VOV4.K’ho - Kờp tus tu\ do, gùt Tây Nguyên neh geh rơlao 70 nă cau gơtìp kòp bạch hầu. Tàm hơ\ neh geh 3 nă cau gơbàn chơ\t. Tơnơ\ mờ tu\ go\ cau gơtìp kòp mờ kòp bạch hầu sơnrờp ngan, gah lơh sơnơm càr Dak Lak neh mhar lơh jăt ală broă kơrian ba` lời kòp gơtòp tàm mpồl bơtiàn.

Ngai 07 nhai 7 lài do, càr Dak Lak neh dờp geh cau kòp bạch hầu sơnrờp ngan. Cau kòp là cau ùr kòn cau Mnông, 52 sơnam, kis tàm [òn Diêo, xã Bông Krang, kơnhoàl Lăk. Lài mờ hơ\, cau kòp do gơbàn lài ngan mờ ală bơta duh să, jê rơnồng dờ, lơwan dà diao kal ke mờ lòt blơi is sơnơm nàng hùc mơya ờ bời.

Tơnơ\ mờ hơ\, cau kòp tus hờ hìu sơnơm kơnhoàl Lăk kham mờ geh sền go\ as amidan geh ndơng, di gơlan là kòp bạch hầu mờ geh ai mhàm xét nghiệm kòp bạch hầu. Cồng nha xét nghiệm tàm mho ngai 07 nhai 7 nam 2020 pà go\, cau kòp geh go\ mờ kòp bạch hầu.

Tơnơ\ mờ tu\ go\ kòp, hìu sơnơm kơnhoàl Lăk neh mhar tam cah is, sơm kòp cau kòp di jăt mờ kơrnoăt bơh Bộ Y tế ai. Bơyai lơh pơrjum mpồl đơng lam rơcang sơndră mờ kòp gơtòp tàm kòn bơnus kơnhoàl dê, ai kuang bàng, cau lơh broă gah lơh sơnơm mhar tus tàm tiah gơbàn kòp, pơgồp bal mờ cấp uỷ, gơnoar atbồ tàm do [ồm sơnơm gơsơ\t vi khuẩn tàm hìu cau gơbàn kòp mờ 12 hìu làng bol rềp bal.

Gơwèt mờ ală cau tìp rềp mờ cau kòp mờ di gơlan gơtòp uă, gah lơh sơnơm kơnhoàl neh kham rơwah mờ ai hùc sơnơm kháng sinh rơcang sơndră lài. Mờ pơgồp bal mờ mpồl ling gàr [òn lơh 3 anih sền gròi, kơrian kòp tàm ală gơl gùng l^k mờ mu\t tàm [òn Diêo kờ` kơrian kòp gơtòp; lơh jăt broă c^t sơnơm vaccine rơcang sơndră mờ kòp bạch hầu ai jơh kơnòm dềt hờ đơm 7 sơnam gơwèt xã Bông Krang in.

Bal mờ hơ\, tơnguh broă lam sồr tơnguh jơnau g^t wă rơcang sơndră mờ kòp ai làng bol in. Ồng Y Sỹ Buôn Dap, Phó kuang atbồ hìu sơnơm kơnhoàl Lăk, càr Dak Lak pà g^t:

-Tu\ geh cau gơtìp kòp tàm [òn Diêo, xã Bông Krang, bol a` yal mơ mờ anih tòm sền gròi kòp tê jê să càr, bal mờ ai phan xét nghiệm. Tu\ geh cồng nha ai phan xét nghiệm, bol a` bơyai lơh pơrjum lơh jăt jơnau đơng lam bơh anih sền gròi mờ tam pà kơnòl bơh ală kuang bàng tàm mpồl atbồ mờ ală kuang bàng lơh broă lùp sền, sền gròi, kham rơwah tàm hìu sơnơm.

Tơnơ\ mờ hơ\, bol a` lơh broă mờ Đảng uỷ, UBND xã den Đảng uỷ ring bal uă bè broă c^t sơnơm vaccine rơcang sơndră mờ kòp ai jơh làng bol tàm [òn Diêo in. Tàm [òn Diêu, bol a` kung lơh broă mờ mpồl kuang bàng [òn nàng yal bè bơta kòp tê jê să, lam sồr làng bol g^t tàm broă sền gàr bơta pràn kơl dang să jan, tam cah is mờ rơcang sơndră mờ kòp.

Lo\ H’ Phách Jiê, kòn ùr cau gơtìp kòp bạch hầu tàm [òn Diêo, xã Bông Krang, kơnhoàl Lăk pà g^t:

-Să tòm a` lài do ờ hềt g^t bơta lơi, tơnơ\ mờ tu\ mè a` gơtìp kòp, kơnờm mờ broă dong kờl bơh gah lơh sơnơm, bol a` g^t broă pơs wàs kloh niam hìu đam jăt jơnau bơto sồr bơh Bộ Y tế, g^t jùt hìu mờ dà kloh, Bộ Y tế sồr [ồm sơnơm tàm hìu a`. bol a` kơ\p kờ` gah lơh sơnơm, gơnoar atbồ dong kờl bol a` tàm broă rơcang sơndră mờ sơm kòp.

