VOV4.K’ho- Lòt gan ală dơ̆ tam lơh sền gàr dà lơgar, mờr 1 tơlak 200 nă cau ling chơt màng neh phi să tàm làm gùt ală tiah tam lơh. Ring lơngai neh geh bơh jŏ, mơya bơta jê sồt kung gam tàm hơ̆, ngan là gơ wèt mờ ală hìu bơnhă cau ling chơt màng ờ hềt geh tờ rê tơp hờ ƀòn lơgar, ờ hềt gơtùi đal git mat sơnđan gam ơm wơl tàm tiah brê bơnơm, tàm dà dờng, dà croh... Tam lơh neh jơh bơh jŏ, broă lòt jòi, đal git ngai sơlơ kal ke, mơya mờ nùs nhơm git ưn ngài, kah rơngal ală cau neh ờ pơlai mhàm, ntìng he dê ai ring lơngai, lơngăp lơngai is, tơl làm ù tiah, Đảng, dà lơgar neh sồr ală ƀộ, gah broă lơh, ală tiah bulah kal ke kung pal lơh nàng wil tơl nùs nhơm kah ưn ngài gơ wèt mờ ală cau neh phi să mờ lơh jat bơta kơp kờñ sùm bơ tòm mat bơh ală hìu bơnhă dê.

Tơnơ̆ rlau 40 nam tơngac kòn klau mut tàm tiah đah jum dà lơgar tam lơh, cau mè 94 sơnam tus tŭ do hơ̆ sồng geh kơn đu gri ơn ƀồc ntìng kòn dê tàm să tàm bồng bi pơr hê, sơmañ rơmit, tàm bơta kờñ gơboh bơh hìu bơnhă, ƀòn tờm, cau ling bal dê. 

Dơ̆ dờp mờ tơp ƀồc ntìng cau ling chơt màng Nguyễn Hữu Nhạ rê hờ ƀòn tờm tàm xã Hải Cường, Hải Hậu, Nam Định

Mè cau ling chơt màng Phạm Văn Sự tàm xã Gia Xuân, kơnhoàl Gia Viễn, càr Ninh Bình ngoh rơngac: “Chờ hờp ngan, gơ hòr dà mat tơn. Bơta kơp kờñ nđờ nam do hòi dan gơtùi jun kòn rê hờ ƀòn tờm. Mè chơt den ờ đơs, mơya tŭ do mè gam kis, kờñ jun khai rê nàng mè mờ kòn in geh tàm tìp”.

Neh geh git nđờ rhiang rbô hìu bơnhă geh lơh jat bơta kơp kờñ, geh ies còp, gròi sền, chu ñàng, geh rò ală bi rê wơl tơnơ̆ git nđờ jơt nam glar bòl lòt jòi. Bơh tơnơ̆ tam lơh dră wơl bol sò tơm Mỹ nam 1975, tus nam 1992, lơgar he neh lòt jòi, tờ tơrgùm geh 767 rbô ƀồc ntìng cau ling chơt màng. Nàng sơlơ tơnguh broă lơh kis git jơnau, git adat, Ƀộ Cíñ trị neh tơlik Jơnau sồr bè lòt jòi, tờ tơrgùm ƀồc ntìng cau ling chơt màng; Thủ tướng Cíñ phủ tơlik Kơrnuat ring bal Rơndap broă lơh lòt jòi, tờ tơrgùm ƀồc ntìng cau ling chơt màng mờ Rơndap broă lơh đal git mat ƀồc ntìng cau ling chơt màng gam ờ hềt tơl jơnau tơnggit, pơgồp bơnah gàr niam ai kơnòl broă lòt jòi, tờ tơrgùm ƀồc ntìng cau ling chơt màng in. Kơnờm bơh hơ̆, bơh tŭ Rơndap broă lơh geh ring bal tàm nam 2013 tus tŭ do, ală tiah, mpồl lơh broă neh lòt jòi, tờ tơrgùm geh mờr 17 rbô ƀồc ntìng cau ling chơt màng, dờp rlau 38 rbô mẫu ƀồc ntìng cau ling chơt màng mờ mẫu siñ phẩn cau tờm pròc mhàm cau ling chơt màng dê; mblàng git loh, prap gàr ADN geh rlau 23 rbô mẫu; đal git mat sơnđan ƀồc ntìng cau ling chơt màng gam ờ hềt geh jơnau tơnggit geh rlau 4 rbô nă...

