VOV4.K’ho- Tàm ală nam do, Việt Nam geh ală mpồl lơh broă dunia đơs là neh lơh geh uă cồng nha tàm broă sền gàr mờ gròi sền ai cau ùr mờ kơnòm ùr in. Uă broă pù pờng jat bơnàng jă ùr klau, kuơmàng là bơta pù pờng gơ wèt mờ cau ùr, kơnòm dềt geh ală anih mblàng yal jơnau mờ làng bol yal, ai mpồl bơtìan in gŏ nàng lùp wơl bơta ring bal ai cau gơtìp pù pờng in. Lam lơh broă rơndap lơh dà lơgar dà ring bal ùr klau, tơngai lài, tŭ niam geh broă lơh tàm ală gah cíñ, trị, lơh sa, niam chài mờ mpồl bơtìan đah cau ùr mờ cau klau neh ring bal rlau, pơgồp bơnah tàm bơta bơtàu tơnguh mhar mờ kơ̆ kơljap bơh dà lơgar dê. Mờ ală bơta lơh ngan ờ git glar bòl, Việt Nam geh dunia dờp là 1 tàm 10 lơgar lam lơh jat niam ngan rlau jơh jơnau kờñ sồ 5 bè sơlơ tơnguh ring bal ùr klau mờ jàu gơnoar ai jơh tơl nă cau ùr mờ oh ùr dềt in tàm ală jơnau kờñ bơtàu tơnguh kơ̆ kơljap jŏ jòng sùm bơh Liên hợp quôk dê.

Dơ̆ pơrjum tàm Kâu lạk ƀộ cau klau lam lài rơcang sơndră lơh pờng tàm xã Hòa Phong, kơnhòal Hòa Vang, ƀòn dờng Đà Nẵng geh uă ngan cau tus bal mờ ală tơngume nàng kờñ tam gơl jơnau git wă bơh mpồl bơtìan dê bè rơcang sơndră pù pờng gơ wèt mờ cau ùr mờ kơnòm ùr dềt. Geh lam lơh bơh nam 2014 tàm 3 xã gơwèt kơnhòal Hòa Phong, mờ bơta dong kờl bơh mpồl UN Women dê, bơh nam 2017 tus nam 2020, rơndap broă lơh geh rề ơnàng tai tàm 8 xã, sơnah ƀòn gơwèt quận Hải Châu mờ kơnhoàl Hòa Vang. Do là bơta niam bơh Mpồl tam klac cau ùr ƀòn dờng Đà Nẵng dê tàm broă lơh ngan hòi jà mpồl bơtìan, ngan là mpồl cau klau tàm broă rơcang sơndră lơh pờng gơwèt mờ cau ùr mờ kơnòm ùr dềt. Pơrjum bal tàm Kâu lạk ƀộ cau klau lam lài rơcang sơndră lơh pờng bơh nam 2017, ồng Táng Kim, ơm tàm xã Hòa Phong, kơnhòal Hòa Vang pà git: “Tàm dơ̆ pơrjum kung geh uă tơngume bè lam lơh ală bơta nhơl ñŏ, niam chài đơs crih tamya pơgồp bal tàm ală jơnau bơsram neh geh bơto pơlam tàm ƀòn dờng den bol hi rê mblàng wơl ai ală cau tàm kâu lạk ƀộ he dê in. Tŭ neh geh pơlam mờ bơto bơtê, ală cau tàm mpồl kung neh git, ờ mìng rê mblàng wơl tàm hìu bơnhă he dê mờ gam mblàng yal tàm ƀòn lơgar tai. Den tàng bơta lơh pờng tàm ƀòn, tàm thôn neh gơmù loh làng ngan”.

