VOV4.K’ho - Broă lơh tam kơphe kơ\ kơljap jat kơrnuat 4C tàm càr Daklak neh cèng wơl cồng nha uă hìu nhă lơh broă sa in. Broă lơh do neh hời rơhời tam gơl bơhìan tam kơphe yau, dong làng bol git bơta chài lơh broă pa, tềm pềr priă jền bơcri, tơnguh jơnhua cồng nha phan lơh gơs. Bơh hơ\, lơh geh khà kơphe geh bơta niam uă, đơs tờm bơngă pin dờn kơphe Buôn Ma Thuột tàm drà kă bro:

Ală nam lài, hìu nhă mò Nguyễn Thị Xoa, ơm tàm [òn Tiến Thịnh, ntum Quảng Tiến, kơnhoàl Cư Mgar, càr Daklak tam mờ sơngka sền gàr kơphe jat mờng chài. Cồng nha tơnhàu den nam geh, nam ờ. Mơya bơh tu\ tus bal broă lơh jat khà tơl 4C, bơta niam kơphe mò dê geh gàr kơ\, cồng nha tơnhàu uă, suơn kơphe gơs niam sùm. Rlau mờ hơ\, mut lơh broă tam kơphe jat khà tơl 4C dong hìu nhă mò tơmù geh 20% priă jền bơcri sơngka sền gàr bè ơn phơng, [ồm dà pah nam. Mò Xoa pà git: “ Bơh tu\ tus bal broă tam kơphe 4C den kung geh ờ uă bơta kuơ làng bol lơh broă sa in. Gơ dong tơnguh ală bơta niam bè ơn phơng di, [ồm sơnơm di, [ồm dà tềm pề r. Tac kơphe geh kờp tai 300 đông tàm dùl ki\.”

Kung bè hìu nhă mò Xoa, 4 nam do, hìu nhă mò Lê Thị Kiều Trang, ơm tàm [òn 1, ntum Ea Hiu, kơnhoàl Krông Pach, càr Daklak neh mut lơh broă tam kơphe jat khà tơl 4C bơh mpồl lơh sa kă bro Nestle dong kờl. Kơnờm geh sơngka sền gàr, ơn phơng, rơcang sơndră kòp tu sa aniai jat broă lơh den tàng 4 lồ kơphe hìu nhă mò Trang dê gơs pràn ngan, cồng nha tơnhàu sùm geh rlau 4 tấn kơphe gar tàm dùl lồ tàm dùl kàl. Mò đơs: “ Lài do ờ hềt bơsram đòm jat, den tàng làng bol lơh broă sa bol a` lơh ờ huan geh cồng nha, mơya bơh 3 tus 4 nam do, bơh tu\ tus bal broă lơh jat khà tơl 4C bơh mpồl lơh sa kă bro Nestle dong kờl, den lơh broă geh cồng nha ngan. A` tus bal ơdu\ bơto pơlam den cih wơl jat broă lơh, mờ he mut lơh jat bè ơn phơng, [ồm dà, den kờp jơh cồng nha lơh geh uă rlau mờ lài do. Khà dà den [ồm pơgap 300 lít tàm 1 tờm, lài do den khat bè [ồm ngan, ờ git jơh nđờ lít dà, den tàng tu\ do gơ geh kuơ tàm bơta do.”

4C là khà tơl broă tam kơphe jat khà tơl dunia dê, đơs tờm bè bơta gàr ring niam ală bơta bè lơh sa, mpồl bơtiàn, tiah kis, kờ` tơnguh bơta git wă bal bè tam, lơh gơlik mờ kă bro kơphe kơ\ kơljap. Tu\ tus bal broă lơh jat rơndap broă do, làng bol geh dờp git mờ mut ngui ală bơta chài sơngka sền gàr kơphe dùl bă tơl niam, geh bơto pơlam bơta chài bè koh ntê, lơh gơs mbur di mờ bơta pơlam kung bè ơn phơng, ngui sơnơm sền gàr phan tam dipal, tam pà ring nàng pơgồp bơnah sền gàr bơta gơs pràn sùm bơh suơn chi dê. Bè bơta kuơ lơh sa, mut lơh jat khà tơl bơh kơphe 4C dê neh lơh gơguh uă cồng nha tac kơphe hờ lơgar ndai cau lơh broă sa in. Ală cau tus bal broă lơh ndrờm geh dờp kuơ bơh khà priă geh kờp tai tàm khà priă tac pơn drờm mờ drà kă bro is. Lơh kơphe jat khà tơl 4C gam gàr niam ală bơta bè tiah kis, pràn kơldang să jan mờ tơnguh jơnhua bơta niam kơphe gar. Ồng Lưu Văn Hoàng, ala mat mpồl 4C tàm lơgar Việt Nam đơs: “ Tam kơphe kơ\ kơljap kờ` tơnguh jơnhua cồng nha tơnhàu, bơta niam mờ tơnguh niam rài kis làng bol lơh broă sa dê, den tàng khà tơl 4C gơs là bơta kuơ màng ngan tàm broă mut lơh broă lơh kơ\ kơljap, den tàng tàm tơngai lài, bol a` neh bơto pơlam mờ dong làng bol mut lơh mờ lơh jat khà tơl do, bơh hơ\ gàr niam kơphe geh tam jat khà tơl 4C kơ\ kơljap bè 3 bơta là tiah kis, mpồl bơtiàn mờ lơh sa.”

