VOV4.K’ho - Jăt jơnau yal pa ngan bơh broă tơnguh bơtàu Liên hợp quốk, khà rơƀah tàm logar Việt Nam neh gơmù bơh 18,1% tàm nam 2021 gơmù gam 4,4% tàm nam 2021. Do geh sền là khà niam ngan tàm broă tơmù rơƀah lơgar Việt Nam dê nàng lơh jăt jơnau kờñ tơnguh bơtàu rơbô nam bơh Liên hợp quốk dê mờ gàr niam gơnoar kòn bơnus mờ gùng dà broă lơh ờ lời cau lơi gotìp sơbì is hờ tơnơ̆.

(5 nam lài, hìu nhă bi Giàng A Nhà, kòn cau Mông, kis tàm ƀòn Phìn Ngan, xã Tả Lèng, kơnhoàl Tam Đường, càr Lai Châu neh geh tŭ là hìu rơƀah ngan tàm ƀòn, sùm pal kơ̆0p gơn tàm khà phe dong kờl jơh gloh bơh dà lơgar. Mơya tŭ do, kơnờm mờ broă geh kwang bàng tus tàm ƀòn lam sồr, bơto sồr tàm broă lơh sa mờ geh dong kờl sơntìl phan tam, phan ròng, den tàng hìu nhă bi neh git tàm broă lơh sa mờ tŭ do neh geh rài kis kơ̆ kơl jăp: “Tŭ do, làng bol kis tàm ƀòn bol añ tơrgùm tàm broă tơnguh bơtàu lơh sa, mìng là ròng rơpu, kơnrồ, sền gàr thảo quả mờ lơh ce mơ. Tơngai tus, bol añ geh tơrgùm nàng sền gàr gơ tơnguh bơtàu, nàng geh priă ròng kòn lòt bơsram”.

                                    Broă dong kờl tơmù rơƀah neh geh ală cồng nha niam

Hìu nhă bi Giàng A Nhà mìng là dùl tàm uă ngan hìu làng bol kis tàm xã Tả Lèng geh dờp broă dong kờl bơh dà lơgar bè sơntìl phan tam, phan ròng nàng tơnguh bơtàu lơh sa. Jăt ồng Giàng A Sình, Phó Củ tịc UɃÑZ xã Tả Lèng yal, gơnoar atbồ neh bơto sồr làng bol tơrgùm tàm broă lơh sa, geh uă bơta lơh sa, tơnguh uă ală broă lơh bè tơnguh bơtàu ròng rơpu, kơnrồ, ală broă lơh kòi nàng tăc geh bơta niam uă, tam tờm chi sa plai, sền gàr bă ù tam tờm thảo quả, sền gàr mờ lơh niam tiah geh tờm ce dờng pơgồp bal mờ broă tơnguh bơtàu nhơl chờ… “Xã geh lam sồr làng bol lơh jăt ală jơnau kờñ, rơndăp broă bơh kơnhoàl jào, tàm hơ̆ uă ngan là bè tam ală sơntìl phan tam geh bơta niam uă, bè tam kòi tẻ dâu, sền gàr ce yau. Bơdìh hơ̆ tai, tàm xã kung neh đơng lam làng bol tơrgùm tam ờ uă phan tam geh bơta kwơ uă tàm broă lơh sa bè plai màk mờ broă do gam geh lơh”.

Jonau tơmù rơƀah bơh xã Tả Lèng, kơnhoàl Tam Đường, càr Lai Châu gam pà gŏ gùng dà broă lơh di pal tàm broă tơmù rơƀah kơl jăp lơgar Việt Nam dê. Jăt jơnau yal bơh broă tơnguh bơtàu Liên hợp quốk (UNDP) dê, khà hìu rơƀah uă bơta tàm lơgar Việt Nam gơmù sùm mờ uă ngan, bơh 18,1% tàm nam 2012, gơmù gam 10,9% tàm nam 2016 mờ 4,4% tàm nam 2021. Lơgar Việt Nam gam là lơgar lam lài tàm broă tơmù rơƀah uă bơta, jơnau kờñ ờ mìng geh ai tàm priă geh mờ geh bal ală bơta ndai mờ kòn bơnus gam kờñ tàm rài kis. Lơgar Việt Nam neh ai rơƀah uă bơta tàm broă dong kờl mờ ai geh ală jơnau kờñ mùl màl ngan.

Lơgar Việt Nam tam gơl sùm jơnau kờñ tơmù rơƀah nàng làng bol geh dờp bơta kwơ bơh broă lơh do uă rơlao tai. Bơh nam 2015, lơgar Việt Nam là lơgar sơnrờp ngan tàm châu Á ngui broă tìp mờ bơta rơƀah uă bơta tàm broă bơ̆t bơtàu khà rơƀah dà lơgar. Bơh tŭ hơ̆, pờ ơnàng rơlao tai tus mờ ală cau geh dờp dong kờl jơh bè priă geh bal mờ geh tìp mờ ală broă lơh drơng ala tờm. Kơnờm mờ ală khà broă pa, khà hìu rơƀah, hìu ndrờm mờ rơƀah tàm nam 2022 là 9,35%, ndrờm mờ geh tai 10 tơlăk nă cau geh dờp bơta kwơ bơh broă dong kờl mờ broă lơh jăt jơnau kờñ bơh Cíñ phủ dê bè dong kờl mpồl bơtìan mờ tơmù rơƀah. Ồng Ousmane Dione, kwang bàng bơh Ngân hàng dunia (WB) đơs: “Khà tơmù rơƀah bơh lơgar Việt Nam neh gơmù gam hờ đơm 10% mờ khà rơƀah ngan kung neh gơmù uă gam hờ đơm 3%, ờ uă rơlao mờ khà geh ai bơh dunia dê. Bơta do, geh ai tơngŏ geh cồng nha bơh dùl lơgar dê gơwèt mờ broă tơmù jơgloh rơƀah”.

Tàm broă dong kờl lơgar Việt Nam lơh jăt broă tam gơl ală broă lơh sa dong kờl tơn jơh jơgloh tơmù rơƀah, ồng Thomas Rath, kwang bàng bơh Kes priă tơnguh bơtàu ƀòn lơgar dunia đơs: “Mờ gơnoar là cau lơh broă bal mờ lơgar Việt Nam dê tàm 25 nam do, bol añ pơny ờ să ngan dong kờl lơgar Việt Nam tơmù rơñah jơgloh, tàm hơ̆ uă ngan là tàm tiah ƀòn gơtìp kal ke. Bol añ neh bơcri rơlao 400 tơlăk dolar Mỹ tàm 25 nam do mờ dong kờl lơgar Việt Nam ală broă tơnguh bơtàu lơh sa tàm ƀòn. Hơ̆ kung là broă nàng dong kờl làng bol klàs mờ rơƀah. Lơgar Việt Nam neh geh broă lơh pràn mờ niam ngan bè broă tơnguh bơtàu ƀòn lơgar kung bè lơh sa đơs bal”.

Cồng nha tơmù rơƀah tàm ală nam do là cồng nha bơh ală tam gơl pa tàm broă dong kờl cau rơƀah bơh Cíñ phủ logar Việt Nam dê, tàm hơ̆ uă ngan là nùs nhơm lài kung bè tơnơ̆ bơh lơgar Việt Nam dê là ai kòn bơnus là lơh tờm bơh broă tơnguh bơtàu dê, nàng ờ geh lời cau lơi gơtìp sơbì is hờ tơnơ̆.

Cau mblàng Ndong Brawl