Uă broă lơh niam bè rơcang sơndră lơh pờng gơ wèt mờ cau ùr mờ kơnòm ùr dềt neh geh lam lơh làm uă tàm uă tiah. Broă lơh Kâu lạk ƀộ “Cau tờm tam gơl” tàm càr Điện Biên kung gam gơ hòi gơ jà uă ngan cau, geh bal cau ùr mờ cau klau tus bal, tam gơl jơnau git wă khi dê, tam pà bal broă lơh tàm hìu bơnhă mờ mpồl bơtìan. Bi Nguyễn Thị Lành ơm tàm ƀòn Kéo, xã Bá Quang, kơnhòal Điện Biên, càr Điện Biên pà git: “Đơs bal là broă lơh bơh dà lơgar dê mờ ală rơndap broă lơh mblàng yal tus oh mi cau ùr den khi kung khin cha uă rlau, khi kung git ală broă drơng ala mờ khi kung khin đơs, bơta lơh pờng kung ngai sơlơ gơmù”.

Hơ̆ là bàr tàm ală broă lơh geh cồng nha tàm broă lơh sền gàr mờ gròi sền cau ùr mờ kơnòm ùr dềt gam geh lam lơh tàm ƀòn dờng Đà Nẵng mờ càr Điện Biên neh bơnah lơi dong tơrmù ƀà bơta lơh pờng mờ lơh aniai cau ùr mờ kơnòm dềt tàm ală nam rềp ndo. Uă broă lơh tus bal bơsong bơh Mpồl tam klac cau ùr ală kâp lơh neh lơh geh cồng nha, dong yal jơnau tơnggit, jơnau git wă, bơta chài nàng cau ùr, kơnòm dềt rơcang sơndră mờ jơnau pơhìn ờ niam. Broă lơh anih pin dờn tàm mpồl bơtìan, Kâu lạk ƀộ hìu bơnhă gơboh gơbài, broă lơh pơlam, bơto bơtê lài mờ tŭ bau, mpồl pơlam tàm ƀòn lơgar, kâu lạk ƀộ bơt bơtàu hìu bơnhă 5 ờ 3 kloh... neh mờ gam lơh geh cồng nha niam tàm broă lơh gròi sền, sền gàr mờ ròng siam kơnòm dềt.

Bơdìh hơ̆ tai, uă broă lơh bơtàu tơnguh lơh sa, gròi sền, lòt bal dong kờl cau ùr mờ kơnòm dềt rƀah, ờ sô bè: srơh “Dong kờl cau ùr bơtàu tơnguh lơh sa”, “Ròng sur đù tềm pềr”, “Yang phe kờñ gơboh”... kung gam lơh geh cồng nha niam. Broă lơh “Hìu ơm ring lơngai” bơh Mpồl tam klac cau ùr Việt Nam dê kung neh ai gŏ cồng nha tàm broă sền gàr mờ dong kờl cau ùr mờ kơnòm dềt sơndră mờ ală jơnau pơhìn. Mò Dương Thị Ngọc Linh, Kwang atbồ anih tờm Cau ùr mờ Bơtàu tơnguh pà git: “Broă lơh bơh Hìu ơm ring lơngai dê ndrờm jat tàm gơnoar bơh cau ùr mờ kơnòm dềt dê. Bol hi mblàng loh loh khi in, yal khi in tơl làm ală jơnau tơnggit nàng khi là cau lơh nền sền là khi geh tus Hìu ơm ring lơngai, ơm jŏ kàr lơi, khi là cau lơh nền bơta gơ rềng bơh cau lơh gơlik bơta lơh pờng mờ khi bè lơi; khi rơ wah bè broă lơh sa he dê bè lơi tŭ lik bơh Hìu ơm ring lơngai, khi git lơh tờm rài kis he dê”.

