VOV4.K’ho- Kơnờm broă tam tàm bơrlu\ bal uă tờm chi tam tàm dùl bă ù bal den tàng lơh sa bơh uă hìu làng bol lơh broă sa tàm càr Dak Nông dê neh gơ gơs pas sơm rlau. Pơnrơ ngan là broă lơh tam tàm bơrlu\ bal tờm tiêu mờ kơphê. Bal mờ broă khin cha bơcri priă, ngui ală phơng tuh mờ bơta chài sơngka sền gàr dipal, gi\t nđờ rhiang nă cau lơh broă sa tàm ală kơnhoàl Tuy Đức, Dak R’Lấp, Dak Song mờ Dak Mil neh jơh r[ah, lơh ngan sơrlèt gan lơh pas kơ\ kơl jăp jo\ jòng.
Tàm tu\ uă ngan cau lơh broă sa tàm càr lơh kơphê, lơh tiêu ờ geh tơnhàu tài bơh trồ tơngai prang dờng soăt dà mờ tài bơh sươn kơphê, tiêu neh kra jo\ sơnam, den kàl lơh sa 2015- 2016 bơh hìu bơnhă ồng Tôn Văn Công dê ơm tàm ntum Dak Buk So, kơnhoàl Tuy Đức, càr Dak Nông kung gam là kàl lơh sa geh cồng nha ngan. Tàm bă ù 10 lồ, uă ngan là kơphê tam pa wơl bơh nam 2011, tam bơrlu\ bal mờ tờm tiêu, kàl do ồng kờp du\ digơlan lơh geh jơh ală là 24 tấn phan bơna. Dilah mờ khà priă tàm drà bè tu\ do, den hìu bơnhă ồng digơlan lơh geh 2 tơmàn 500 tơlak priă, geh uă rlau pơndrờm mờ jơh ală nam lài do.
Ồng Công pà gi\t, lơh geh cồng nha do là tài bơh kơnờm bơh hìu bơnhă neh gi\t geh rơndăp tăp sèng tam tàm bơrlu\ bal tờm chi tam dipal; khin cha đòm jat bơta jak chài pa, bè ngui kơphê sơntìl pa, ngui măy mok tuh dà tềm pềr, ơn phơng dipal mờ sơngka sền gàr niam: “Bơh sơnrờp kờn bơtàu tơnguh niam kơ\ kơl jăp den pal rơ wah sơntìl niam ngan rlau jơh, dơ\ 2 là phơng tài bơh ù tàm do lài do ờ niam. Kuơmàng pal sơngka sền gàr ngui ală phơng tuh bè hìu bơnhă mờng ngui phơng hữu cơ vi sinh. Bơdìh hơ\ tai, ơn tai ală bơta phơng Đức, phơng Bình Điền. Tu\ kơphê geh bơkàu, tơngai bơkàu neh jơh gơ jrùh, den tu\ tuh dà gơ jrùh bơkàu den sơnđờm [ồm sơnơm bè phơng ơn nha, phơng lơh mhar geh plai, plai mhar dờng. Tơngai hơ\ gơtùi kơryan geh ală bơta kòp bơh bơ sềt kòp lơh aniai, tơngai tơnơ\ den [ồm ală bơta sơnơm kơryan bơ sềt kòp, bơ sềt dum pơrhê, ală bơ sềt lơh gơ jrùh plai. Kuơmàng ờ go\ di lời gơ jrùh plai den tus lồi nam là lơh geh cồng nha uă ngan…”.
Kung geh cồng nha sơl mờ broă lơh tam tàm bơrlu\ bal tiêu mờ kơphê, geh hìu bơnhă ồng Trương Văn Lập, ơm tàm ntum Đức Minh, kơnhoàl Dak Mik. Nam lài, hìu bơnhă ồng Lập lơh geh 12 tấn kơphê mờ rlau 6 tấn tiêu, tàm bă ù mìng 5 lồ lơm. Jat ồng Trương Văn Lập yal, bơh sơn rờp broă tam tàm bơrlu\ bal tờm chi kis tàm sươn kơphê là mìng kờn nàng lơh geh bơta m[ur ai sươn kơphê in. Pơn jat hơ\, broă tam tiêu tềng tờm chi lơh m[ur kung mìng là kờn ngui jơh ù gơ dê lơm. Rơ hời, ồng sền go\ do là broă tam tàm bơrlu\ bal niam ngan, lơh geh cồng nha lơh sa uă rlau tus 4 dơ\ pơndrờm mờ mìng tam tờm kơphê lơm. Mơya, kung jat ồng Lập yal, do là broă lơh tam tàm bơrlu\ bal niam ngan mờ bơta is rơmis trồ tiah mờ ù tiah tàm Dak Mil. Gơ wèt mờ ală bă ù ndai, làng bol lơh broă sa kờn pal sền sơ nơng nền nàng gi\t rơndăp tăp sèng mờ bơta tam tàm bơrlu\ bal dipal: “Gơ wèt mờ cau lơh broă sa, lài mờ tu\ tam tiêu den pal gi\t ù bơh he dê gơkờn mờ sơntìl tiêu lơi halà bơta ù kờn pal lơh bơsong bè lơi hơ\ sồng gơtùi tam tiêu. Ờ go\ di tam mìng tiêu lơm gời tài bơh tiêu là tờm chi kal ke ngan tam, mờ drà Việt Nam ờ gơtùi kơ\p kơ nờm jơh ờ, den tàng tam tàm bơrlu\ bal kơphê mờ tiêu mơya tam rơha. Nàng tàm dùl bă ù den kung tam geh 1 lồ dilah tam jat 3 thơk 8 1:1. Tơnơ\ do dilah tiêu tăc ờ yòm den kơphê kung lơh geh cồng nha uă sơl mờ kơ\ kơl jăp jo\ jòng. Dilah sơngka sền gàr niam den kơphê mờ tiêu tam bè hơ\ den geh bơta kuơ lơh sa jơnhoa ngan rlau jơh tàm ală broă mờ a` neh lòt sền”.
