VOV4.K’ho - Bùm lô Tuy Đức bơh jo\ neh pơn rơ tàm càr Daknông jơh bal bè cồng nha lơh geh mờ bơta niam. Kờ` bùm lô Tuy Đức lơh geh cồng nha lơh sa kơ\ kơljap rlau, ală gah lơh broă geh gơnoar tàm càr Daknông neh lơh broă bal, bơt bơtàu mat sơnđan kă bro bơh sơntìl bùm do dê mờ broă tàm tơrbo\ bal ală hìu bơnhă tam bùm jat broă lơh hợp tác xã lơh gơlik phan bơna jat broă lơh sinh học hữu cơ. Làng bol hời rơhời tam bùm lô jat rơndap broă ngui công nghệ pa, tơmù tus khà lơyah ngan rlau jơh bơta jơngkah sơnơm sền gàr phan tam:

Ồng Đoàn Xuân Thực, ơm tàm [òn 4, xã Dak Buk So, kơnhoàl Tuy Đức tam rlau 1 lồ bùm lô. Ala mờ ngui phơng hoá học bè lài do, tu\ do, ồng Thực tam gơl ngui phơng hữu cơ mờ ngui ală broă lơh ờ do ờ dă sinh học tàm broă tam bùm, bơh sơnrờp cèng wơl cồng nha niam ngan. Ồng Thực pà git, tam bùm lô jat broă lơh ờ do ờ dă sinh học dong ù gơs niam, m[ùr, ờ huan gơtìp kòp tu sa aniai tus `jrang bùm lô, dong suơn bùm lơh geh cồng nha uă. Ồng đơs:

“Nam do den a` ngui phơng iar nàng ơn, lài mờ tu\ lơh ù den a` ngui vôi rơ sìh lơh kloh den tàng ờ huan geh kòp. Nam lài, 1 lồ bùm a` dê pal dus sang jơh 2 sàu, mơya tu\ do, tam neh 2 nhai mơya bùm lô mìng gơtìp dus sang pơgap 100 `jrang lơm, den tàng, nam do tam jat broă lơh do ờ huan gơtìp kòp lơh aniai `jrang bùm, bùm ờ gơtìp jơngkah sơnơm sền gàr phan tam, ờ do ờ dă pràn kơldang să jan cau lơh broă sa in.”

Tu\ do, kơnhoàl Tuy Đức neh tam mờr 2 rbô lồ bùm lô, cồng nha tơnhàu geh bơh 8 tus 10 tấn tàm 1 lồ tàm 1 kàl. Ồng Đoàn Lê Anh, Kuang atbồ Mpồl cau lơh broă sa kơnhoàl Tuy Đức pà git, kờ` tơnguh jơnhua rlau tai cồng nha phan lơh gơs, tơngai lài, Mpồl cau lơh broă sa kơnhoàl Tuy Đức neh lam lơh broă lơh yal anih lơh gơlik bùm lô. Jat hơ\, cau lơh broă sa tus bal broă lơh pal lơh jat ală rơndap broă tam phan sinh học hữu cơ, mpồl cau lơh broă sa dờp kơnòl sền gròi broă tam do bơh cau lơh broă sa dê mờ tàm tơrbo\ bal drà kă bro, top mat sơnđan anih lơh gơlik tu\ kờ`: “Gơwèt mờ ală hìu bơnhă cau lơh broă sa tus bal, bol a` geh pơlam broă lơh khi in bơh sơnrờp tus dut ndơl, bơh tu\ lơh sră dan tus bal broă lơh tus tu\ lam lơh bơto pơlam. Tơl hìu bơnhă cau lơh broă sa geh pà dùl mã số, mờ mã số do geh tơmut tàm mai\ tính bơh mpồl lơh broă drơng ala dê, bơh broă cau lơh broă sa geh pà mã số, broă lơh bơh mpồl dê ai tơlik den tu\ tơnhàu, bol a` geh top mat sơnđan phan lơh gơs bơh tơl hìu bơnhă lơh broă sa dê, tơnơ\ hơ\ tac trung tâm in.”

Cồng nha bơh broă lơh bơt bơtàu mat kă bro tơl niam, sơn đờm bơh bơta niam phan lơh gơs tàm Tuy Đức neh ai go\ cồng nha bơh sơnrờp. Ală bơta bùm lô neh geh top mat sơnđan geh ală anih blơi mờ khà priă jơnhua rlau mờr 30% pơn drờm mờ ală bùm lô tam tàm drà kă bro. Do gam là bơta pơn jờng nàng ngai sơlơ geh uă hìu bơnhă làng bol lơh broă sa cih mat tus bal broă lơh top mat sơnđan yal anih lơh gơlik.