Ồng Đào Ngọc Dung, Ƀộ trưởng Bộ Lao động-Thương binh mờ Xã hội đơs nền: Sơlơ tơnguh ring bal ùr klau mờ jàu gơnoar ai cau ùr in là gùng dà, broă lơh bơh Đảng mờ Dà lơgar dê, geh cih dờp tàm Sơnua boh lam bơh tŭ crơng gơs dà lơgar. Việt Nam neh lơh sir adat boh lam bè ring bal ùr klau; ai tơlik uă bơta dong lơh gơlik bơta niam ai bơta gơguh jak mờ ring bal bơh cau ùr dê in, bè: Adat ring bal ùr klau nam 2006, Adat rơcang sơndră lơh pờng tàm hìu bơnhă nam 2007, Adat Ai tơlik sră nggal pơlam lơh jat jơnau cih adat boh lam, Adat tĕ khà kwang bàng Quôk hội mờ Kwang bàng Hội đồng Ñân zân; Broă lơh dà lơgar bè ring bal ùr klau tơngai bơh nam 2016 tus nam 2020; broă lơh dà lơgar bè rơcang sơndră lơh pờng tàm hìu bơnhă tus nam 2020. Jat ồng Đào Ngọc Dung đơs, Đảng mờ Dà lơgar kung gam kơ̆ dơn lơh jat jơnau kờñ pơn jat tai tơrmù bơta ờ ring bal ùr klau, lơh gơlik bơta niam, tŭ niam nàng cau ùr mờ cau klau in tus bal, dờp bơta ring bal tàm ală gah bơh rài kis mpồl bơtìan dê, pơgồp bơnah tàm bơta bơtàu tơnguh kơ̆ kơljap jŏ jòng sùm bơh dà lơgar dê: “Loh làng là bol he geh bơta gơguh jak dờng ngan mơya tă pơgồp uă tàm do là cau lơi, hơ̆ là tơl nă cau mờ lài ngan là cau ùr mờ bơklau khi dê. Tàm hơ̆ geh bơta tă pơgồp kuơmàng bơh ală anih lơh broă mờng chài mờ ală anih lơh broă bơh Mpồl tam klac cau ùr Việt Nam dê neh kơ̆ dơn lơh ală broă do tài jơnau git wă ờ di là 1, 2 ngai gơtùi tam gơl. Geh bè tŭ do là jơh dùl tŭ tơngai jŏ jòng ngan nàng gơguh jak. Ring bal ùr klau tàm do bol he pal git là ờ di ai cau ùr in lơm gời mờ gam ai jơh bal cau klau in tai mờ bơta geh cồng nha ngan rlau jơh là dut ndơl pal lơh bè lơi nàng ring bal ùr klau ngai sơlơ geh uă tàm rài kis bol he dê”.

Đơs bè ală broă lơh ngan bơh Việt Nam dê tàm broă lơh sền gàr mờ gròi sền cau ùr mờ kơnòm dềt, mò Elisa Fernandez Saenz – Kwang ala mat UN Women đơs là: Việt Nam neh lơh geh ală bơta gơguh jak dờng ngan tàm broă tơrmù ƀà bơta lơh pờng gơ wèt mờ cau ùr, ai tơnggŏ bơh bơta lơh ngan rềp ndo bơh Cíñ phủ dê bơh broă lơh dà lơgar bè rơcang sơndră lơh pờng jat bơnàng jă ùr klau tơngai bơh nam 2021 tus nam 2025 mờ broă lơh dà lơgar rơcang sơndră lơh pờng tàm hìu bơnhă tàm tŭ tơngai pa tus nam 2030. Bơdìh mờ ală broă lơh ndai, ală broă lơh ngan bè do geh mpồl bơtìan dunia đơs niam ngan.

Bơdìh mờ ală bơta lơh ngan bơh Ciñ phủ dê bal mờ ală mpồl lơh broă mpồl bơtìan, mpồl lơh broă dunia dê, nàng gơtùi bơsong jơh tơn ală broă gơlik geh tài bơh ờ ring bal ùr klau lơh gơbàn gam kờñ pal geh bơta tam gơl tàm nùs nhơm, jơnau git wă bơh tơl nă làng bol Việt Nam dê tàm broă ring bal ùr klau. Den tàng, kờñ ngan geh bơta at tê bal bơh tơl nă cau dê, pơgồp bal mờ gơnoar atbồ lơh gơs ală jơnau kờñ neh ai tơlik nàng bơt bơtàu dùl mpồl bơtìan Việt Nam mờ cau klau, cau ùr, oh klau, oh ùr ndrờm geh dờp rài kis ring bal, ờdo ờdă, pơgồp bơnah bơtàu tơnguh Việt Nam gơguh jak, tơl làm mờ kơ̆ kơljap jŏ jòng sùm.

Kim Thanh VOV1-Cau mblàng K’Duẩn