Ală ngai bồ nhai 12, hìu bơnhă ồng Y Đrin Niê ơm tàm ƀòn Kô Tam, xã Ea Tu, ƀòn dờng Buôn Ma Thuột gam tơrgùm pik kơphe. Ồng pà git, bơh tŭ lơh jat broă tam pa wơl suơn kơphe mờ crap măi ƀồm dà hòr ntờc, cồng nha tơnhàu suơn chi dê neh gơguh jơnhua, priă jền lơh geh kung uă rlau sơl. Kơnờm bơh hơ̆ mờ hìu bơnhă neh lơh geh hìu dờng niam, blơi rơndeh rơndồ mờ ală phan ngui drơng rài kis in, ròng ală kòn bơsram sră wil tơl. Ồng Y Đrin chờ hờp đơs: “Tŭ crap măi ƀồm dà hrc ntờc, añ gŏ ƀuơn ngan, he klài phơng tàm dà, hơ̆ sồng gơ jồp is mờ ƀồm tơl tờm in, broă do dong tềm pềr priă ơpah cau lơh broă. Lài do añ ƀồm dà mờ tê tàm 5 ngai pal roh tus 3 ngai, tŭ do ƀồm mờ măi hòr dà ntờc den mìng 4 jơ là jơh, he mìng pờ kầu zao đèng hơ̆ sồng lòt lơh broă ndai, 2 jơ tơnơ̆ he lòt gơ sơt đèng, bè hơ̆ den tàng geh bơta ƀuơn ƀuài mờ tềm pềr geh uă ngai cau lơh broă”.

Gơ wèt mờ hìu bơnhă mò H’Moan Êban tàm ƀòn Krông B, xã Ea Tu, ƀòn dờng Buôn Ma Thuột geh mìr ơnàng 1 lồ mờ nggùl tam kơphe bơrlŭ bal mờ tiêu. Mò yal, lài do tài lơyài ngui khoa họk kỹ thuật tàm broă lơh sa den tàng cồng nha lơh geh ờ uă. Bồ nam 2015, Mpồl cau lơh broă sa xã Ea Tu pờ ơdŭ bơto pơlam tàm jàu khoa họk kỹ thuật tam kơphe, tiêu, sầu riêng, ƀơ… Tơnơ̆ tŭ tơn jơh ơdŭ bơto pơlam, mò bơyai mờ bơklau càn priă ngân hàng, tam pa wơl kơphe neh kra mờ broă lơh bơkiar ngui sơntìl TR9; dus sang uă bă tiêu ờ huan geh cồng nha, tam ala mờ 80 tờm sầu riêng sơntìl Dona. Mờ kung ngui ală broă lơh tam phan pa ngan bè măi ƀồm dà béc-xoè, ngui è phan ròng neh jơm glòm mờ cế phẩm siñ họk sơngka sền gàr suơn chi. Mò H’Moan pà git, tus tŭ do jơh bal kơphe, tiêu, sầu riêng ndrờm hòn gơs niam, ai cồng nha tơnhàu kơ̆ kơljap: “Tờm kơphe tàm hìu den tam kung neh jŏ, tờm chi kung neh kra ràm den tàng bol  hi òt bơkiar pa, bơkiar bơh nam 2013 tus tŭ do mơya tàm dùl suơn chi tam 3, bơta tờm chi là tờm sầu riêng, tiêu mờ kơphe. Lài do den mìng ơn phơng hoá họk, he ơn uă phơng hóa họk den lơh ù gơ kơldang, gŏ bè hơ̆ den bol hi blơi tai phơng cuồng, jơm glòm phơng hữu kơ, jơm glòm gơs phơng den he ơn tờm chi in, bè hơ̆ den tàng tờm tiêu mờ tờm sầu riêng hìu bơnhă añ dê gơs tơlir niam ngan”.

