VOV4.K’ho - Tàm  broa\ li la chi tam, tơngguh tai geh pria\ jền bơh ua\ làng bol tàm kơnhòal Cư\ Mgar, càr Daklak neh rwah  tam bơsềt linh chi tàm geh gùng bơtàu tơngguh lơh sa phan bơna bơh hìu nha\. Mờ khà pria\ bơcri lơyah, mơya cồng nha lơh sa bơh broa\ tam bơsềt  gơ cèng wơl neh dong ua\ ngan làng bol tàm [òn lơgar brồ guh  lik klàs rbah.

Ồng Đòan Văn Hiền kis tàm [òn Tiến Phát, thị trấn Quảng Phú,  kơnhòal Cư\ Mgar, càr Daklak  lài do la dùl tàm  hìu nha\ dờp geh dong kờl hìu nha\ rbah kơnhòal dê tài hìu gal kòn, ù lơh sa ờ geh, ùr bơklau pal  lơh ơpah, lơh sa ờ geh lài, ờ tơl tơnơ\. Nam 2015,  Trung taam bơto broa\ lơh kơnhòal Cư\ Mgar neh lam sồr ồng tus bal bơsram broa\ tam bơsềt linh chi jat  broa\ lơh bơto lơh broa\ tàm [òn lơgar. Tơnơ\ jơh bơsram broa\, ồng neh khin cha càn pria\ bơh cau kùeng kờ` tam bơsềt linh chi tàm hìu. Bơh  sơnrờp, hìu nha\ ồng neh ờng di 100 kơldung bơsềt linh chi, tus tu\ do,  hìu tam bơsềt ồng dê neh tus 5 rbô kơldung tam,  pria\  cồng geh mờr 200 tơlak pria\ pah nam. Ồng Đòan Văn Hiền ai git:

Lài do tu\ ờ hềt bơsram broa\,  ùr bơklau a` sùm lòt lơh broa\ ơpah, lơh mờng ờ tơl pria\  kờ` ròng  oh kòn lòt bơsram. Bơh ngai geh trung tâm bơto broa\ lơh tam bơsềt  bal mờ bơta kờ` broa\ lơh do mờ go\ gơ geh cng den tàng bơh tu\ hơ\ tus tu\ do pria\ geh bơh hìu nha\ a` drờm niam, oh kòn geh lòt bơsram tus gùng tus dà. Tu\ do,  neh lơh geh dùl nơm hìu,  rơndeh kung neh blơi sơl.

Bi Nguyễn Đình Thành kis tàm thị trấn Quảng Phú, kơnhòal Cư\ Mgar kung chờ hờp  ai git: Hìu nha\ bi lơh hìu ròt nàng tam bơsềt  mờ ba\ ơnàng tus rlau 165 thơt kơre mờ rlau 17 rbô kơldung tam bơsềt linh chi kò mờ linh chi phồng. Broa\ tam bơsềt ờ roh ua\ tơngai, tu\ jiơ lơh broa\ mờ  gơ geh ai cồng nha jơnhua rlau pơn drờm mờ ala\ chi tam ndai. Bulah  gơ ờ kờ` ua\ ngan pria\ jền bơcri mơya cau tam  bơsềt pal git wa\  kơ\ ngan  bè bơta kờ` kis is bơh bơsềt kờ` gơ tùi geh rơndap niam ala\ bơta bè mriềt duh, sù ìo... di pal tus  bơta dờng bơh bơsềt. Tơnơ\ 3 nhai hìu nha\ bi neh tơnhàu geh di 4 tạ bơsềt  ra` dùl  kàl tam. Pah kàl tơnhàu 2 dơ\. Mờ pria\ tac gơ  guh gơmù di bơh 500- 600 rbô tàm dùl kg, tơnơ\ kờp jơh ala\ pria\ tuh lơh, den kung gam geh cồng  pơgap di 300 tơlak pria\ dùl kàl. Bi Nguyễn Đình Thành đơs:

Broa\ sền gàr dùl ngai he mìng lời dùl bùi drim nàng geh lòt còp suơn git go\ bơsềt lơi gơbàn kòp den he sang. Tu\ tơngai ru den he lòt dong lơh suơn mìr. Dùl bùi  sền bơsềt dùl bùi lơh suơn mơya cồng nha geh rlau mờ  dà kơlhề he  sền gàr.

