac mờ kuêt\ lơm, ồng gam tam tơr lòng lài rlau 100 tờm jrang Thái mờ neh sơn đờm gơtùi tơnhàu.

Ồng Vân rơcang tac tai tờm sơntìl mờ dong kờl làng bol tàm [òn kờ` tam gơl chi tam in bè kỹ thuật nàng bal mờ gơp brồ guh jơh r[ah. Mò Lê Thị Bình Ly, kuang bàng Khuyến nông xã Ea Nuôl, kơnhoàl Buôn Đôn đơs, broă tam chi sa plai geh sơ nề tàm xã neh dong uă hìu bơnhă lik klàs r[ah, tàm hơ\ geh pơn rơ jak sơrlèt gan kal ke bơh ồng Vân dê:

“Tu\ do bă ù tam tờm kruac, tờm kuê|t tàm xã Ea Nuôl ngai sơlơ gơguh uă. Pơn rơ bè hìu bơnhă wa Vân do, bơh 1 hìu bơnhă lơh broă sa r[ah, wa neh khin cha tam gơl tam chi sa plai geh sơ nề nàng tơnguh priă lơh geh hìu bơnhă dê mờ neh brồ guh jơh r[ah. Đơs bal, bơh geh tờm chi sa plai geh sơ nề neh dong làng bol tơnguh tai priă lơh geh khi dê, pơgồp bơnah tơn jơh jơgloh tơmù r[ah mờ lơh rài kis làng bol dê ngai sơlơ bơtàu tơnguh rlau tai.”

Ồng Lê Văn Quyết, Chủ tịch UBND xã Ea Nuôl, kơnhoàl Buôn Đôn pà git, ù Hoà Thanh lài do mìng gơtùi tam ală bơta chi tam lơyah ngai, den tàng rài kis mờ broă lơh sa làng bol dê kal ke ngan. Tu\ do, uă hìu bơnhă làng bol neh sơn đờm tam gơl tam tờm kruac, tờm kuêt\ cèng wơl cồng nha lơh sa uă. Gơnoar atbồ mờ gah lơh broă geh gơnoar xã neh mblàng yal, lam sồr làng bol lơh ngan ngui khoa học kỹ thuật, tam gơl chi tam gơ in dipal jat rơndap ù tiah bơtàu tơnguh tàm xã. Mơkung sồr làng bol ba` tam dùl bă ur ar, kờ` pal kờp du\ anih tac kơ\ kơljap phan lơh gơs in, nàng pleh bơta khà lơh gơlik uă rlau mờ jơnau kờ`, khà priă gơmù lơyah, lơh gơbàn kal ke cau lơh broă sa in:

“Xã neh mblàng yal, lam sồr ală hìu bơnhă làng bol geh ù ndrờm bè ù tàm [òn Hoà Thanh mờ [òn Ea Mdhar den kung lam lơh ai làng bol in tam. Ai bè bơta pơlam lơh sa den kung geh pơlam làng bol in bơsram, pơ gồp bal mờ trạm Khuyến nông bơh kơnhoàl dê, ală kong ti sền gàr phan tam tus pơlam làng bol tam mờ sơngka sền gàr tờm kuêt\ di mờ bơta chài geh pơlam. Mơkung đơs lài làng bol in bè bơta tam ur ar tờm chi geh sơ nề, nàng geh rơndap broă lài làng bol in, là tơnơ\ do tu\ mờ khà lơh gơlik uă ir den bơta anih blơi phan lơh gơs kung là dùl tàm ală bơta kal ke.”

Gùng dà tơnguh bơtàu mờ ai rơndăp ù tiah tam tòm chi sa plai tàm Tây Nguyên

Tềng đăp mờ mùl màl khà priă ală bơta phan tam uă bè kơphe, tiêu gơmù, den tàm 2, 3 nam pa do, ală bơta tòm chi sa plai bè tòm [ơ, sầu riêng geh sền là phan tam geh cồng nha uă, pơgồp bal tàm broă tơnguh rài kis làng bol lơh broă sa in.