Jat tơrgùm kờp bơh Mpồl cau lơh broă sa càr Dak Nông dê, tàm khà rlau 300 nă cau lơh broă sa lơh sa kă bro jak tu\ do, geh tus rlau 150 hìu làng bol geh sươn tam kơphê tàm bơrlu\ bal mờ tiêu lơh geh priă jền uă. Do kung là broă lơh mờ uă ngan cau lơh broă sa gam lơh kờn lơh geh tai priă jền bơh broă lơh sa sươn sre kơ\ kơl jăp jo\ jòng.
Tiêu là phan tam geh cồng nha broă lơh sa uă. Den tàng, geh uă cau tàm càr Dak Nông neh tơnguh broă ngui phơng hoá học, sơnơm sền gàr phan tam kờ` tơnguh cồng nha tơnhào mờ khà uă. Mơya, broă tam phan bè do neh lơh ù sơlơ ngai sơlơ klàr, lơh ờ ndrờm bal bơta geh is, jơnkah ală bơta kih tàm ù sơlơ ngai sơlơ tơnguh mờ lơh gơl^k geh uă kòp kal ke tàm broă sơndră mờ gơsơ\t. Den tàng, kờ` tam phan kơl jăp, tu\ do, geh uă làng bol neh rơwah broă ngui phơng hữu cơ mờ ală phan sinh học tàm broă tam tiêu. Bè hơ\, ngui phơng hữu cơ mờ phan sinh học geh bơta niam lơi, broă ngui bè lơi kờ` geh cồng nha, tơnơ\ do, kỹ sư Phan Văn Chủng, gơnoar atbồ anih lơh sa kă bro bal Behn Meyer Việt Nam-tiah Tây Nguyên geh yal loh làng rơlao bè broă do.
- Ơ ồng, broă ngui phơng hữu cơ bè lơi kờ` di pal?
Kỹ sư Phan Văn Chủng: Tài bơta geh is bơh rơyas tiêu là rơyas nsrum, den tàng ù pal m[ùr niam kờ` tiêu hòn gơs pràn. Broă bơtơl phơng hữu cơ tiêu in geh kuơ màng ngan mờ he pal ngui pah nam. Tơl suơn tiêu krơi is geh ngui khà phơng kung krơi is, tiêu pa tam mờ tiêu neh plai geh ngui mờ khà krơi is. Tu\ do, tàm anih tăc, geh uă bơta phơng hữu cơ bè: phơng hữu cơ khoáng; phơng hữu cơ bơh tàm broă lơh phơng iar mờ ală chi che ha là jơm phơng cuồng neh ồm kờ` lơh phơng hữu cơ phan tam in. Mơya, tơl bơta phơng geh khà hữu cơ krơi is den tàng he ngui mờ khà kung krơi is sơl. Bè: phơng cuồng ală cau jăk chài neh bơto sih 1 nam suơn tiêu neh plai in di pơgăp bơh 1 rơbô 800 tus 2000 `jrong di pơgăp bơh 10 tus 20 tấn tàm 1 lồ. Mờ ală phơng hữu cơ blơi bơh lơgar bơdìh geh khà hữu cơ uă, neh geh lơh niam den he ngui 1 dơ\ sih bơh 0,7 tus 1 k^ tàm 1 dơ\ 1 `jrong tiêu. Mờ suơn tiêu pa tam bơh 0,5 tus 1 k^ mờ bơyai lơh sih bơtơl kờ` tiêu pa tam in pràn rơyas mờ tìp mờ phơng hữu cơ tàm ù kờ` hòn gơs pràn rơlao.
- Di bè hơ\, he pal sih tàm tu\ lơi di pal ngan?
