Pơpăp mờ do 5 nam, hìu nhă Ly Lỳ So, kòn cau La Hủ, kis tàm ƀòn Pha Bu, xã Pa Ủ, kơnhoàl Mường Tè, càr Lai Châu là dùl tàm ală hìu kal ke ngan tàm ƀòn.

                                             Cau rơƀah dờp geh broă dong kờl tàm dơ̆ gơtìp kòp Kovid-19

Mờ 6 nă cau, rài kis tàm hìu nhă gùt nam gơtìp tàm bơta geh tŭ gơtìp jơgloh, geh tŭ hờm. Kơnờm mờ broă càn priă, kwang bàng tus bơto lơh sre, bơto ròng ka, bơto ròng sur, iar den tàng nam do geh priă kơl jăp, ờ mìng tơl sa mờ gam ròng 15 nơm rơpu, kơnrồ: “Bơhiàn ờ niam tŭ do kung neh geh tơmù uă ngan, ờ di bè lài do tai, làng bol kung git wă rơlao bloh. Kwang bàng tus lơh broă mờ làng bol kung iăt làng bol, làng bol kung dờn mờ lơh jăt bal; lơh sa pal lơh ngan tàm broă ròng rơpu, kơrnồ, sur, iar kung neh geh uă bloh. Rài kis làng bol neh gơguh rơlao mờ lài, niam bơnĕ rơlao mờ lài, ờ gam jơgloh rơƀah bè lài tai”.

Ai bơh tàm gùng dà broă lơh “Kờñ tơn jơh jơgloh tơmù rơƀah pal tơn jơh nùs nhơm kơ̆p gơn”, tus tŭ do, hìu nhă lŏ Lò Thị Báu, kis tàm xã Quang Chiểu, kơnhoàl Mường Lát, càr Thanh Hoá là hìu nhă geh pơnrơ ngan tàm broă tơnguh bơtàu lơh sa, tơn jơh jơgoh tơmù rơƀah bơh tàm broă dong kờl bơh dà lơgar dê. Tŭ do hìu nhă lŏ geh khà rơpu, kơnrồ, iar ơda tus git nđờ rơhiang nơm, bal mờ suơn tam tờm chi sa plai, pah nam priă geh git nđờ jơ̆t tơlăk đong, gơs hìu nhă tơl ngui tơl sa ngan tàm ƀòn. Lŏ Lò Thị Báu yal: “Kơnờm mờ broă dong kờl den tàng añ ờ hoan kal ke bè priă, mìng ròng phan, tam phan kung ƀuơn tài añ ờ geh priă mơya geh dong kờl sơntìl phan tam phan ròng. Bè kỹ thuật den geh dong kờl bơh sră, kwang bàng bơto sồr kỹ thuật nàng añ lơh jăt bal”.

     Cau lơh broă tàm tiah ờ mùl màl ƀuơn gơbàn ờ niam, gơtìp rơƀah wơl tŭ gơtìp rềs àr, kòp gơtờp

Hìu nhă lŏ Ly Lỳ So, kis tàm càr Lai Châu mờ hìu nhă Lò Thị Báu kis tàm càr Thanh Hoá mìng là 2 tàm uă ngan hìu làng bol gơtìp rơƀah tàm uă tiah tàm gùt lơgar ngui niam ngan khà priă dong kờl bơh dà lơgar den tàng geh tơn jơh jơgloh tơmù rơƀah bơh tàm uă broă tơnguh bơtàu lơh sa di pal mờ tơl tiah, ngui geh bơta pràn ală mpồl lơh broă tàm lơgar bal mờ dunia tàm broă dong kờl làng bol tàm broă bơ̆t bơtàu ală broă tơn jơh jơgloh tơmù rơƀah. Mò Vũ Quỳnh Anh, Phó kwang pơlam broă atbồ Rơndăp broă Great mờ broă lơh cau ùr pơgồp bal kă bro, tus bal tàm broă tăc phan mờ lơgar bơdìh tàm gah lơh sa suơn sre mờ nhơl chờ tàm 2 càr Sơn La mờ Lào Cai pà git, broă lơh do neh lơh 5 nam mờ geh 27 rơbô nă cau tus bal: “Bol añ neh ai geh bơta pràn nàng hòi jà ală mpồl lơh sa kă bro tus bal. Ală mpồl lơh sa kă bro tŭ tus neh cèng geh uă kông nghệ pa nàng tơmù khà priă, tơnguh cồng nha, tơnguh bơta kwơ phan geh lơh. Tus tŭ do, bol añ neh geh ală broă lơh pơgồp bal ai gah phan lơh geh cồng nha bè broă tam tờm gai tơlir, bơh sơnrờp mìng lơh tơrlòng tàm 50 lồ, tŭ do bal neh lơh geh 800 lồ, lơh sa kơl jăp, 1 dơ̆ tam mơya tơnơ̆ mờ 3 nhai là ală hìu neh geh priă tàm 10 nam mờ tờm do gơs phan tam nàng kă bro, dùl nam ală hìu geh tơnhào bơh 4 tus 5 dơ̆ mờ priă geh kơl jăp ngan”.

