VOV4.K’ho- Tàm pơrjum dơ̆ Quôk hội pa do, dùl rơndap lơh adat boh lam geh ală kwang bàng cribơyai, hơ̆ là rơndap lơh Adat rơcang sơndră tam lơh tam pờng tàm hìu bơnhă (tam gơl). Ală kwang bàng Quôk hội đơs nền broă rơcang sơndră pù pờng kơnòm dềt tàm hìu bơnhă. Mờ kung đơs lài, broă lơh rơcang sơndră tam lơh tam pờng tàm hìu bơnhă pal dipal, sơn đờm bơh bơta geh ngan tơl hìu bơnhă dê, nàng tơl hìu bơnhă gơboh gơbài rlau.

Cribơyai bè rơndap lơh adat boh lam do, ală kwang bàng đơs nền, tam lơh tam pờng tàm hìu bơnhă là bơta kal ke, ờ suk, ờ gơtùi bơsong, lơh tìs kơn jơ̆ ngan tus gơnoar kòn bơnus. Tàm tŭ hơ̆, jơnau rơcang cih Adat pa mìng rơp pa tơrgùm tàm broă lơh glài mờ priă mờ hìñ sự, ai broă lơh rơcang sơndră ờ hềt geh sền gròi, Mblàng lơh loh ală jơnau bơh tài gơlik geh, mò Nguyễn Trần Phương Trân, mpồl kwang bàng ƀòn dờng Hồ Chí Minh đơs loh, tài bơh jơnau git wă bơh gơnoar atbồ kâp hơ đơm dê, sền do là broă is hìu bơnhă dê den tàng ờ gròi sền, kờp bal mờ cau tờm he dê kung ờ gròi sền sơl den tàng cau gơtìp aniai ờ geh dong kờl. Bơdìh hơ̆ tai, ală sră nggal gam kal ke bè cau gơtìp aniai pal cih sră, ală broă lơh ờ ai ơm rềp ờ hềt dipal lơh cau gơtìp aniai pal kong bơta kơn jơ̆. Den tàng, sồr tàm jơnau rơcang cih adat boh lam pal bơ tơl gơnoar geh rơ wah anih ơm dilah cau gơtìp aniai ơm tàm bơta ờ ai ơm rềp đah cau lơh pờng mờ cau gơtìp lơh pờng. Jat ồng Cao Mạnh Linh, mpồl kwang bàng càr Thanh Hóa đơs, broă lơh rơcang sơndră tam lơh tam pờng tàm hìu bơnhă tàm mpồl bơtiàn tŭ do ờ hềt geh kuơ tàm ngan ngồn mờ ờ hềt geh cih loh làng tàm adat boh lam: “Añ gŏ jơnau cih bè broă lơh rơcang sơndră tam lơh tam pờng tàm hìu bơnhă tàm mpồl bơtiàn ai dùl êt ngan, ờ hềt cih loh rơndap sap sèng, broă crơng gơs, broă lam lơh kung bè gơnoar broă ngan ngồn tàm broă tus bal ală broă lơh bè mblàng yal, bơto bơtê, git gŏ, bơsong mờ tus bal lơh glài broă lơh tam lơh tam pờng tàm hìu bơnhă. Añ sồr pal kờp sền, cih mùl màl rlau tai gơnoar broă, kơnòl broă, ală bơta pal jat, bơh hơ̆ tơnguh gơnoar broă bơh mpồl bơtiàn dê tàm broă rơcang sơndră tam lơh tam pờng tàm hìu bơnhă”.

Hìu pơrjum Quôk hội dê kung duh hồl ngan mờ ală broă lơh pơlam bè rơcang sơndră tam lơh tam pờng tàm hìu bơnhă, kuơmàng là rơcang sơndră pù pờng kơnòm dềt tàm hìu bơnhă. Jat khà kờp bơh Ƀộ Kwang àng dê, nam 2021 geh mờr 2 dơ̆ lơh aniai kơnòm dềt, tàm hơ̆ jơh ală ndrờm bơh hìu bơnhă lơh gơbàn lơm. Uă broă gơlik geh tàm hìu bơnhă ờ tơl mè, bèp, mè bèp tàm sang bau, ală oh gơtìp pù pờng tài bơh bèp cồng, mè cồng, uă oh kong bơta jê sồt jơh bal tàm să jan mờ nùs nhơm. Pal đơs là bơta lơh pờng tàm hìu bơnhă gơlik geh hờ ngkời mpồng hìu bơnhă dê den tàng ờ gơtùi git gŏ, cau gơtìp aniai là kơnòm dềt den tàng ờ hềt git yal wơl, dră wơl. Kwang bàng mò Nguyễn Thanh Cầm mpồl Tiền Giang đơs là: “Bol he kung jê nùs ngan, gơ jrañ ngan mờ ală broă pù pờng gơlik geh gơ wèt tus mờ kơnòm dềt. Do là ală broă jê nùs ngan, cau tờm lơh den ờ di là cau krơi sơ ƀơi, mờ là bèp tờm, bèp cồng, mè cồng, tir bơh ală cau neh tàm sang bau dê lơh gơbàn kòn is bơh pơ ùr halà bơklau bơh tir dê. Jơnau cih tŭ do bơh jơnau rơcang cih adat boh lam dê ờ hềt wil tơl mờ ờ hềt đơs jơh ală broă gơlik geh. Bè hơ̆ den tàng pal tam gơl gơs broă lơh pù pờng, jơnau cih kung geh ngui gơ wèt tus mờ cau tàm hìu bơnhă bơh ală cau neh tàm sang bau dê”.

