VOV4.K’ho- Tàm nam 5 do, khà dơ̆ kơnòm dềt gơtìp sơgràm aniai, lơh pờng sùm gơguh jơnhoa. Dilah bè nam 2018, Tổng đài Dà lơgar sền gàr kơnòm dềt 111 dờp mờ tus bal dong kờl 806 dơ̆, den tus nam 2021 dờp, dong kờl mờ tus bal  dong kờl rlau 1 rơbô dơ̆- khà ală kơnòm dềt gơtìp lơh pờng jơnhoa ngan rlau jơh tàm ală nam do. Jê nùs ngan rlau jơh, uă dơ̆ lơh pờng, sơgràm aniai kơnòm dềt tài bơh ờ geh cau lơi đơs, ờ geh cau tus bal dong kờl di tŭ... neh gơ gơs dơ̆ lơh tìs mờ cau lơh chơ̆t tĕ màng kis kơnòm dềt dê den là cau pròc mhàm tờm, cau ròng siam kơnòm dềt, lơh ờ suk ơm tàm mpồl bơtiàn. Nhai lơh broă tài kơnòm dềt nam do geh tơngume “Sơm bat tê bal sền gàr kơnòm dềt, geh jơnau đơs tĕ rcang sơndră sơgràm aniai, lơh pờng kơnòm dềt”.

Ồng Đặng Hoa Nam, Kwang atbồ Kụk Kơnòm dềt (Ƀộ Lao động Thương ƀiñ mờ Xã hội) đơs sùm: “sồr pal yă” neh geh adat boh lam Việt Nam sồr

Tơngai pa do, mpồl bơtiàn ngoh rơngăc ngan mờ ờ suk ơm ngan bơh ală kơnòm dềt gơtìp chơ̆t tài bơh lơh pờng bè: dơ̆ kơnòm ùr dềt 3 sơnam ơm tàm kơnhoàl Thạch Thất, Hà Nội chơ̆t tài bơh gơtìp tir mè dê uă dơ̆ lơh pờng mờ pơng đin tàm bồ halà dơ̆ kơnòm ùr dềt 8 sơnam tàm ƀòn dờng Hồ Chí Minh chơ̆t tài bơh ală dơ̆ lơh pờng uă jiơ bơh mè cồng mờ bơta ờ gĭt sơnđàc bơh bàp tờm dê. Halà dơ̆ kơnòm ùr dềt 6 sơnam ơm tàm quận Bắc Từ Liêm, Hà Nội neh chơ̆t tài bơh bơta duh nùs bơh bèp tờm dê tài bơh bơtê kòn bơsram Online... Do là jơnau đơs bơh làng bol dê bol añ kŭp săp wơl.

Ngan ngồn là jê sồt ngan pah dơ̆ kơno tus ală dơ̆ broă bè do. Ngoh rơngăc ngan mờ gơ jrañ ngan tài bơh ờ kơlôi tus khà bơta kơn jơ̆ kung bè broă lơh mờ cau dờng lơh gơwèt mờ kơnòm dềt broă lơh do ngòt rơngơ̆t ir bè hơ̆. Ờ gĭt bè lơi mờ cau ndai gơtùi iơh bơsak lơh bè hơ̆ gơwèt mờ dùl nă cau kơnòm dềt, ngan là kơnòm dềt mờ là oh kòn tờm he dê mờ pah ngai ơm bal sùm mờ he.

