VOV4.K’ho- Tàm pơn jat sùm ală dơ̆ rềs àr gùng lòt ngòt rơngơt tàm tơngai lài neh lơh gơlik dùl jơnau đơs lài bè bơta ñô ơlak bièr tŭ đì rơndeh. Do là bơta lơh gơbàn ờ suk bơh gùt mpồl bơtiàn dê, tài jơnau gơ lời wơl kơn jơ̆ kơn jut ngan gơ dê. Bulah anih lơh broă geh gơnoar neh geh uă broă lơh, bơh mblàng yal, hòi jà tus bơt bơtàu ală kơrnuat lơh glài kràñ cê, mơya bơta cau măi rơndeh tŭ ñô ơlak bièr kung gam gơlik geh tàm tơl tŭ, tơl tiah, lơh gơlik ală jơnau gơ lời wơl ờ gơtùi git lài.

Tàm ală nam rềp ndo, tàm gùt lơgar gơlik geh uă dơ̆ rềs àr gùng lòt nđàc sơnggit ngan tài cau măi rơndeh ñô ơlak bièr lơh gơbàn. Pơgap mờ do 3 nam, mpồl bơtiàn neh geh tŭ jê nùs ngan tềng đap dơ̆ rềs àr ngòt rơngơt gơlik geh tàm gùng trồm Kim Liên, Hà Nội. Cau gơtìp aniai là 2 nă cau ùr gam kơnòm să ngan, 4 nă oh dềt kòn đời. Cau tờm lơh gơlik rềs àr là dùl nă cau klau bơñul ñô. Rềp ndo ngan rlau jơh, ngai 03/6, jơh gùt mpồl bơtiàn pơlai soh ngan tŭ sền gŏ oh Nguyễn Hải Tân mờ muh mat ờ hềt jơh rơngòt, pal bơyai lơh ies, tơp ƀồc dơ̆ lĕ bal ai jơh bal mè, bèp mờ oh ùr he dê tàm ƀòn Hòa Yên, sơnah ƀòn Thọ Xương, ƀòn dờng Bắc Giang. Jơh bal mè, bèp mờ oh ùr Nguyễn Hải Tân dê pa chơt tàm mang ngai 02/6 tàm dùl dơ̆ rềs àr gùng lòt tài bơh cau măi rơndeh ôtô ñô ơlak bièr lơh gơbàn. Dùl hìu bơnhă gam wil tơl gơboh gơbàu, tŭ do mìng gam Nguyễn Hải Tân bơsram hìu bơsram Kao đẳng Kỹ thuật kông nghiệp Hà Nội mờ mò gơtìp gơ drồl mhàm tơngoh kis tàm kơldìng bal mờ gơp. Tơngai tơnơ̆ do oh Tân dê kung gam ơm tềng đap uă jơnau tam gơl, tài bơta aniai ngòt rơngơt gơlik geh mờ hìu bơnhă. Jơnau moat jrùm bơh hìu bơnhă Tân dê sơlơ lơh mpồl bơtiàn kơlôi rơcang, ờ suk ơm mờ đơs lah kràñ rlau tŭ cau bơñul ñô măi rơndeh là cau gam lơh broă tàm gah Giao thông- Vận tải. Jơnau đơs bơh ală làng bol dê bè bơta do cèng bềng bơta ờ suk:

“Ñô ơlak bièr tŭ măi rơndeh lơh gơlik jơnau gơ lời wơl hoàc huơr uă ngan ai mpồl bơtiàn mờ jơh tơl nă cau gùt dar in, lơh gơlik bơta jê nùs, moat jrùm ngan”.

“Ală hìu tac bièr den gŏ ơruh pơnu ñô ơlak bièr hơ̆ sồng khat bè măi rơndeh, kơp kờñ ală anih lơh broă geh gơnoar lơh ngan lơh bè lơi nàng mblàng yal tơl nă cau in git là tŭ ñô ơlak bièr den bañ đì rơndeh măi halà rơndeh ôtô, lơh glài kràñ ală cau lơi ờ bài lơh jat”.

Uă jơnau kơlôi sơnơng neh ai gŏ, ơlak bièr là dùl bơta phan lơh gơlik bơta sền gŏ jơnau ờ ngan kơn jơ̆ ngan tus mờ gùng tơngoh, lơh tơngoh ờ gơtùi lơh tờm broă lơh he dê, ờ gơtùi đal git broă lơh he dê, mờ kung ờ gơtùi tam gơl broă lơh he dê. Tài bơñul ờ gơtùi lơh tờm tê măi rơndeh, ờ gơtùi bơsong broă gơlik geh, uă cau neh lơh gơbàn ală tìs chơt să ờ git lài ai ală cau ndai lòt tàm gùng mờ ai jơh bal să tờm he in tơn. Jat Phó Giáo sư- Tiến sĩ Vũ Anh Tuấn, Kwang atbồ anih tờm kơlôi sơnơng gùng lòt Việt Đức, cồng nha kơlôi sơnơng sền sơ wì ngan ngồn mờ anih tờm lam lơh tàm broă lơh ai lơh pơn yơu gùng lòt ngui gơ wèt tus mờ cau Việt Nam ai gŏ, khà angkol tàm mhàm lơh gơ rềng tus ală bơta chài măi rơndeh tàm jơh ală kâp, lơh gơlik ngòt rơngơt ai să tờm cau măi rơndeh mờ ală cau lòt tàm gùng in: “Dilah tàm mhàm geh angkol mờ măi rơndeh măi halà rơndeh ôtô tàm gùng den lơh gơ rềng tơn tus cau măi rơndeh, cau măi rơndeh digơlan măi rơndeh rat rlau, pơgồp bal mờ tơrmù tŭ jơ bơsong sơbac mhar. Bơdìh hơ̆ tai den tàm să geh angkol den tŭ măi rơndeh khat bè măi, măi rlau bơnah gùng geh ai, sơrlèt rlau đèng pơrhê gùng lòt. Bè dơ̆ rềs àr gùng lòt tàm Bắc Giang mờ tàm să cau măi rơndeh ôtô tŭ was khà angkol tàm mhàm là 60, den jat jơnau kơlôi sơnơng sền sơ wì ngan ngồn bol hi dê gŏ là, jơnau pơhìn gơlik geh rềs àr gùng lòt pơndrờm mờ cau ờ geh angkol tàm mhàm den uă rlau mờr 10 dơ̆”.