Jat ồng Huỳnh Quốc Thích, kuang jat jơng atbồ Gah lơh broă sa mờ bơtàu tơnguh [òn lơgar càr Daklak, gùt càr tu\ do geh rlau 70 rbô 800 lồ kơphe geh dờp khà tơl, geh mờr 35% bă ù tam kơphe gùt càr dê, cồng nha tơnhàu pah nam kờp du\ geh 256 rbô tấn. Broă mut ngui khà tơl do dong làng bol wèt tus bơta bơtàu tơnguh kơphe kơ\ kơljap mờ bơtàu tơnguh lơh sa bơh broă bơcri mờ gơ rềng dipal tus mờ suơn chi, kờ` gàr niam bơta kơ\ kơljap bè cồng nha tơnhàu, bơta niam mờ tiah kis, sền gàr phan geh is; bơh hơ\ hời rơhời tơnguh bơta kuơ kơphe tàm broă tac hờ lơgar ndai.

Mờ ală bơta kuơ kung bè cồng nha mờ broă lơh tam kơphe jat khà tơl dunia 4C cèng wơl, ngai sơlơ geh uă cau tàm càr Daklak tus bal tam kơphe jat broă lơh do. Bơh hơ\ pơgồp bơnah tơnguh jơnhua bơta kuơ phan lơh gơs, tơnguh priă lơh geh tàm bă ù gam tam kơphe tu\ do.

Broa\ lơh sơng ka kơphe tơnơ\ jơh sa tềp

Jat jơnau yal lài bơh Anih tờm yal tơnggit lài trồ tiah dà ia dà lơgar, trồ tiah nam 2016 geh gơbàn kal ke. Ngan la tàm nhai prang gơbàn krà` ngan bơh gơbàn aniai bơh Elnino,  tơngai duh jo\ jòng, ua\ prang la ờ gơtùi pleh. Nàng dong làng bol geh lơh lài tàm broa\ sơng ka sền gàr kơphe tơnơ\ jơh sa tềp Bính Thân geh ala\ broa\ lơh nàng tuh dà,  tam pà dà, tuh phơng di pal, di tu\  tơngai, atbồ tơnơ\ tu kòp gơbàn, ngai do, thạc sĩ Đào Hữu Hiền cau kuang Gah lơh broa\ jak chài  ngui ma\y mok lơh broa\ sa suơn sre chi brê Tây Nguyên geh tơng kah  ala\ broa\ lơh sơng ka kơphe tơnơ\ jơh sa tềp.

            -Ơ ồng,  broa\ tuh bơsir phơng ai kơphe in tàm tơngai tơnơ\ jơh pic plai geh pơrya kuơ màng bè lơi tus cồng nha lơh geh mờ khà niam bơh ala\ kàl pơnjat tai?

            Thạc sĩ Đào Hữu Hiền: Tàm broa\ lơh tam kơphe,  làng bol kờ` pal kah tus kuơ màng ngan la tơnơ\ dùl nam kơphe neh  sa jơh phơng tuh nàng  ròng tờm, lì bơkàu, tơt plai. Tus tu\ jơh pic plai la ù neh ro ra` mờ ngan la  chi neh jồp jơh phơng den tu\ hơ\ dùl bơnah phơng geh làng bol tuh tai tơn, gam dùl bơnah phơng chi geh jồp bơh tàm ù guh. Tàm dùl nam ròng  bơkàu,  ròng plai nàng lơh geh plai dờng làng bol neh pic jơh den chi neh  ờ gam geh phơng nàng sa tai den tàng kuơ màng ngan rlau jơh la bol he pal bơsir tuh phơng kơphe in nàng pơnjat tai geh ròng ntê mờ ròng bơkàu, ròng plai tàm kàl tơnơ\ tai.