Jăt bác sĩ Trịnh Quang Trí, Phó kuang atbồ drơng broă Anih tòm sền gròi kòp tê jê să càr Dak Lak yal, tềng đăp mờ kòp bạch hầu gơbàn kal ke tàm ală càr Tây Nguyên, tàm hơ\ uă ngan là tơnơ\ mờ tu\ càr Dak Lak geh cau gơbàn kòp sơnrờp ngan, anih tòm sền gròi kòp tê jê să càr neh dan mờ Sở Y tế lơh jăt ală broă rơcang sơndră mờ kòp gơtòp.

Gơwèt mờ kơnhoàl Lăk, do là tiah geh cau gơbàn kòp, anih sền gròi kòp kung neh đơng lam hìu sơnơm kơnhoàl mhar kơrian gơsơ\t kòp; cih măt, lùp sền broă c^t sơnơm vaccine ală hìu làng bol tàm [òn nàng bơyai lơh c^t sơnơm vaccine rơcang sơndră mờ kòp bạch hầu-uốn ván ai jơh làng bol kis tàm [òn do in.

Mờ anih sền gròi kòp kung lơh mpồl sền gròi broă rơcang sơndră mờ kòp tàm kơnhoàl Lăk; bơyai lơh ai 12 bơta phan kòp là ală cau tìp rềp mờ cau gơtìp kòp pơyoa tus Viện Vệ sinh dịch tễ Tây Nguyên xét nghiệm.

Tu\ do, mpồl lơh broă kung neh dờp rơlao 30 rơbô nai sơnơm kháng sinh rơcang sơndră mờ kòp bạch hầu nàng ai làng bol in. Di gơlan tàm tơngai tus, geh lơh jăt broă c^t sơnơm vaccine rơcang sơndră mờ kòp, lơh ngan geh 95% khà cau di gơlan gơtìp uă geh c^t tơl sơnơm vaccine kòp bạch hầu-uốn ván. Bác sĩ Trịnh Quang Trí pà g^t:

-Kờ` kơrian kòp bạch hầu, broă lơh niam ngan tu\ do gam là c^t sơnơm vaccine rơcang sơndră mờ kòp. Tàm ală cau gơtìp kòp bạch hầu pa do ndrờm gơtìp tàm ală [òn làng bol kòn cau, tàm tiah hơ\ geh khà cau c^t sơnơm vaccine geh ờ uă ngan mờ ală tiah ndai.

Tềng đăp mờ bơta bè hơ\, broă lơh jăt broă c^t sơnơm vaccine kòp bạch hầu-uốn ván geh tơrgùm ai lài ală xã tiah sar lơgar ngài, ală tiah ờ hềt geh c^t sơnơm vaccine, tơnơ\ mờ hơ\, he geh lơh jăt tàm ală tiah gam tai jăt broă lơh ai lài ngan.

Tus tu\ do, 4 càr tàm Tây Nguyên geh: Dak Nông, Gia Lai, Kon Tum, Dak Lak neh geh cau gơtìp kòp bạch hầu. Gah lơh sơnơm ală càr do gam lơh ngan lơh jăt uă broă lam sồr, tơnguh uă jơnau g^t wă tàm broă rơcang sơndră mờ kòp làng bol in, tàm hơ\ uă ngan là broă c^t sơnơm vaccine rơcang sơndră mờ kòp tơl.

Jat jơnau đơs bơh gah lơh sơnơm dê, kòp bạch hầu ndrờm bè ờ geh bơh tu\ geh sơnơm vaccine rơcang sơndră kòp, mùl màl là pơgap 16 nam do. Bulah bè hơ\, mờr 2 nam do, kòp do gơbàn wơl mờ khà bơ tờp mhar mờ ngòt rơngơt ngan. Nàng git tai jơnau tơnggit bè kòp bạch hầu kung bè broă lơh rơcang sơndră kòp niam ngan rlau jơh, mpồl cau ai tơnggit jơnau đơs do neh geh dơ\ boh bơr mờ bác sĩ Trần Thị Thúy Minh, kuang atbồ khoa Nhi tổng hợp, hìu sơnơm dờng tiah Tây Nguyên.

Ơ bác sĩ! Bạch hầu là kòp bè lơi mờ bơta ngòt rơ ngơt bơh kòp do dê bè lơi?

Ts.Bs Minh: Bạch hầu là kòp bơh vi khuẩn bạch hầu lơh gơbàn. Do là kòp ngòt rơ ngơt, geh khà bơ tờp mhar mờ khà chơt să ua\ ngan. Do là kòp bơh gùng tă nhơm. Bulah tu\ do ală mpồl lơh pràn wơl să jan neh geh ua\ ma\i mok pa mơya khà chơt să tài bơh kòp do lơh gơbàn geh yal là geh bơh 20 tus 30% tàm khà cau bơ tờp kòp. Kòp do geh 2 bơta ngòt rơ ngơt ngan là khà chơt să ua\ dilah gơbàn kòp mờ [uơn ngan bơ tờp jat gùng tă nhơm.