Mò Nguyễn Thị Thủy, mpồl kwang bàng càr Bắc Kạn đơs loh jơnau bơh tài gơlik geh bơh bơta do dê là tài bơh adat boh lam ờ hềt sir, ngan là gam ờ tơl ală jơnau cih nàng rơcang lài sơndră pù pờng kơnòm dềt tàm ală hìu bơnhă geh rài kis ờ tơl mè, tơl bèp: “Rơcang sơndră pù pờng kơnòm dềt tàm hìu bơnhă ờ mìng gơ wèt gơnoar bơsir bơh rơndap lơh adat do dê mờ gam gơ wèt gơnoar bơsong bơh Adat kơnòm dềt dê tai. Den tàng, pal kờp dŭ khà tam gơl dipal nàng geh tai broă lơh sền gàr geh cồng nha kơnòm dềt tàm hìu bơnhă mơya pal pleh bơta gơ tàm rơndap rơndồl, bơta ờ ring bal đah 2 adat do”.

Yal geh 31% cau ùr pal kong êt ngan rlau jơh 1 broă lơh lơh pờng tàm 12 nhai, geh rlau 90% cau ùr ờ jòi bơta dong kờl, ồng Nguyễn Văn Cảnh đơs nền, adat rơcang sơndră tam lơh tam pờng tàm hìu bơnhă tŭ do ờ hềt lơh geh cồng nha. Kal ke là broă wă mờ git khà lơh tìs lơi là broă lơh tìs tam lơh tam pờng tàm hìu bơnhă gam krơi is đah ală tiah, đah tơl nă cau tàm hìu bơnhă mờ đah ală anih lơh broă sền gàr adat boh lam. Tàm dùl bơta ndai, ồng Nguyễn Văn Cảnh đơs là: “Jơnau kờñ bơh broă bơt bơtàu adat boh lam là kơryan ală broă lơh pờng tàm hìu bơnhă, mơya mpồl bơtiàn gam kơp kờñ là bơt bơtàu ală hìu bơnhă gơboh gơbài, dut ndơl hơ̆ sồng là sơm bời ală tềl sồt să jan mờ nùs nhơm bơh ală cau tàm hìu bơnhă geh bơta lơh pờng dê. Bè hơ̆ den tàng adat geh rề ơnàng, ală broă lơh bơt bơtàu hìu bơnhă gơboh gơbài, rơcang sơndră tam lơh tam pờng tàm hìu bơnhă mờ tơngume là dră wơl, là tap dut ndơl bơh adat dê”.

Đơs mblàng lơh loh 2, 3 broă mờ kwang bàng Quôk hội đơs, Ƀộ trưởng Ƀộ Văn hóa, Thể thao mờ Zu lịc ồng Nguyễn Văn Hùng đơs nền: Anih cih adat neh rơ wah 18 broă lơh tìs geh đơs là lơh pờng tàm hìu bơnhă. Bulah bè hơ̆, tàm ngan ngồn kung gam geh ală broă lơh ờ gơtùi git gŏ gơs ală tềl tơnggŏ ngan ngồn. Rơndap lơh adat dơ̆ do kung geh bơt bơtàu loh kơnòl bơh tơl gah broă lơh dê,cih mùl màl khà broă ală Ƀộ, gah broă lơh pal lơh ñchi. Bè ală broă lơh rơcang sơndră tam lơh tam pờng tàm hìu bơnhă tàm tơngai tus, Ƀộ trưởng ồng Nguyễn Văn Hùng đơs loh: “Hơ̆ là pal tơnguh jơnau git wă, pal tơnguh broă lơh mblàng yal jơnau. Bơta do là di ngan tài bơh dilah ờ tam gơl jơnau git wă den ờ gơtùi tam gơl broă lơh, bè hơ̆ den tàng ală jơnau cih adat boh lam pal geh ai tơnggŏ. Ai tŭ lam lơh jat den jơh gùt mpồl bơtiàn ơm tềng đap bơta đơng lam bồ bơh Đảng dê, pal chồl pràn tơngume do. Bulah tàm do neh geh đơs bè broă rơ wah anih ơm, broă ơm yah ngài ờdo ờdă, ală jơnau tă pơgồp di ngan do. Bol hi geh kơlôi sơnơng nàng sền sơ wì, rơndap tap sèng wơl gơ in dipal rlau”.

Cau mblàng K’Duẩn