VOV4.K’ho – Tàm ală tiah ngài hìu sơnơm, cau mè geh bun mờ kòn se pa deh là 2 mpồl cau [uơn ngan gơtìp bơta ờ niam bè să jan, pơhìn tus màng kis dilah ờ geh cấp cứu di tu\. Sền go\ jơnau pơhìn do, rơndap broă lơh sền gròi pràn kơldang să jan cau mè mờ kòn se pa deh neh crơng gơs mpồl ntrờ` kấp hơđơm tàm 2, 3 thôn, [òn tiah sar lơgar ngài bơh 2 kơnhòal Lak mờ Krông Bông, di tu\ dong kờl sơnơm tơmba, ală bơta dong kờl bơh sơn rờp mờ ntrờ` kấp ờ do ờ dă ai ală cau pal cấp cứu in. Tơ nơ\ mờr 9 nhai lam lơh, broă lơh do neh ai go\ bơta niam ngan, cèng pơrya niam dong kờl cau mờ dờp geh bơta kờ` bơh làng bol dê.

Thôn Ea Uôl, xã Cư Pui, kơnhòal Krông Bông ngài Hìu sơnơm xã pơgap 10 kơi sồ, làng bol den jơh ală là làng bol kòn cau Mông ntrờ` ơm kis bơh tiah kơh bơ nơm đah tô dà lơgar mut tàm do, rài kis lơh sa bềng kal ke. Tàm do, làng bol kung gam gàr sùm mờng quèng deh kòn tàm hìu mờ ờ geh bơta dong kờl bơh cau lơh sơnơm dê. Bơta do sơn đờm bơh bơhìan cau Mông dê mờ kung tài bơh ờ geh pria\, rơndeh rơndồ nàng lòt tus hìu sơnơm. Do kung là jơnau lơh khà kơnòm dềt chơt tài bơh uốn ván pa deh tàm do ua\, bơdìh hơ\ tai, cau mè gam pal kong mờ ua\ bơta ờ niam tàm broă deh dùh, tàm hơ\ ua\ ngan rlau jơh là gơlik mhàm ua\, nhiễm trùng tơ nơ\ deh.

Tềng đap bơta geh ngan do, gơnoar atbồ tàm tiah do mờ gah lơh sơnơm kơnhòal Krông Bông neh sơlơ tơnguh broă mblàng yal, lam sồr cau ùr deh kòn tàm hìu sơnơm. Bal mờ hơ\, rơndap broă lơh sền gròi pràn kơldang să jan cau mè mờ kòn se pa deh neh dong kờl pria\ nàng crơng gơs mpồl ntrờ` kấp kơ nờm tàm mpồl bơtìan mờ jơnau kờ` di tu\ dong kờl sơnơm tơmba ai ală cau mè, kòn sa pa deh kờ` cấp cứu tàm thôn, ntrờ` cau kòp tus hìu sơnơm halà ală anih kham sơm kòp ndai ờ do ờ dă.

Mpồl ntrờ` kấp geh 8 nă cau là ală cau geh bơngă pin dờn, geh kơnòl broă tàm thôn bè cau atbồ thôn, phó atbồ thôn, mpồl cau ùr, đoàn ơruh pơnu… tus bal jat bơta kờ` is, ờ geh khat dùl bơnah pria\ jền halà pria\ dong kờl lơi. Bơdìh mờ kơnòl ntrờ` kấp, khi gam lơh kơnòl broă là ală cau mblàng jơnau, tơnguh jơnau git wă bơh làng bol dê bè sền gàr pràn kơldang să jan, pơlam làng bol in git bè ală tềl tơnggo\ ngòt rơ ngơt tàm cau mè mờ kòn se pa deh.

Đơs bè broă lơh bơh mpồl ntrờ` kấp dê, bác sĩ Nguyễn Đức Vũ, Phó Kuang atbồ Hìu sơnơm kơnhòal Krông Bông pà git: “Rơndap broă dong kờl kes pria\ 5 tơmàn đông ai mpồl ntrờ` kấp . Dilah hìu bơnhă cau kòp kal ke, bơnah pria\ do geh tă nàng ai cau kòp in càn nàng tơm pria\ kham sơm kòp. Bơdìh hơ\ tai, mpồl ntrờ` kấp kung neh hìu jà tơl hìu bơnhă tă pơ gồp 10 rbô đông tàm 1 nam nàng sơlơ tơnguh tai kes pria\ lơh broă”.