Tiến sĩ Hoàng Mạnh Cường, kuang atbồ môn Lâm nghiệp mờ tòm chi sa plai, Viện Khoa học Kỹ thuật Nông lâm nghiệp Tây Nguyên geh yal bè ờ uă gùng dà tơnguh bơtàu mờ ai rơndăp ù tam tòm chi sa plai tàm Tây Nguyên:

- Ơ Tiến sĩ Hoàng Mạnh Cường, tu\ do, tòm chi sa plai gam geh tơnguh bơtàu bè lơi tàm Tây Nguyên?

Tiến sĩ Hoàng Mạnh Cường: Tòm chi sa plai pa tơnguh bơtàu pơgăp mờ do 10 nam do. Tàm ală càr Tây Nguyên mìng tơrgùm tàm ală bơta tòm chi sa plai geh sền là uă ngan bè tòm [ơ mờ sầu riêng. Mơya, tàm ală nam pa do, di pơgăp bơh 5 nam tus 7 nam den he kung neh geh ờ uă bơta phan tam pa hơ\ là tòm kroăc mờ tòm plai bung. Do là ală tòm chi sa plai geh sơnề lài ngan geh cồng nha niam ngan.

Tu\ do, jăt bol a` tàm ală tiah gam tam tòm chi sa plai tu\ do, gam kal ke tàm 3 bơta, lài ngan là broă tăc gam gơbàn kal ke ngan. Dơ\ 2 là kal ke tàm broă tam sơnka sền gàr. Tàm do gơwèt mờ tơl bơta chi sa plei krơi is den pal geh broă tam sơnka mờ sền gàr krơi is. Kuơ màng ngan tu\ do, he gam gơbàn kal ke là ờ hềt geh 1 khà geh ai mùl màl kờ` gơs ală tiah tam tòm chi sa plai jăt broă lơh niam ờ do ờ dă.

-Ơi, tiến sĩ pa đơs tus mờ kal ke sơnrờp ngan là broă tăc. Bè hơ\, lơh bè lơi kờ` bgơsong broă do ơ tiến sĩ?

Tiến sĩ Hoàng Mạnh Cường: Broă tăc ờ mìng gơwèt mờ tòm chi sa plai mờ là 1 bơta bal ai ală phan geh lơh bơh broă lơh sa suơn sre he dê. Bè he neh g^t tu\ do, dà lơgar, Chính phủ kung neh geh ai khà broă lơh lơh làng. Tàm do Bộ Nông nghiệp mờ Phát triển Nông thôn neh jào bol a` in kơnòl kơlôi sơnơng kờ` drơng broă bơ\t bơtàu wơl broă lơh sa tus nam 2020.

A` kung yal tơn kờ` làng bol in g^t là geh 4 bơta tòm chi kuơ màng gơwèt mờ tòm chi sa plai hơ\ là tòm [ơ, tòm sầu riêng, tòm prìt mờ tòm kroăc. Bơdìh mờ broă ai khà bă ù bal 5 càr Tây Nguyên den càr Dak Lak kung neh geh rơndăp broă bơ\t bơtàu wơl broă lơh sa tus nam 2020 mờ geh 1 gùng dà broă lơh kờ` lơh sa kă bro phan tam jo\ nam mờ tòm chi sa plai kung neh geh UBND càr Dak Lak k^ ring bal.

Tàm do he kung g^t là, gơwèt mờ broă bơsong broă tăc den he pal kah là, di lah he tam ờ uă den he ờ gơtùi tăc mờ gơwèt mờ broă tăc mờ lơgar bơdìh den he pal geh ală broă ai khà bă ù loh làng, ală tiah lơi tam bơta phan lơi den bă ù ơnàng kàr lơi broă lơh lơi geh ngui. Den do là ală broă lơh ndrờm bal mờ tàm do a` đơs tòm là broă tơnguh bơtàu tơrgùm bal geh ai geh khà phan geh lơh niam ờ do ờ dă mờ jòi g^t anih lơh gơs tu\ tăc mờ lơgar bơdìh.