Tam bơsềt gơtùi ngui ba\ blàng ha pah,  tềng pòt suơn hìu den tàng buon ngan lơh, pria\ bơcri bơh sơnrờp tus dùl  ba\ tam bơsềt lơyah rlau mờ ala\ broa\ lơh ndai. Cau tam bơsềt gơtùi ai tơnhàu bơsềt jat mờ he kờ`, geh lơh lài tơngai tam,  kơryan geh aniai. Ngan la tu\ do bơta kờ` bè bơsềt linh chi gam jơnhua. Ồng Nguyễn Ngọc Giao kuang atbồ Trung tâm bơto broa\ lơh kơnhòal Cư\ Mgar, càr Daklak ai git:

Mờ drà ka\ bro, bol a` neh lơh broa\ bal mờ ala\ mpồl lơh sa ka\ bro khi rcang geh lơh bal mờ bol a` nàng geh sền khà niam bơh bơsềt mờ geh blơi jơh bơsềt tam geh, mờ pria\ tac den làng  bol cau tam geh cồng.

Broa\ mut lơh ala\ broa\ lơh tam bơsềt linh chi kung geh UBND kơnhòal Cư\ Mgar sền gròi, đơs jơnhua tài bơdĩh mờ bơta kuơ  lơh sa, tam bơsềt linh chi gam geh pơrya mpồl bơtìan dờng ngan, ai geh broa\ lơh tus cau lơh broa\ tàm [òn lơgar,  geh tai pria\ jền  cau lơh sa, lơh geh biap kloh tus cau ngui tu\ do in.

Bơta chài tam mờ sền gar bơsềt linh chi

Jat uă sră nggal, bơsềt linh chi geh sền bè 1 bơta sơnơm kuơ màng bơh tiah kis geh is dê dong lơh pràn să jan mờ dong sơm kòp. Pơn drờm mờ uă bơta bơsềt ndai, b sềt linh chi geh jơnau kờ` uă rlau bè bơta chài tam. Tàm jơnau đơs do ngai do, thạc sĩ Nguyễn Thị Bích Ngọc, pơgru môn tam, sơngka sền gàr bơsềt sa mờ bơsềt lơh sơ nơm, trung tâm bơto broă lơh kơn hoàl Cư Mgar, càr Daklak geh tơngkah làng bol mờ gơp bơ yô in ờ uă bơta chài tàm broă tam bơ sềt linh chi:

Ơ Thạc sỹ Nguyễn Thị Bích Ngọc, bơsềt linh chi geh bơta kuơ bè lơi tus mờ pràn kơldang să jan?

Thạc sỹ Nguyễn Thị Bích Ngọc: Tàm bơsềt linh chi, cau sền dờng màng 2 bơta là Polysaccharid mờ Triterpenoic. Do là 2 bơta phan geh kơlôi sơnơng nền nòn ngan mờ geh bơta kuơ dră wơl oxy hoá, dră wơl ung thư, sơlơ tơnguh pràn rơcang sơndră kòp, mơkung lơh niam gùng mhàm, den tàng bơsềt do niam ngan ai ală cau gơbàn glar tàm să, gơtìp gơguh mhàm. Linh chi geh uă bơta: linh chi pơr hê, linh chi kò mờ linh chi jù.

Ơi, bè hơ\ kờ` tam bơsềt linh chi bol he pal rơcang ală bơta lơi?

Thạc sỹ Nguyễn Thị Bích Ngọc: Kờ` tam bơsềt linh chi lài ngan bol he pal geh bòk kơ, jơnau kờ` là bòk kơ pal pa mờ kloh niam. Tơnơ\ mờ tu\ lơh kloh bòk kơ, he ơn tai vôi, tàm do kờ` 1% vôi, tơnơ\ hơ\ jơm mờ dà. Tu\ neh gàr khà sùh ìo mờr 70% rlau hơđang den he ơn bơ tơl ală bơta phan lơh pràn. Bơ tơl phan lơh pràn tàm do bol he ngui bòk lơ\ phe mờ lơ\ tơ ngời, mờ khà bơh 5 tus 7%. Tơnơ\ mờ tu\ lơh niam bòk kơ den bol he ơn tàm kơldung. Kơldung kơn jơ\ bơh 1 ki\ 2 tus 1 ki\ mờ gùl, tơnơ\ hơ\ he tơrbluh trồm, kơt tềng bồ kơldung mờ hồl nàng lơh kloh [ơ\. Tàm tiah tờm geh mai\ hồpl lơh kloh [ơ\ is, kờ` geh bơta duh bơh 90 tus 100 đồ C, hồl tàm 12 jiơ. Tơnơ\ mờ tu\ hồl jơh, den cèng kơldung bòk kơ ơn tàm hìu jơm bơh sơn rờp, tơnơ\ dùl ngai den bơ tờp sơntìl, hơ\ là ờng meo. Tu\ ờng meo pal gàr niam geh ờng tu\ ờ geh càl, tiah kis gùt dar ngềt ngơt ờ `ggồr `ggàc, tơmù tus khà lơyah ngan rlau jơh bơta digơlan bơ tờp kòp. Tơnơ\ mờ tu\ ờng, den cèng wơl ơn tàm hìu ròng bơh sơn rờp. Tơnơ\ pơgap 2 poh den sơntìl he dê sơn đờm sa bòk kơ mờ gơ geh gơ rề jơh kơldung. Sùm den pơgap 20 ngai là sơntìl sa jơh kơldung bòk kơ, tơnơ\  mờ tu\ meo sa jơh kơldung bòk kơ den he cèng ơn tàm hìu tam.