            -Ơ ồng, tơnơ\ jơh pic plai, nàng kơphe pơnjat tai gơ mòn bơkàu sơnrờp mờ tơt plai jơnhua bulah trồ tiah nisơna den làng bol kờ` pal sền gròi tus bơta tuh dà bè lơi?

            Thạc sĩ Đào Hữu Hiền: Bè ờs,  tus mờ kơphe den pal geh tơngai lời gơ ra` nàng gơ geh gơ mòn gơs bơkàu, tu\ gồmn gơs bơkàu tơl, tu\ hơ\,  làng bol geh tuh dà  den  kơphe geh lì bơkàu. Bơkàu gơ lì dùl ròt den ngan ngồn nam hơ\ geh tơnhàu ua\. Mơya bơh bơta trồ tiah gơbàn ờ niam làng bol pal kah tus di lah gơmòn gơs bơkàu neh tơl mờ geh mìu, dilah  khà dà mìu hơ\ làng bol go\  ờ hềt tơl nàng gơ lì bơkàu den he pal tuh tai dà. Ai di lah khà dà mìu hơ\ mờ làng bol go\ geh tơl dà den làng bol  iang nùs la kàr hơ\ neh tơl nàng kơphe lì bơkàu, tơt plai.

-Bal mờ broa\ tuh dà den broa\ tuh phơng di pal tàm tơngai do kung kuơ màng ngan, den  ồng geh broa\ lơh lơi tơng kah tus mờ làng bol tu\ tuh phơng?

            Thạc sĩ Đào Hữu Hiền: Tàm nhai prang den pal bơsir tuh phơng kơphe in. Bè ờs,  bol a` geh jơnau đơs lài pal tuh dà tàm  dơ\ tuh dà dơ\ 2 den làng bol hơ\ sồng tuh phơng mờ khà phơng tuh dilah ngui phơng mìng dùl lơm,  bol a` geh đơs mờ làng bol pal ngui phơng Urê hala phơng SA mờ bơta ngui di bơh 150 -200 kg phơng urê, ngui phơng SA bơh 200 -250 kg tàm dùl lồ la di pal. Mơya, làng bol kung pal kah la bol he ba` ngui phơng SA sùm mờ bol he gơtùi tam gơl ngui bơh phơng Urê tus phơng SA mờ dùl bơta mờ làng bol he pal kah dilah git  bơta mờng den bol he ờ duh pal ngui phơng mìng dùl bơta lơm sùm mờ bol he ngui phơng bal NPK bơh ala\ mpồl lơh phơng neh lơh gơs  bươn ngan tàm broa\ sơng ka sền gàr suơn kơphe niam rlau.

            -Tơngai tơnơ\ jơh  sa tềp den  gơbàn kòp, tu sa aniai tàm chi  tam kung gơbàn ua\ rlau. Den bol he kờ` pal kah broa\ lơi tàm bơta atbồ bơta gơbàn tu sa aniai tàm chi tam kơphe tu\ do?

            Thạc sĩ Đào Hữu Hiền: Tơnơ\ tu\ tơngai jơh ơm sa tềp. bol he pal sền wơl suơn chi tàm tu\ he tuh dà la tu\ lơi, bè  ờs bol geh jơnau đơs lài dùl tu\ tuh dà la bơh 20 tus 25 ngai. Tus tơngai du\ tuh den pal tuh  dơ\ 2 mờ kuơ màng tàm dơ\ 2 bol a` geh đơs lài mờ làng bol  pal tuh phơng bơsir suơn chi in, tài dơ\ sơnrờp tuh dà di lah geh tuh phơng bơsir chi tam in den chi tam ờ hềt gơtùi sa phơng den tàng bol he pal kơp dơ\ tuh dơ\ 2 mờ sùm geh tuh dà tơnơ\ dơ\ sa tềp. Dơ\ 2 tai tàm  tơngai  ơm sa tềp jo\ bè hơ\, làng bol go\ bơh bơta koh  ntê, ròng ntê ờ hềt nền, làng bol kờ` pal sền wơl mờ koh sang ntê ro, ntê ờ kuơ tàm chi den he geh sang. Mờ bè ờs,  tơnơ\ tu\ sa tềp, làng bol pal kah tàm ntê geh plai, tơt plai  di lah suơn chi geh gơbàn sras nsồp gơ ơm tàm plai làng bol pal sền nền nòn tus broa\ ngui sơnơm di pal, bol a` geh đơs lài dilah gơ bàn den pal bồm  jơh  ala\  tờm kơphe  gơbàn kòp, bol he bồm rcang lài nàng kơryan bơta  gơ tờp tus tờm ndai.

            -Ưn ngài ồng ua\ ngan!