VOV4.K’ho-Tơnơ\ tu\ tơngai ur ar tam tiêu tài cồng nha lơh geh bơh tờm chi tam do là uă ngan, den tu\ do, uă cau lơh broă sa tàm càr Daklak gơlơh bòl glar ngan wơl tềng đap jơnau geh ngan tiêu gơmù khà priă uă ngan, tu kòp lơh aniai uă. Broă rề ơnàng bă ù tam uă tiêu dùl bă ur ar ờ geh bơta kơ\ kơl jăp lơh uă hìu bơnhă gơ ơm tàm rài kis gơtìp dồs kơnòl uă ngan.

Tài bơh khà priă gar tiêu tàm ală nam do sùm gơ ơm tàm khà jơnhoa ngan. Geh ală tu\ tơngai dùl ki\ gar tiêu tăc gơguh tus rlau 230 rbô đong, neh lơh gơlik jơnau gơhòi gơ jà uă ngan tus mờ ồng Đỗ Văn Thêm, kis tàm [òn 2, xã Krông Á, kơnhoàl M’Drak, càr Daklak.

Tàm ù sươn mờr 1 lồ kềng dòr bơnơm bơh hìu bơnhă dê lài do, nggùl bă ù tềng đah hơđang ồng tam tờm tiêu, bă ù gam wơl ồng tam bùm blàng mờ tàu. Mơya, 2 nam rềp ndo, ồng lơh nền ai jơh ù do tam tiêu. Ờ hềt thàn chờ hờp mờ cồng nha lơh geh bơh he dê, den tu\ do ồng Thêm neh pal kơlôi rơcang tai uă ngan tu\ khà priă tiêu tàm kàl do gơmù mìng gam ờ hềt tus nggùl pơndrờm mờ tơngai do nam lài.

Tàm tu\ hơ\, bơta trồ tiah ờ niam, ù tiah ờ gơkờ` mờ tiêu neh lơh ală tờm tiêu hìu bơnhă ồng dê pa tam gơtìp gơbam dà tơnơ\ ală dơ\ mìu jo\ jòng tàm tơngai pa do. Ồng Đỗ Văn Thêm, pà gi\t:

“Hìu bơnhă a` tam bơh lài 500 jrong tơnhàu tiêu, tam pa tai 500 jrong tơnhàu tiêu. Mơya, tu\ do den gơtìp chơ\t te\ 30 jrong tơnhàu tiêu. Tu\ do, tam geh dùl tờm tiêu den kung pal tă 300 rbô đong, bơcri lài do den kung rlau 1 tơlak sơl. Kờp jơh bal bơh lài mờ pa tam jơh ală là 800 tơlak priă, pal lòt càn mờ ngân hàng, tu\ do khà priă tiêu gơ bè do den là kơlôi rơcang ngan”.

Ai mò Nguyễn Thị Bé, kis tàm xã Ea Kao, [òn dờng Buôn Ma Thuột, càr Daklak pà gi\t: sền go\ uă hìu bơnhă gùt dar tam tiêu geh cồng nha, tàm lồi nam 2015 hìu bơnhă mò neh koh kơl jơh 5 sào kơphê hơ\ sồng càn priă mờ ngân hàng geh rlau 100 tơlak nàng bơcri tam rlau 400 jrong tơnhàu tiêu, mơya tus tu\ do ờ go\ gi\t gơlơh bè lơi sơl mờ sươn tiêu geh bơta tơngo\ ờ kis dờng tai gơtìp pàl nha mờ chơ\t mhar ngan, tu\ do neh chơ\t rlau 200 jrong tơnhàu tiêu, uă jrong tơnhàu tiêu ndai gam pơn jat tai gơtìp pàl nha.