Kỹ sư Phan Văn Chủng: Ală cau jăk chài neh lơh tơlòng, pal sih phơng hữu cơ tiêu in tàm bồ kàl mìu là niam ngan, tài ù tàm bồ kàl mìu geh sùh uă. Tu\ sih tàm tơngai do den phabn hữu cơ tàm phơng geh lơh tơnguh bơta m[ùr mờ lơh ù niam rơlao, lơh tơmù bơta gơtìp kờn dà tàm bơtô, kơrian broă gơbam dà mờ geh ờ uă bơsềt bơh dà lơh aniai rơyas. Tu\ sih tàm bồ kàl mìu, lơh rơyas tiêu pràn rơlao, tơnguh broă ngui phơng tiêu in. Bè broă sih bè lơi, pal sih ndrờm bal bè phơng vô cơ ha là sih rơsìh. Mờ tiêu neh geh plai, he pal còr gùng hơ\ sồng sih phơng hữu cơ mờ bồr wơl mờ ù là geh cồng nha niam ngan. Pleh mờ broă phơng hữu cơ geh uă bơta phơng hữu cơ bè ờs mờ vi sinh. Di lah ờ bồr phơng den tu\ măt tơngai sòl den lơh tơmù bơta niam tàm phơng mờ lơh chơ\t ờ uă phan vi sinh geh kuơ tàm ù mờ phơng dê. Gơtùi tàm dơ\ do he còr pơrgan, den dơ\ tơnơ\ he còr jăt sèng. 1 nam sih 2, 3 dơ\ den gùt dar bơtô ndrờm geh phơng hữu cơ lơh rơyas tiêu sa jrô tàm tiah ù, ờ gơguh ờ đang ù. Bè hơ\, geh lơh tơmù măt tơngai sòl tu\ trồ mho mờ lơh aniai tus mờ rơyas tòm tiêu.
- Tu\ sih phơng hữu cơ he pal sih pơgồp phơng vô cơ tai lah ờ?
Kỹ sư Phan Văn Chủng: Broă ngui phơng hữu cơ là pal geh pah nam, mơya di lah sih phơng hữu cơ gời den ờ hềt tơl niam kờ` tiêu hòn gơs niam. Jăt jơnau kơlôi sơnơng, tàm 1 tấn tiêu geh pơgăp 40 gram đạm, 10 gram lân, 20 gram kali. Bè hơ\, mờ suơn tiêu 5 tấn geh ai đạm, lân, kali tàm ù uă ngan. Di lah bơtơl phơng vô cơ geh lơh ờ tơl khà NPK kờ` ròng mờ lơh gơl^k jơh ală bơta tàm 5 tấn gar tiêu ra`. Di lah mìng geh phơng hữu cơ den tòm hòn gơs niam, mơya tòm lơh gơs plai să gar ờ pràn. Pah nam, di lah ờ bơtơl phơng vô cơ lơh ờ tơl đạm, lân, kali kung bè ờ uă phan trung vi lượng tàm ù, lơh tòm tiêu ờ pràn mờ sơndră mờ tu, kòp aniai ờ pràn, cồng nha tơnhào sơlơ ngai sơlơ gơmù. Broă bơtơl phơng vô cơ là pal geh, he pal sih phơng vô cơ jăt mờ tu\ geh kuơ, tam pà gơs bơh 4 tus 5 dơ\ sih tàm tòm tiêu in. Tơl dơ\ sih ba` sih uă, mìng sih di pơgăp bơh 1 tus 2 gram tàm 1 jrong tiêu là di pal. Broă sih phơng hữu cơ pơgồp bal mờ pgơng vô cơ lơh ndrờm bal mờ di pal ngan. Bơdìh hơ\ tai, tàm broă tam mờ sền gàr, he pal [ồm tai ală bơta vi lượng tiêu in, tài rơyas tiêu là rơyas sa tềng đang ù di pơgăp bơh 0,5 tus 2 phơng, den tàng uă nam lơh ờ tơl vi lượng mờ nha tiêu gơtìp pàl, gơtìp croan.
- Ồng gơtùi yal loh rơlao tai bè phan sinh học mờ broă ngui?
Kỹ sư Phan Văn Chủng:
Phan sinh học là phan tơrgùm ală bơta bơsềt sơndră mờ bơsềt geh kuơ ha là phan vi sinh geh kuơ kờ` tơnguh khà sơndră mờ bơsềt kòp lơh aniai tiêu in. Tàm drà geh tăc uă bơta phan sinhhọc krơi is lơh tơnguh broă sơndră mờ ală bơta bơsềt lơh gơl^k kòp tàm ù tòm tiêu. Broă ngui ală phan sinh học là gơtùi klài bal hơ\ sồng tuh tềng tòm ha là [ồm tàm nha. Mơya he pal kah ală phan sinh học do mìng geh sơndră bơh bồ kàl mìu. Bol a` bơto là, bồ kàl mìu he pal ngui phan sinh học klài bal mờ dà kờ` tuh tềng tòm, tàm tơngai nggùl kàl mìu, ngui phan sinh học ală bota bơsềt sơndră kờ` tuh ha là [ồm tàm lồi kàl mìu. Pal ngui 3 dơ\ tàm 1 nam kờ` tơmù ală bơta bơsềt chơ\t lơyài mờ ồm lơh gơl^k aniai tiêu in. Ngui phan sinh học niam ngan tiêu in mờ ờ do ờ dă tus mờ cau lơh mờ ngui sa.
- Dan ưn ngài ồng!
Cau cih mờ yal tơngi\t- Lơ Mu K’ Yến mờ Ndong Brawl
Viết bình luận