Bơh hơ\, lơh gơs mat sơnđan kă bro ai bùm lô Tuy Đức in ngai sơlơ kơ\ kơljap. Ai gơwèt mờ ală anih blơi bùm lô, ală bơta bùm lô geh top mat sơnđan neh dong khi [uơn rlau tàm broă kă bro. Mò Nguyễn Thị Oanh, dùl nă cau blơi bùm lô tàm kơnhoàl Tuy Đức pà git: Băng:

“Top mat sơnđan bè hơ\ bol a` kung iang nùs ngan, tài phan bơna he dê geh cèng tac tus tiah ndai geh mat sơnđan, cau ngui sa kung iang nùs bè bơta niam bơh bùm lô tàm Tuy Đức dê. Geh jơnau yal bè anih lơh gơlik den khà priă tac tu\ lơi kung jơnhua, làng bol lơh broă sa kung iang nùs rlau, blơi tu\ lơi kung pal mờ khà priă jơnhua rlau tàm ală tiah ndai.”

Bùm lô gam là phan tam geh cồng nha uă tàm broă lơh sa làng bol kis tàm kơnhoàl Tuy Đức càr Dak Nông dê. Kờ` dong kờl làng bol g^t loh rơlao tai bè broă tam mờ sơnka sền gàr [ùm lô, bol a` neh geh dơ\ lùp ồng Đoàn Lê Anh, Chủ tịch Hội nông dân kơnhoàl Tuy Đức, càr Dak Nông:

-Ơ ồng, tàm kơnhoàl Tuy Đức, bùm lô mờng gơbàn ală bơta tu kòp aniai lơi mờ broă sơndră mờ sơm kòp bùm lơi in bè lơi?

Ồng Đoàn Lê Anh: Bùm lô là phan tam ờ jo\ tơngai, geh ai tus kơnhoàl Tuy Đức tàm ală nam 2000. Mờ broă ngai sơlơ geh uă bă ù tam, kuơ màng ngan àm 3 nam pa do, den bùm lô neh cèng geh cồng nha broă lơh sa uă làng bol in, kuơ màng ngan là ală hìu rơ[ah, ală hìu ờ tơl priă bơcri tàm broă tam ală phan tam jo\ tơngai.

{ùm lô kung bè ală phan tam ndai, tu\ tam mờ uă ù ơnàng den gơbàn geh tu, kòp. Kuơ màng ngan là gơwèt mờ [ùm lô den mìng geh ờ uă kòp bè tu luh lơh ơs bùm, ồm jrang, kòp ồm jrang kal ke ngan, lơh gơbàn hoàc huơr uă ngan. Ba` lời gơbàn tus mờ cồng nha bùm lô làng bol dê. Bè đah mpồl den bol a` kung lơh jăt broă lam sồr làng bol, lài ngan là rơwah sơntìl là kuơ màng ngan.

Bè kòp ơs, tơrgùm mìng tàm kàl prang, tài tu luh sa jồp lơh kơnuh bùm ờ gơtùi dờng. Kòp do geh uă ngan broă kờ` sơndră, lài ngan, he ngui broă lơh sinh học, hơ\ là atbồ kòp lơh aniai tơrgùm bal. Dơ\ 2 là ngui ờ uă bơta sơndră mờ phan lơh aniai kờ` ală phan dam mu\t mờ lơh phan aniai do ờ gơtùi deh kòn, hơ\ là ờ uă broă lơh tơrgùm bal.

-Gam tai bè broă sơnka sền gàr, phơng sih? Ồng gơtùi yal bè broă mờng chài tàm kơnhoàl do dê kờ` bùm lô geh cồng nha uă ơ ồng?

Ồng Đoàn Lê Anh: Gơwèt mờ bùm lô, lài mờ tu\ tam he pal lơh àr mờ phơng sih den he gơtùi ngui phơng lân, phơng vi sinh kờ` sih, tơnơ\ mờ tu\ tam 1 nhai den he ngui phơng NPK kờ` sih tai, tơnơ\ mờ 1 nhai nggùl, tu\ he koh cồng jrang bùm den he sih phơng kali kờ` dong kờl jrang bùm geh kơnuh.

-Kờ` bùm lô kơnhoàl tơnguh bơtàu kơl jăp den Hội nông dân kung bè UBND kơnhoàl neh geh gùng dà broă lơh lơi, tàm hơ\ uă ngan là tàm broă tăc bùm bơh làng bol tam geh?

Ồng Đoàn Lê Anh: Kờ` tơnguh bơtàu kơl jăp [ùm lô kơnhoàl dê, den gơwèt mờ Hội nông dân bol a` neh pơgồp bal mờ Sở Khoa học Công nghệ bal mờ anih tìp tơrgùm bal mờ tơnguh bơtàu lơh jăt broă jòi go\ bơta tòm wèt tus 1 drà kă bro [ùm lô kloh kờ` ai drà kă bro tàm lơgar mờ dunia in.

Bol a` kung neh pơgồp bal, lơh broă mờ hội nông dân càr kờ` pơgồp bal drà kă bro tàm siêu thị Big C dong kờl làng bol lơh sa jăt broă lơh kloh niam, kờ` geh priă tàm rài kis lơh sa, drà kă bro ai mu\t tàm ală siêu thị, kuơ màng là pơgồp bal mờ ală anih lơh sa kă bro kờ` pơgồp bal mờ drà kă bro, dong kờl làng bol lơh sa geh drà tăc.

-Ơi, dan ưn ngài ồng!

                                                                      Cau cih mờ yal tơnggit K’Duẩn mờ Ndong Brawl