Ea Tu là xã tiah kềng gah mìng lơh sa suơn sre bơh ƀòn dờng Buôn Ma Thuột dê, mờ mờr 2/3 khà kờp làng bol là cau jơi bơtiàn kòn cau dùl êt nă cau. Jat ồng Nguyễn Quang An, Củ tịc Mpồl cau lơh broă sa xã pà git, pah nam xã ndrờm pơgồp bal mờ ală kâp gah broă lơh pờ uă ơdŭ bơto pơlam tàm jàu khoa họk kỹ thuật, hời rơhời tam gơl mờng kwèng tam phan dong làng bol tơnguh cồng nha lơh sa: “Tŭ do, xã Ea Tu kung gam lam lơh uă broă lơh tam kơphe 4C gơ jat bal mờ bơta sền gàr tiah ơm kis. Mpồl cau lơh broă sa kung lam lơh ngui broă lơh ƀồm dà tềm pềr hòc ntờc, ƀồm mờ ƀéc. Bơdìh hơ̆ tai, mblàng yal lam lơh jat tus cau tàm mpồl ngui phơng hữu kơ, bơh làng bol lơh is geh jơm glòm bơh kơ mhò kơphe, phan sang bơh broă lơh sa suơn sre nàng ngui wơl ai ală suơn mìr in”.

Tàm gùt càr Dăk Lăk, mờ mờr 36% khà kờp làng bol là cau jơi bơtiàn kòn cau dùl êt nă cau, broă dong làng bol tam gơl mờng kwèng tam phan, ngui khoa họk kỹ thuật geh kuơ dờng màng ngan gơ wèt mờ broă lơh tơrmù rƀah kung bè wèt tus bơt bơtàu rài lơh sa lơh gơlik phan bơna kă bro. Mò Huỳnh Thị Thu Phượng, Kwang atbồ Cơldŭ Kỹ thuật, Anih tờm pơlam broă lơh sa sơntìl chi tam, phan ròng mờ phan tàm dà càr Dăk Lăk đơs là, ală nam rềp ndo, làng bol lơh broă sa neh jơh nùs bơsram, ngui khoa họk kông nghệ tàm broă lơh sa, pơgồp bơnah ai priă lơh geh bơh broă lơh sa suơn sre geh rlau 65% khà rài lơh sa càr dê. Bulah bè hơ̆, pơndrờm mờ bơta pràn, bơta ƀuơn bơh càr lam lài bè bă chi tam jŏ nam den ờ hềt dipal. Tơngai tus, anih tờm geh sơlơ tơnguh rlau tai broă mblàng yal, dong làng bol tàm jàu khoa họk kỹ thuật, tơnguh cồng nha lơh sa: “Mờ uă broă lơh bè tàm pang yal tơnggit điện tử, phàt sră cih jơnau tơnggit halà pơgồp bal mờ gơnoar atbồ tàm ƀòn lơgar mblàng yal làng bol in. Kuơmàng là broă bơto bơtê tơnguh pràn jak ai kwang bàng pơlam broă lơh sa kâp kơnhoàl, xã, tài oh mi tàm kâp hơ đơm là cau tàm jàu khoa họk kông nghệ ai làng bol lơh broă sa in. Bơto bơtê dơ̆ 2 là bơto tơn ai mpồl cau lơh broă sa, hợp ták xã mờ jơh bal làng bol lơh broă sa tàm càr in. Pơlam broă lơh sa là cau pơlam tơn, den tàng broă bơto pơlam, bơto bơtê ai làng bol lơh broă sa in là broă lơh ngan ngồn nàng làng bol tam gơl jơnau git wă”.

Dong làng bol jơi bơtiàn kòn cau dùl êt nă cau ngui khoa họk kông nghệ tàm broă lơh sa suơn sre, Dăk Lăk gam hời rơhời lơh geh cồng nha tàm broă lơh tơrmù rƀah, pơgồp bơnah bơt bơtàu ƀòn lơgar pa ngai sơlơ bơtàu tơnguh.