Bulah neh ngui uă bơta sơnơm sơl mơya jơnau digơlan gơtìp sơrbì jơh sươn tiêu do là ngan ngồn. Mò Bé kơlôi rơcang ngan mờ đơs bè do:

“Bơh sơnrờp hìu bơnhă a` kung lòt càn sơl priă jền. Dơ\ lài kung geh sơl den kung bơcri jơh tàm do sơl. Càn priă nàng lơh sa mơya tu\ do gơtìp kal ke bè do den ờ gi\t lơh bè lơi”.

Ờ mìng làng bol lơm kơlôi rơcang ờ, jơnau geh ngan tiêu chơ\t tài bơh tu kòp lơh aniai tài bơh ntoăt jat cồng nha, ờ go\ lơh jat ală jơnau bơto pơlam sơngka sền gàr neh lơh gah lơh broă sa sươn sre mờ kuang bàng geh gơnoar gah broă lơh do kơlôi rơcang sơl. Tài bơh gơ ờ mìng lơh hoàc hươr tơn tus cồng nha bơh cau lơh broă sa dê lơm mờ gơ gam lơh gơlik jơnau gơlời wơl ờ chài ngan gi\t lài tus mờ tiah ơm kis.

Tiến sĩ Trương Hồng, atbồ ing Kuang atbồ Viện Khoa học Kỹ thuật Nông Lâm Nghiệp Tây Nguyên pà gi\t: Krơi mờ kơphê, tiêu geh broă tam mờ sơngka sền gàr krơi is. Pal gơdờp mờ ù tiah, trồ tiah, geh sơngka sền gàr dipal, den tiêu hơ\ sồng kis dờng niam. Broă ngui bă ù lời gời, ù kềng gah brê…nàng rề ơnàng bă ù tam den là ờ go\ di ngan.

Bơdìh hơ\ tai, broă rwah sơntìl uă ngan là mờ bơta mờng chài is den tàng bơta niam là ờ geh. Bơta geh ngan tu kòp lơh aniai kung gơ jat mờ hơ\ lơh bơtờp uă tàm sươn tiêu tàm uă tiah. Ală jơnau pa yal là jơnau lơh cồng nha tơnhàu mờ bơta niam gar tiêu ờ lơh geh jơnau kờ` bơh drà kă bro dê sồr. Tiến sĩ Trương Hồng, đơs bè do:

“Tơngai lài khà priă gar tiêu gơguh mhar ngan ờ go\ geh tờm chi tam lơi gơtùi pơndrờm geh, den làng bol neh rề ơnàng bă ù tam tiêu mờ pal đơs là sơrlèt uă rlau mờ broă rơndăp lơh mờ tus tu\ do sơrlèt rlau 100% pơndrờm mờ lài do. Tu\ mờ bol he tam uă tiêu dùl bă ur ar bè tu\ do den dùl ròt bơta kờ` pal sền gròi bè brê, mbơh geh dà, sơntìl, kloh niam ờdo ờdă phan sa bè hơ\ lơh aniai tus bơta bơtàu tơnguh jo\ jòng tàm tiêu Việt Nam dê”.

Ờ cau lơi mờ ờ gi\t cồng nha mờ tờm tiêu cèng wơl ai broă lơh sa tiah Tây Nguyên in đơs bal mờ càr Daklak in đơs is, ngan là tu\ khà priă phan lơh gơs bơh sươn sre do sùm geh tăc tàm khà jơnhoa ngan. Gi\t nđờ rbô hìu làng bol lơh broă sa neh tam gơl rài kis, ờ mìng jơh r[ah jơgloh lơm mờ gam gơ gơs pas sơm geh priă tơlak, priă tơmàn bơh tờm tiêu.

Mơya, nàng tiêu bơtàu tơnguh kơ\ kơl jăp, jơnau gơlik tus mờ gah lơh broă sa sươn sre mờ gơnoar atbồ là atbồ niam rơndăp ù tiah bơtàu tơnguh tờm tiêu, lơh pràn mblàng yal, bơto yal lài làng bol in kờ` pal kơlôi sơnơng nền lài mờ tu\ đòm jat tam uă tờm chi tam do!

Cau cih mờ yal tơngi\t- Lơ Mu K’ Yến