Khà kờp ngan ngồn bơh Kụk Kảñ sát gùng lòt dê tàm ală nam 2019, 2020 mờ 6 nhai bồ nam 2021, khà ală broă lơh tìs bè ờdo ờdă gùng lòt gơ rềng tus lơh tìs khà angkol tàm Việt Nam mờr 5%. Cồng nha gròi sền mpồl bơtiàn ai gŏ, jơnau git wă, bơta sền sơ wì bơh ờ uă cau tàm mpồl bơtiàn bè bơta do ờ hềt ngan ngồn wil tơl. Phó Giáo sư- Tiến sỹ Phạm Việt Cường- Đại họk Y tế kông kộng pà git, ală anih lơh broă geh gơnoar neh geh uă broă lơh nàng bơsong tìs ñô ơlak bièr mơya kung gam măi rơndeh, mơya ngan ngồn kung gam ờ hềt tơl bơta pràn pơhìn ală cau lơh tìs: “Bol he bulah geh adat boh lam, mơya bol he ờ hềt lam lơh jat dùl bă niam ngan rlau jơh den tàng kung gam gơlik geh ală bơta do. Jat añ dilah gơtùi tam gơl den lài ngan là broă lơh jat adat boh lam bol he dê pal geh tơnguh mờ kuơmàng là broă mblàng yal tàm broă ñô ơlak bièr mờ măi rơndeh. Khà lơh glài tŭ do bơh Nghị địñ sồ 100 mờ Nghị địñ sồ 123 pa do (tam gơl) den jat añ gơ kung kơn jơ̆ ngan sơl. Bulah bè hơ̆ den tàm Việt Nam bol he dê mìng ơm wơl tàm khà hòi là kup sră măi rơndeh mờ lơh glài mờ priă, ờ hềt lơh glài broă lơh tìs wơl halà ală cau lơh tìs tàm khà kơn jơ̆”.

Ờ uă jơnau đơs đơs là, nàng tơrmù ală rềs àr ngòt rơngơt tài bơh cau măi rơndeh ñô ơlak bièr lơh gơbàn, bal mờ lơh jat adat boh lam den anih lơh broă geh gơnoar pal kơlôi sơnơng tus broă rơndap lơh ai tơlik ală broă lơh glài kơn jơ̆ rlau, gơtùi kup ai sră măi rơndeh sùm sùm, geh tŭ là lơh glài kup jàm gơ wèt tus mờ ală cau lơh tìs wơl tàm pơn jat sùm. Ồng Khuất Việt Hùng, Phó Củ tịc drơng broă sùm Ủy ƀan Ờdo ờdă gùng lòt dà lơgar đơs nền: “Bol hi geh jơnau dan mờ ală anih lơh broă geh gơnoar bơh càr dê mhar ai broă do cah rơñah bè dùl tìs lơh tìs jơnau cih adat boh lam bè ờdo ờdă gùng lòt lơh gơbàn jơnau gơ lời wơl kơn jơ̆ kơn jut ngan. Do kung là jơnau đơs lài, jơnau pơhìn, dong gal ngan cau măi rơndeh pleh ờ lơh tìs ală jơnau cih bơh adat boh lam dê, pleh ală broă gơlik geh geh jơnau gơ lời wơl ndrờm bal tàm tơnơ̆ do”.

Tềng đap ală jơnau gơ lời wơl ờ gơtùi git lài tài bơh cau măi rơndeh tơnơ̆ tŭ ñô ơlak bièr lơh gơbàn, lồi ngai 03/6, Phó Thủ tướng Cíñ phủ ồng Phạm Bình Minh neh kĭ sră nggal pơyua ală anih lơh broă, mpồl lơh broă bè boă lơh jat jơnau sồr bè rơcang sơndră bơta aniai bơh ơlak bièr dê. Cau neh lơh roh màng kis cau ndai dê tài bơh ờ geh jơnau git wă lời ơlak bièr lam gùng ngan là geh gơtìp adat boh lam lơh glài, mơya adat boh lam pal tơl pràñ nàng geh bơta rơcang sơndră. Tơl nă làng bol kung pal git wă rài kis tềng hờ đap, hờ tơnơ̆ tê măi rơndeh là kuơmàng ngan nàng ờ lời wơl bơta jê sồt moat jrùm ai hìu bơnhă, mpồl bơtiàn in tài bơh dùl tŭ ñô uă ir.

Cau mblàng K’Duẩn