Jăt jơnau yal cồng nha tơmù rơƀah tàm lơgar Việt Nam nam 2021, tơmù rơƀah neh geh uă cồng nha geh pơnrơ ngan. Mpồl lơh broă dong kờl adăt boh lam bè tơmù rơƀah geh tơlik ndrờm bal, tơl ală gah broă. Khà cau rơƀah neh gơmù uă bơh 57% tàm bồ nam 1990 gơmù gam 5,2% tàm nam 2020. Git nđờ tơlak hìu neh klàs rơƀah, uă hìu geh rài kis tơl ngui tơl sa, pas gơs; uă tiah rơƀah klàs mờ bơta kal ke, geh ờ uă tiah geh tơl khà ƀòn lơgar pa; khà hìu rơƀah gơmù mhar.

                                             Mpồl Cữ thập đỏ pà phan ai cau rơƀah càr Quảng Nam in

Bŭ lah bè hơ̆, mơya cồng nha tơmù rơƀah tàm lơgar Việt Nam ờ hềt mùl màl kơl jăp, broă di gơlan gơtìp rơƀah wơl mờ gơlik geh rơƀah gam uă. Khà rơƀah uă bơta tàm gùt lơgar là 9,35%. Ờ ndrờm bal tàm rài kis, bơta geh tus bal mờ ală broă lơh drơng ala tờm, drà kă bro, ai geh broă lơh bơh ală càr, ƀòn dờng, ală tiah, mpồl ƀòn ờ hềt mùl màl ndrờm bal... Ờ hềt kờp bàr nam gơtìp kòp Kovid-19 neh lơh gơrềng uă ngan tus mờ cồng nha broă tơmù rơƀah. Bơta klàs rơƀah bơh mpồl làng bol kòn cau ờ kơl jăp. Broă geh tus bal mờ ală broă lơh sơnơm neh geh gơguh, mơya kung gam ờ hềt ndrờm bal, tàm hơ̆ uă ngan là đah lơh sơnơm tiah drà dờng mờ broă lơh sơnơm tàm tiah ngài. Bè broă dong kờl mpồl bơtiàn, ală broă dong kờl priă neh geh tiah geh bal mờ bơta kwơ ờ uă... Tiến sĩ Nguyễn Thắng, Phó Củ tịc Hội đồng tư vấn, Viện Hàn lâm khoa họk, xã hội đơs là, bơdìh mờ broă gơrềng bơh kòp Kovid-19 den broă lơh ờ tơl kơl jăp tàm tiah lơh broă ờ mùl màl là bơta tờm lơh khà cau gơtìp rơƀah tai gơguh wơl: “Bơta tơrlòng dờng ngan là mpồl lơh broă ờ mùl màl ha là lơh broă ờ geh kĭ hơ lơh broă bal. Tŭ do geh di pơgăp 70% ală cau ha là lơh sa suơn sre, ha là lơh broă ờ di lơh sa suơn sre ờ geh kĭ hơ lơh broă bal. Bè hơ̆ cau lơh broă do ƀuơn ngan gơtìp aniai, tàm hơ̆ uă ngan là tàm bơta kòp gơtờp. he pal kơlôi uă rơlao, lơh bè lơi nàng tơmù ờ uă cau lơh broă ờ geh kĭ hơ bal lơh broă nàng ală cau do geh tơl pràn ơ̆t ơl niam rơlao. Dơ̆ bàr, tàm khà lơh broă ờ mùl màl den geh uă cau neh dờng sơnam mờ tơngai gam tai bơh ală cau do dê tus tŭ ơm jơh sơnam lơh broă gam ờ uă, tŭ ală cau do ờ geh BHXH, ờ geh priă nhai den tŭ hơ̆ rơƀah tŭ do geh pơn jăt tai tus tơnơ̆ do”.