Tŭ do, gùt lơgar gam mờr 530 rbô nă cau ling chơt màng ờ hềt git geh jơnau yal, tàm hơ̆ geh 220 rbô nă cau ling chơt màng gam ơm wơl tàm ală tiah tam lơh rài yau. Broă lơh lòt jòi ƀồc ntìng, đal git mat sơn đan cau ling chơt màng kung gam pal ntoat pơrlòng mờ tŭ tơngai, tài bơta kơp gơn ngan bơh cau tờm pròc mhàm cau ling chơt màng dê. Tàm khà hơ̆, uă cau mè neh ờ gơtùi kơryan geh sơnam nàng jai kơp kòn rê wơl. Hờ ngkời ală mè là ală pơ ùr, cau kòn, là oh mi... kung gam kơp gơn dùl ngai geh jòi bàn, geh jơm ram, gròi sền bơtô ƀồc kòn dê, bơklau dê, bèp dê, bơh oh mi, cau ling bal dê. Uă mè neh tàm sơnam pơgap 100 sơnam, bồ tơngoh ờ gam ngac ngar tai, tŭ kah, tŭ huĭ, mơya ală ù tiah- là tiah gam jơm glòm dùl bơnah “poac mhàm” bơh ală mè dê, bè” Bến Cát- Bình Dương; tiah tam lơh đah jum dà lơgar; Salavan (lơgar Lào) halà tiah tam lơh Vị Xuyên... den ală mè ờ gơtùi huĭ. Mè cau ling chơt màng Trần Công Lập tàm xã Cổ Đô, kơnhoàl Ba Vì, ƀòn dờng Hà Nội kung gam kơp gơn sùm dùl bơta là geh sền gŏ ƀồc ntìng kòn dê den hơ̆ sồng gơtùi iang nùs: “Tŭ do añ mìng kơp kờñ gơtùi jun khai rê, tŭ hơ̆ añ chơt kung iang nùs sơl. Lài do cau đơs là khai ơm tàm Bến Cát”.

Dơ̆ dờp, ies mờ tơp ƀồc ntìng cau ling chơt màng Phạm Văn Sự rê hờ ƀòn tờm tàm xã Gia Xuân, kơnhoàl Gia Viễn, càr Ninh Bình

Bi klau cau ling chơt màng Trần Mạnh Hùng tàm Bình Dương tam pà bal bè bơta kơp kờñ kung bè git nđờ rhiang rbô hìu bơnhă cau ling chơt màng ndai: “Bơta kơp kờñ añ dê là lòt jòi, bồ tơngoh añ dê kung kơlôi sơnơng bè oh klau uă ngan. Ai mè den jê nùs. Bơh tàm tiah đah jum dà lơgar lòt tus ndo kơp kờñ bè lơi jòi bàn oh, tus do sền gŏ ù tiah dòr bơnơm bè do añ gŏ kung kal ke ngan, kơp kờñ ală mpồl ling jơh nùs dong kờl hìu bơnhă jòi bàn oh Trần Mạnh Hùng”.