Jat tơrgùm kờp bơh Ƀộ Kwang àng, tàm 2 nam do, gùt lơgar gơlik geh rlau 110 dơ̆ lơh tìs gơ sơ̆t kơnòm dềt, mờ 120 nă kơnòm. Ƀộ Kwang àng neh lơh glài rlau 3 rơbô 300 dơ̆ lơh tìs, tàm hơ̆ lơh glài kŭp jàm rlau 3 rơbô 400 nă. Ai jat Kụk Kơnòm dềt (gơwèt Ƀộ Lao động Thương ƀiñ mờ Xã hội), dilah bè nam 2018, Tổng đài dà lơgar sền gàr kơnòm dềt 111 dờp mờ tus bal dong kờl 806 dơ̆ kơnòm dềt gơtìp sơgràm aniai, lơh pờng, den tus nam 2019 là 980 dơ̆ mờ nam 2021 là rlau 1 rơbô dơ̆. Sơgràm aniai kơnòm dềt geh uă broă lơh krơi is bè lơh pờng, aniai kơl tơ̆, rồn bơklơn sồr lơh broă, kă bro, sang lời mờ ờ sền gàr. Cau sơgràm aniai kơnòm dềt uă ngan kung gam là cau klau (geh tus 95%), tàm hơ̆ rlau 3 rơbô 400 nă cau rlau 18 sơnam sơgràm aniai kơnòm dềt (geh tus 77%). Ală kơlôi sơnơng kung pà gŏ, 73% kơnòm dềt kong mờ ală broă lơh lơh glài, lơh pờng mờ sơgràm aniai tàm tơngai kòp dờng Kơvid-19 mờ mờr 80% kơnòm dềt gơtìp lơh pờng tàm hìu bơnhă he dê mờ cau lơh gơlik ală dơ̆ lơh pờng uă ngan rlau jơh gơwèt mờ ală kơnòm dềt hơ̆ là mè, bèp cau pròc mhàm bal mờ cau sền gàr kơnòm dềt. Bulah ală broă sền gàr, dong kờl kơnòm dềt tŭ do neh wil tơl đau, mơya mbè lơi ală broă jê nùs bè hơ̆ kung gam gơlik geh mờ mìng tus dì tŭ gơlik geh jơnau gơ lời wơl kơn jơ̆ ngan mpồl bơtiàn hơ̆ sồng gĭt. Mò Nguyễn Phương Linh, Kwang atbồ Viện Kơlôi sơnơng Atbồ Bơtàu tơnguh kơ̆ kơljap (MSD) mblàng:

Ngan ngồn gơtùi sền gŏ nùs nhơm “hơ̆ là jơnau tàm hìu bơnhă” nàng tàm bơto tơngkah bal kung gam uă ngan. Den tàng, geh tŭ cau tờm tàm hìu bơnhă hơ̆ tơn ờ hềt lơh niam gơnoar halà kơnòl broă bơh he dê tàm broă sền gàr kơnòm dềt. Geh tŭ oh kòn tàm hìu he dê gơtìp lơh pờng den geh jơnau đơs wơl tài bơh đơs là hơ̆ là jơnau is. Geh tŭ bơh ală broă pa gơlik geh den añ kơlôi: Dilah hìu bơnhă sền gŏ den kung gam kơlôi là bè hơ̆ kung gam pal tàm bơto tơngkah bal mờ gơ̆p, hơ̆ là til mpồng tàm bơto tơngkah bal, dilah he yal den gơrềng mờ ờ niam tus mờ cau tàm hìu bơnhă he dê, den mpồn ờ yal. Bol he ờ hềt gĭt wă tàm broă kơnòm dềt pal geh sền gàr tơl làm jơh bal bè să jan mờ nùs nhơm mờ dilah bol he ờ tus bal dong kờl tàm hìu bơnhă den pal yal mờ anih lơh broă geh gơnoar in nàng dong kờl mờ bơsong. Den broă gĭt wă, dờp gĭt pal jòi tus adat boh lam ờ hềt geh tơl làm, gơlam tus ală broă pơlai soh ngan.