Jăt ồng Tô Đức, Kwang atbồ cơl dŭ lơh broă Dà lơgar tơmù rơƀah đơs, ờ hềt tŭ lơi broă tơmù rơƀah dà lơgar gơtìp mờ uă bơta kal ke, tơrlòng bè tŭ do. Rềs àr, kòp gơtờp lơh gơguh uă ngan khà hìu rơƀah, tàm hơ̆ uă ngan là rơƀah tàm ƀòn drà. Den tàng, nàng lơh ngan geh khà hìu rơƀah jăt khà uă bơta geh sùm gơmù bơh 1,0 tus 1,5% tàm 1 nam den bơto broă lơh mờ ai broă lơh cau rơƀah in là broă kwơ màng: “Broă bol añ geh ai tơlik là tơnguh bơtàu broă bơto broă lơh ai cau rơƀah in, ai làng bol kis tàm tiah rơƀah, tiah kal ke in. Bơh jơnau đơs bơh Ƀộ Lao động-Thương binh mờ Xã hội dê gŏ là, tàm dùl hìu mờ geh dùl nă cau lơh broă geh bơto broă lơh niam, cau lơh broă geh lòt lơh broă, geh broă lơh nàng lơh geh priă. Mờ do là broă klàs mờ rơƀah mờ bol añ đơs là geh cồng nha, do kung là dùl tàm ală tơngu me tờm kwơ màng ngan”.

Bơdìh hơ̆ tai, pal tam gơl broă dong kờl ai cau rơƀah in, lơh geh uă broă tơrlòng lơh, bơceh lơh tàm tơn jơh jơgloh tơmù rơƀah di pal mờ tơl tiah là broă lơgar Việt Nam lơh niam ală jơnau kờñ pa tàm tơngai bơh nam 2021 tus 2025. Ƀộ trưởng, Củ ñiệm Ủy ƀan Zân tộc ồng Hầu A Lềnh đơs loh: “Đơs bè broă tơmù rơƀah kơl jăp, he pal lơh jăt nền nòn tàm ală gùng dà broă lơh bơh Đảng, Dà lơgar mờ uă ngan là ală broă lơh jăt jơnau kờñ. Tŭ do Ủy ƀan Zân tộc gam đơng lam broă tơnguh bơtàu lơh sa mpồl bơtiàn tiah làng bol kòn cau mờ tiah kơh bơnơm. Tàm ală broă lơh nàng lơh jăt jơnau kờñ do bơh tơl bơnah rơndăp broă lơh den neh geh ală broă lơh mùl màl ngan bè bơta pràn, bè broă atbồ đơng lam, bè broă jăt sền, sền gròi; broă tus bal dong kờl bơh ală mpồl lơh broă, cau dùl nă să bal mờ gơnoar bơh làng bol tàm tơl rơndăp broă lơh hơ̆ bè lơi. Tàm broă lơh jăt den kung pal geh ală jơnau pơgồp bal nàng geh ai tơlik ală jơnau mờng chài mờ jòi gŏ ală bơta gam ờ tơl, ờ pràn nàng he bơtơl ală broă dong kờl di pal rơlao”.

Nàng lơh geh jơnau tơmù rơƀah jăt khà rơƀah uă bơta tơngai bơh nam 2022 tus 2025, mờ khà rơƀah uă bơta geh sùm tàm khà gơmù bơh 1 tus 1,5% tàm 1 nam; khà hìu rơƀah kòn cau gơmù rơlao 3% tàm 1 nam; khà hìu rơƀah tàm ală kơnhoàl rơƀah gơmù bơh 4 tus 5% tàm 1 nam là bơta tơlòng dờng ngan tàm bơta tŭ do. Bơta do pal geh broă tus bal bơh jơh gùt mpồl lơh broă cíñ trị mờ tàm hơ̆ pal tơnguh gơnoar, kơnòl bơh tơl tiah bal mờ jơnau git wă, broă rơcang lài bơh làng bol dê tŭ geh jào bơta niam klàs rơƀah.