Do là kòp ờ huan gơbàn tàm rài geh sơnơm vaccine rơcang sơndră kòp bè tu\ do, den tàng, tàm tơngai sơn rờp, kòp [uơn ngan gơtìp git tìs mờ ală bơta kòp ndai. Ală tềl tơnggo\ bơh sơn rờp là duh să, bơsia\, jê rơ nồng dờ, loan gơ lơh jê ngan. Tu\ kham den geh sền go\ rơ nồng dờ geh giả mạc, kơn jơ\ rlau den cau kòp geh tam gơl gơs bạch hầu thanh quản lơh tă nhơm jê, ờ gơtùi tă nhơm, digơlan lơh as sồt ơră plai nùs lơh cau kòp gơtìp pràl să jan, plai nùs ờ gam lơh broă dùl bă nisơna. Dùl bơta ngòt rơ ngơt ngan hơ\ là ală tềl tơnggo\ bơh sơn rờp kòp bạch hầu dê ndrờm bè kòp as sồt rơ nồng dờ den tàng geh ua\ cau ờ huam sền gròi tàm tu\ broă sơm kòp bạch hầu kờ` pal geh tu\ tơngai sơlơ gờ` sơlơ niam, mơya ua\ cau ờ git do là tềl tơnggo\ bơh kòp bạch hầu dê nàng lòt kham mờ sơm kòp di tu\, lơh gơbàn ală jơnau gơ lời wơl pơlai ngan. Bulah bè hơ\, dùl bơta bơtuah là tàm mpồl bơtìan bol he dê ua\ ngan neh ờ gam bơ tờp mờ kòp bạch hầu tàu geh cit sơnơm vaccine bơh tu\ gam dềt den tàng khà gơbàn kòp tàm mpồl bơtìan dùl êt ngan.

Ơ bác sĩ! Lơh bè lơi nàng đal git tềl tơnggo\ krơi is bơh kòp dê nàng lòt kham di tu\, pleh gơ lời wơl ală jơnau ờ niam?

Ts.Bs Minh: Kòp bạch hầu sùm gơbàn tàm ală cau ờ geh cit sơnơm rơcang sơndră kòp bạch hầu lài hơ\, bulah kung gam geh dùl khà dềt là bulah neh cit sơnơm rơcang sơndră kòp mơya kung gam gơbàn kòp. Dơ\ 2 là pal ơm rềp mờ cau pin gơbàn kòp bạch hầu. Den tàng nàng git kòp, mè bèp kơnòm dềt pal sền tàm 2 bơta, lài ngan là kòn he ơm rềp mờ cau geh kòp. Dơ\ 2 là geh ală tềl tơnggo\ bè duh să, glar să, bơsia\, kal ke ta\ nhơm, jê rơ nồng dờ ua\. Hơ\ là ală tềl tơnggo\ sơn rờp mờ mè bèp kơnòm dềt gơtùi sền go\. Bulah bè hơ\, ală tềl tơnggo\ do kung geh tàm kòp as sồt rơ nồng dờ sơl den tàng ờ gơtùi đal git, den tàng, mìng tu\ ală bác sĩ kham geh git go\ geh giả mạc mờ lơh xét nghiệm den hơ\ sồng gơtù đal git là cau kòp geh gơbàn kòp bạch hầu halà ờ.  

Đơs bal dilah oh kòn he dê ờ hềt geh cit sơnơm vaccine rơcang sơndră kòp bạch hầu mờ geh ơm rềp mờ cau kòp mờ geh ală tềl tơnggo\ bè neh yal den pal jun tus hìu sơnơm gờ` nàng kham.

Pal lơh ală broă lơh lơi nàng rơcang sơndră kòp bạch hầu geh cồng nha ơ bác sĩ?

Ts.Bs Minh: Kòp bạch hầu bulah ngòt rơ ngơt mơya geh dùl broă rơcang sơndră [uơn ngan hơ\ là cit sơnơm vaccine rơcang sơndră kòp kơnòm dềt in. Tu\ do, broă lơh cit sơnơm vaccine rề ơnàng neh geh lơh tus mờ jơh ală kơnòm dềt Việt Nam, ală sơnơm vaccine bè SII, Quinvaxem, Combie Five…ndrờm gơtùi rơcang sơndră kòp bạch hầu, bơdìh hơ\ tai, 2, 3 bơta sơnơm vaccine cit sa pria\ kung rơcang sơndră kòp do sơl. Bè hơ\ broă lơh geh cồng nha ngan rlau jơh nàng rơcang sơndră kòp bạch hầu là cit sơnơm vaccine rơcang sơndră kòp kơ nòm dềt in. Gơ wèt mờ ală cau dờng dilah bol he ờ git loh là he neh cit sơnơm vaccine rơcang sơndră kòp bạch hầu halà ờ den gơtùi cit 2 dơ\ sơnơm vaccine bạch hầu, uốn ván, tơl dơ\ tam cah ngài pơgap 1 nhai nàng gơtùi lơh gơlik bơta pràn sơndră mờ kòp ngòt rơ ngơt do.

 Dăn ưn ngài bác sĩ!

                                                                                                              Cau mblàng Ndong Brawl- K’Duẩn