Luật sư Nguyễn Đức Hùng- mpồl cau cah rña ƀòn dờng Hà Nội đơs sùm: Bol he gam ờ tơl ală kơrnoat jat sền kung bè sền gàr ală kơnòm dềt geh cồng nha ngan rlau jơh jơh bal bè gah adat boh lam kung bè bơta jat sền bơh mpồl bơtiàn dê tàm broă sền gàr, dong kờl ală kơnòm dềt. Jat añ, den bol he pal sơlơ jat sền,  dong kờl kơnòm dềt, ngan là kơnòm dềt tàm ală hìu bơnhă geh rài kis kal ke. Gơwèt mờ ală kơnòm dềt hơ̆ den kơnòl bơh Ủy ƀan Ñân zân xã, sơnah ƀòn, bơh đoàn ơruh pơnu, mpồl cau ùr bơh ală mpồl sền gàr, dong kờl kơnòm dềt di tŭ gĭt rài kis bơh ală kơnòm dềt dê. Mờ bol he kung pal bơto bơtê, mblàng yal jơnau tơnguh uă bơta gĭt wă tàm mpồl bơtiàn nàng gơ gơs tiah sền gĭt di tŭ sền gŏ mờ kơryan ală broă lơh lơh tìs, sơgràm aniai tus gơnoar kơnòm dềt dê.

Bơta pal đơs ngan là tơnơ̆ ală dơ̆ broă jê nùs bè do gơlik geh, mpồl bơtiàn geh jơnau lùp mờ đơs là: Dilah gơnoar atbồ, anih lơh broă geh gơnoar ală tiah mut lơh broă kràñ cê jơh nùs rlau tai; làng bol ală tiah- ală cau kis gùt dar kơnòm dềt “ờ ơm mŏ” mờ gĭt broă tơm bơh bơr niam rlau, tus bal dong kờl di tŭ rlau den digơlan neh pleh mờ broă jê nùs gơlik geh bè do. Ồng Đặng Hoa Nam, Kwang atbồ Kụk kơnòm dềt (Bộ Lao động Thương ƀiñ mờ Xã hội) đơs sùm: “sồr pal yă” neh geh adat boh lam Việt Nam cih: Tàm do bơdìh mờ jơnau bè rcang sơndră, geh jơnau tai bè kơnòl broă mpồl bơtiàn, geh jơnau đơs, jơnau yă ală broă lơh tìs lơh pờng kơnòm dềt tŭ mờ he pin. Den tàm adat boh lam Việt Nam dê, Adat kơnòm dềt nam 2016 mờ ngan là mờ Nghị định 130 den cih adat bolam bè sồr pal yă gơwèt mờ ală cau kơnòm dềt gơtìp pơhìn pin gơtìp sơgràm aniai neh geh tơmut tàm jơnau cih bơh adat boh lam dê tàm ală adat boh lam Việt Nam dê. Khat dùl bơta pin lơi bơh làng bol dê bè bơta pơhìn kơnòm dềt gơtìp lơh pờng, sơgràm aniai, bè cơng tàng bulah là ết ngan rlau jơh kung gơtùi yal tus mờ Tổng đài dà lơgar sền gàr kơnòm dềt 111.

Ồng Đặng Hoa Nam kung pà gĭt: Tŭ lơh jat “sồr pal yă”, cau yă geh mpồn ndơ̆p jơnau yal mờ ờ gơtìp lơh glài kơnòl, tus di tŭ broă geh yă pa mìng là “pin” lơm, ờ di là broă lơh lơh pờng, sơgràm aniai kơnòm dềt.

“Sơm bat tê bal sền gàr kơnòm dềt, geh jơnau đơs tĕ, sơndră mờ broă sơgràm aniai, lơh pờng kơnòm dềt”. Do kung là jơnau yal geh mblàng tàm Nhai lơh broă tài kơnòm dềt nam do dê. Nàng jơnau sồr do ờ mìng là jơnau đơs lơm mờ ngan ngồn geh cồng nha, nàng kờñ tơrmù uă ngan rlau jơh ală dơ̆ sơgràm aniai, lơh pờng kơnòm dềt den tơl nă cau mờ gùt mpồl bơtiàn pal đơs tĕ mờ lơh broă mờ broă hòi tơn tus gùng điện thoại mhar bơh Tổng đài Dà lơgar sền gàr kơnòm dềt 111, halà yă tus ală anih lơh broă geh gơnoar, mpồl sền gàr kơnòm dềt rềp ngan rlau jơh pah dơ̆ sền gŏ, pin geh broă lơh sơgràm aniai mờ lơh pờng kơnòm dềt.

Cau mblàng K’Hạnh