Lam lơh Rơndap broă lơh lòt jòi, tờ tơrgùm mờ đal git mat sơnđan ƀồc ntìng cau ling chơt màng, uă mpồl lòt jòi, tờ tơrgùm ƀồc ntìng cau ling chơt màng bơh Ƀộ Quôk phòng dê neh geh crơng gơs, sùm lòt jòi tàm ală tiah tam lơh kuơmàng bè tiah tam lơh đah jum dà lơgar, tiah tam lơh tàm lơgar Lào, lơgar Campuchia mờ tiah tam lơh tiah nhàr lơgar đah tô dà lơgar. Bulah broă lòt jòi mờ đal git mat sơnđan ƀồc ntìng cau ling chơt màng gam ờ tơl jơnau tơnggit gam uă kal ke tài bơh tam lơh neh tơn jơh bơh jŏ, tŭ tơngai jŏ kòng ir, den tàng ƀồc ntìng cau ling chơt màng ờ gam geh tơl bơta nàng gơtùi xét nghiệm ADN; bơta tam gơl uă bè ù tiah lơh gơbàn kal ke ai ală cau tàm mpồl lòt jòi, tờ tơrgùm in; uă tiah tam lơh gam wơl uă ƀồm, mền ờ gơtùi lam lơh broă lòt jòi... Thượng tá Phùng Văn Đức, atbồ mpồl lòt jòi, tờ tơrgùm ƀồc ntìng cau ling chơt màng, Gah đơng lam ling klàng càr Hà Giang pà git: “Broă lòt jòi den geh ală jơnau yal bol hi ờ gơtùi jòi bàn, tài tŭ tơngai tam lơh tơn jơh jŏ jòng ir, trồ tiah ờ niam, trồ mìu, trồ tơngai den tàng mhàm, ntìng ală bi dê neh ồm lề jơh, den tàng kung ơn tàm pơnì bol añ dê dùl kơnòl kơn jơ̆ kơn jut ngan, lơh bè lơi nàng gơtùi jòi bàn. Bơta kơlôi rơcang ngan rlau jơh tŭ do là ù tiah geh uă ir bơta kòl yan, lơh kal ke ai broă lòt jòi in. Dơ̆ 2 là ală bi phi să tàm tiah tam lơh, ai hơđang mat ù den ndrờm bè ờ jòi bàn. Nàng jòi bàn ală bi neh phi să tàm tiah tam lơh tŭ do gam ơm tàm trồm, tàm rơgồng den măi mok, phan bơna ờ hềt tơl”.

Bơh bơta geh ngan uă nam lòt jòi, Trung tướng Hoàng Khánh Hưng, Củ tịc Mpồl dong kờl hìu bơnhă cau ling chơt màng Việt Nam, sồr: “Ƀồc ntìng cau ling chơt màng mờ gam tàm 40, 50 kung kal ke ngan. Den tàng dilah ờ sơbac mhar, ờ jòi mhar den 530 rbô nă cau ling chơt màng do kal ke ngan gơtùi jòi git mat sơnđan ală bi dê. Añ neh geh jơnau dan mờ ală anih lơh broă geh gơnoar là dà lơgar he gơtùi lơh anih prap ơn gen halà ờ. Dilah gơtùi lơh anih prap ơn gen do den bol he lơh tàm pơgap 10 nam là gơtùi, ai dilah jŏ jòng rlau den kal ke ngan nàng gơtùi jòi git mat sơnđan ală bi in”.