Bè hơ\ thac sĩ gơtùi đơs loh rlau, bol he sền gròi tus bơta mrềt duh mờ sùh ìo bè lơi là di tàm tơngai bơ sềt hòn dờng?

Thạc sỹ Nguyễn Thị Bích Ngọc: Jơnau kờ` bơh hìu tam dê lài ngan là gàr khà sùh ìo bơh 80% rlau hơđang. Bơta mrềt duh tàm hìu tam bơh 24 tus 26 đồ C, hơ\ là bơta mrềt duh dimơ. Àng mat tơnggai sòl tàm do mờr 800lux, hơ\ là tu\ he mut tàm hìu tam, àng mattơngai sòl tơl nàng he sền sră là gơtùi. Tơnơ\ mờ tu\ ơn bơsềt tàm hìu tam, he ơn pơgap 1 poh nàng tờm bơsềt in krà` rlau. Tơnơ\  mờ tu\ tờm bơ sềt neh kơldang, den he [ồm dà nàng tam gơl bơta mrềt duh. Jơnau kờ` bơh broă lơh tam gơl bơta mrềt duh là kờ` jơh ală kơldung bơsềt dờng pràn. {ồm dà lơh tam gơl bơta mrềt duh den he [ồm tềng bơnàng hìu mờ [ồm sùh jơh ală kơldung bơsềt. Tơnơ\ mờ tu\ [ồm den bơ sềt geh but cồng lik bơdìh kơlung mờ he pal sền gròi nền nòn. Dilah bơta mrềt duh jơnhua rlau 26 đồ C mờ khà sùh ìo lơyah rlau 80% den he [ồm dà mờ lơh mrềt hìu tam in. Tu\ tam bơsềt, ba` ai cau, phan ròng mut lik nàng sền gròi bơta lơh gơbàn kòp.

Bè hơ\ tu\ lơi den bol he gơtùi tơnhàu mờ tu\ tơnhàu den bol he pal kah ală bơta lơi ơ thạc sĩ?

Thạc sỹ Nguyễn Thị Bích Ngọc: Tơngai tam mờr 3 nhai tus tu\ tồr bơ sềt jơh gùng kò mờ tờm bơ sềt neh but cồng uă den he ờ [ồm dà tềng kơldung tai, mờ he mìng [ồm tềng bơnàng hìu nàng tồr bơsềt in lơ ut rlau mơya bơ sềt kòn tàm kơldung ờ gơtìp pơr dô. Tơ nơ\ mờ tu\ tồr bơ sềt neh lơut mờ geh khà kơn jơ\ tàm bơ sềt ra` mờr 20 là di mờ gơtùi tơnhàu. Tơnơ\ mờ tu\ tơnhàu den pơnjat tai koh tờm mờ [ồm dà tềng bơnàng hìu nàng rơcang tus dơ\ but bơ sềt dơ\ 2 in. Bơ sềt dơ\ 2 but tàm tơngai ròng lơyah rlau mờr 1 nhai là he gơtùi tơnhàu bloh. Dơ\ 2 den cồng nha tơnhàu ờ ndrờm bè dơ\ 1, den tàng tu\ sơngka sền gàr he lơh bè lơi nàng ai tơl bơta niam ngan rlau jơh nàng dơ\ 1 lơh geh khà kơn jơ\ mờ bơta niam uă ngan rlau jơh nàng lơh geh cồng nha lơh sa uă.

Ơi, dan ưn ngài Thạc sỹ uă ngan!

                                                                               Cau cih mờ yal tơnggit K' Brọp mờ K’Duẩn