-Ơi, den gơwèt mờ broă tam sơnka sền gàr den bè lơi ơ tiến sĩ?

Tiến sĩ Hoàng Mạnh Cường: Tàm do làng bol pal kah tơl bơta tòm geh broă kờ` hòn krơi is mờ broă sơnka sền gàr krơi is sơl. He pal g^t ală tiah tam ală bơta tòm bè tòm [ơ mờ sầu riêng den he pal ai lài tàm tiah geh bă ù pơrhê bazan mờ kuơ màng là tam bơrlu\ bal den do là broă lơh geh cồng nha ngan mờ tu\ do he go\ là neh geh cồng nha niam ngan.

Mìng is, gơwèt mờ tòm chi geh sơnề den làng bol pal kah là mìng gơdờp mờ ală bă ù m[ùr mờ ală bă ù geh tơl dà tuh. Kuơ màng ngan là tòm chi sa plai geh sơnề gơtùi hòn gơs niam tàm ală tiah geh bơta duh mrềt ngai mờ mang ờ ndrờm bal sơlơ uă sơlơ niam. Di lah he tam tàm 1 bă ù uă den he pal ai gùng dà broă tam mìng 1 bơta tòm chi tàm ală bă ù dờng ơnàng. Di lah he tam bơrlu\ bal den ờ sền gròi geh khà sơnơm sền gàr phan tam kung bè phơng sih mờ khà khih geh tàm plai chi.

-Dùl bơta mờ làng bol sền gròi ngan tu\ do là broă ai khà bă ù. Mơya, ờ di cau lơi kung wă mờ g^t bè broă ai khà tam phan lơi tàm tiah lơi. Bè hơ\, tiến sĩ geh jơnau yal lơi kờ` làng bol in g^t lah ờ?

Tiến sĩ Hoàng Mạnh Cường: Lài jơh a` kung bơto làng bol bè do, kờ` tu\ do làng bol pal kơlôi sơnơng nền nòn tu\ rơwah bơta tòm chi sa plai lơi gơtùi tơnguh bơtàu kờ` tam di pal mờ tơl bă ù mùl màl. Tàm do, geh 2 bơta tòm chi sa plai tam uă geh ală cau sền gròi ngan hơ\ là tòm sầu riêng mờ tòm [ơ, geh tam uă tàm ală tiah ù pơrhê bazan. Gơwèt mờ ală tiah ndai mờ ù pơrhê bazan den he gơtùi tam ală tòm chi sa plai geh tò.

Dơ\ 2, hơ\ là anih tăc sơntìl den tàm Tây Nguyên he neh geh Viện khoa học kỹ thuật nông lâm nghiệp Tây Nguyên. Bol a` neh kơlôi sơnơng jo\ nam ngan bè ală bơta phan tam jo\ tơngai kung bè tòm chi sa plai. Làng bol gơtùi tus lùp tơn tàm Viện tềng sồ hìu 53 gùng Nguyễn Lương Bằng, [òn dờng Buôn Ma Thuột, càr Dak Lak.

Mờ tàm do bol a` geh mpồl cau lơh broă bơto pơlam tơn làng bol in, pal tam ală bơta phan tam lơi di pal mờ di mờ gùng dà broă lơh bơh dà lơgar dê tai. Bơta ndai tai là ală tiah ù làng bol bè hơ\ den bol a` geh bơto pơlam làng bol in tam tòm lơi mờ he gơtùi tơnguh bơtàu di pal.

-Ơi, dan ưn ngài tiến sĩ Hoàng Mạnh Cường uă ngan!

                                                                      Cau cih mờ yal tơng^t K' Duẩn