Broă lơh lòt jòi, tờ tơrgùm mờ đal git mat sơnđan ƀồc ntìng cau ling chơt màng ngai sơlơ kal ke, mơya Đảng mờ Dà lơgar sùm đal git do là broă lơh kuơmàng, king crŭ, là bơta kah rơngal gơ wèt tus mờ ală cau ling khin cha jak chài neh phi să tài bơta lơngăp lơngai is, khat gơboh bơh dà lơgar dê, den tàng kal ke kàr lơi kung pal lơh. 2 Rơndap broă lơh đal git mat sơnđan ai ală cau ling chơt màng in geh ngui uă ngan là xét nghiệm ADN mờ broă lơh sền sơ wì ngan ngồn. Nàng tơnguh mhar tơngai lam lơh, Ƀộ Quôk phòng gam dan Cíñ phủ ai ngui lam lơh broă rơndap lơh “đal git mat sơnđan ƀồc ntìng cau ling chơt màng gam ờ hềt tơl jơnau tơnggit” nàng đal git, tam gơl jơnau tơnggit gơ wèt tus mờ 300 rbô bơtô ƀồc ntìng cau ling chơt màng ờ hềt geh jơnau tơnggit tàm ală ƀlàng tơp ƀồc cau ling chơt màng tàm gùt lơgar. Broă lơh lòt jòi geh pơn jat tai geh Ƀộ Quôk phòng, Ƀộ Lao động- Thương ƀiñ mờ Xã hội bal mờ ală ƀộ, gah broă lơh, ală tiah chồl pràn lam lơh. Thứ trưởng Ƀộ Lao động- Thương ƀiñ mờ Xã hội ồng Nguyễn Bá Hoan pà git: “Ù tiah kal ke, broă đal git mat sơnđan kung kal ke ngan sơl tài ală cơng tàng lời wơl bơh ală cau ling chơt màng dê kung gam dùl êt ngan, ală siñ phẩm tŭ tờ den kung ờ niam, ờ loh sơl, den tàng broă đal git mờ xét nghiệm ADN tŭ do là uă ngan, geh bơta rơcang lài bơh Ƀộ Lao động- Thương ƀiñ mờ Xã hội, Ƀộ Quôk phòng, hơ̆ sồng Ƀộ Kwang àng tai. Bulah bè hơ̆, tài siñ phẩm neh yau ir, tŭ tơngai neh jŏ den tàng broă đal git mat sơnđan ƀồc ntìng cau ling chơt màng kung kal ke ngan. Broă do, Ƀộ kung geh lơh ngan, rơcang lài bal mờ ală anih lơh broă lơh niam tàm tơngai tus, lơh bè lơi nàng jòi gŏ mờ dờp wơl mat sơnđan ai ală cau ling chơt màng in sơlơ uă sơlơ niam, sơlơ mhar sơlơ niam tài bơh tam lơh tơn jơh neh jŏ, tŭ tơngai neh jŏ”.

Cíñ phủ kung neh ai tơlik broă rơndap lơh lòt jòi, tờ tơrgùm ƀồc ntìng cau ling chơt màng mờ đal git mat sơnđan ƀồc ntìng cau ling chơt màng gam ờ hềt tơl jơnau tonggit tus nam 2030 mờ ală nam pơn jat tai. Mờ jơnau kờñ tus nam 2030, lòt jòi, tờ tơrgùm geh mờr 15 rbô ƀồc ntìng cau ling chơt màng; đal git mat sơnđan ƀồc ntìng cau ling chơt màng gam ờ tơl jơnau tơnggit mờ broă lơh ADN bal mờ mờr 10 rbô mẫu ƀồc ntìng cau ling chơt màng. Tơn jơh kơnòl broă lòt jòi, tờ tơrgùm ƀồc ntìng cau ling chơt màng tàm lơgar ndai; lơh ngan đal git, pơn dut 60% bơtô ƀồc cau ling chơt màng gam ờ tơl jơnau tơnggit tàm ală ƀlàng tơp ƀồc cau ling chơt màng mờ broă lơh sền sơ wì ngan ngồn. Bơh nam 2031 tus tơnơ̆: pơn jat tai lòt jòi, tờ tơrgùm ƀồc ntìng cau ling chơt màng tus tŭ ờ gam jơnau tơnggit bè ƀồc ntìng cau ling chơt màng, bơtô ƀồc cau ling chơt màng tai; pơn jat tai đal git mat sơnđan ƀồc ntìng cau ling chơt màng gơ wèt tus mờ bơtô ƀồc cau ling chơt màng gam ờ tơl jơnau tơnggit.

Mờ jơh ală kơnòl broă mờ nùs nhơm he dê, broă lơh lòt jòi mờ đal git mat sơnđan ƀồc ntìng cau ling chơt màng gam ờ tơl jơnau tơnggit gam geh pơn jat tai sơlơ lam lơh, lơh jat bơta kơp kờñ sùm bơh làng bol dê, gàr wil tơl nùs nhơm gơ wèt tus mờ ală cau neh phi să tài Dà lơgar.

Cau mblàng K’Duẩn