Tơ nơ\ tu\ crơng gơs, mpồl ntrờ` kấp neh geh tus bal ală ơdu\ bơto pơlam bè bơta chài mờ pràn jak dong kờl bơh sơn rờp, cấp cứu, ntrờ` kấp ờ do ờ dă ai cau mè mờ kòn se pa deh in. Ală cau tàm mpồl sùm ơm tàm bơta rơcang lài ngai kung bè mang dong kờl sơnơm tơmba làng bol tàm thôn in khat tàm tu\ lơi khi kờ`. Bi Vương Thị Nhung, cau tàm mpồl ntrờ` kấp thôn Ea Uôl pà git: “Tài rài kis làng bol tàm thôn dê gam ua\ kal ke den tàng mpồl ntrờ` kấp geh crơng gơs nàng drơng làng bol tàm tiah do in. Ală cau ờ geh rơndeh rơndồ nàng jun cau kòp lòt hìu sơnơm halà ală cau kòp jroa\ mờ cau tờm hìu bơnhă lòt tiah ndai ờ ơm tàm hìu den geh sồr mpồl ntrờ` kấp dong jun cau kòp tus hìu sơnơm”.

Bơh tu\ crơng gơs tàm nhai 10 nam 2019 tus tu\ do, mpồl ntrờ` kấp thôn Ea Uôl neh ntrờ` kấp ờ do ờ dă ai 8 nă cau in, tàm hơ\ geh 6 nă cau là cau ùr geh bun mờ kòn se pa deh. Kơ nờm bè hơ\ mờ làng bol pin dờn mờ kờ` ngan, lòt bal mờ broă lơh do. Ua\ hìu bơnhă neh tă pơ gồp is tàm kes pria\ nàng dong kờl broă lơh mpồl dê.

Bi Ly Mỹ Phà geh pơ ùr gam geh bun dơ\ 2. Lài hơ\, tài hìu bơnhă ơm ngài hìu sơnơm den tàng kòn tơnhua bi Phà dê neh lời pơ ùr deh tàm hìu, bơh pô me đơng deh. Tơ nơ\ tu\ git bè mpồl ntrờ` kấp, sền go\ pơrya kuơmàng bơh broă lơh do dê, bi Phà neh geh ua\ tàm gơl tàm bơta sơ nơng. Bi Ly Mỹ Phà yal: “Dơ\ do pơ ùr a` dê deh dilah a` ơm tàm hìu den a` jun pơ ùr a` lòt hìu sơnơm, dilah a` ờ ơm tàm hìu den geh sồr bơta dong kờl bơh mpồl ntrờ` kấp dê. A` go\ mpồl ntrờ` kấp lơh broă jơh nùs ngan. Să tờm a` neh geh tu\ sền go\ wa atbồ thôn, tu\ gam lơh sre mơya klo yal pal ntrờ` kấp cau kòp in den wa neh sang te\ mơ broă hìu wa dê nàng jun cau kòp lòt cấp cứu”.

Ndrờm bè hơ\ sơl, tàm kơnhòal Lak, 2 mpồl ntrờ` kấp, tơl mpồl geh 6 nă cau neh geh crơng gơs tàm 2 [òn là Plao Siêng, xã Ea Rbin mờ [òn Lách Ló, xã Nam Ka. 2 [òn do gùng lòt kal ke ngan, ơm ngài hìu sơnơm tai, rài kis làng bol dê gam r[ah kal ke, gam ua\ bơhìan ờ niam bơh jo\, bồ tơngoh git wă làng bol dê ờ niam, khà hìu bơnhă r[ah geh rlau 80%. Do là jơnau lơh broă sền gàr pràn kơldang să jan cau mè mờ kòn se pa deh in gam ua\ bơta ờ niam. Bơta deh tàm hìu lơh chơt să mè mờ kòn se pa deh ờ geh sền gròi, dong kờl mờ ntrờ` kấp di tu\ kung gam gơlik geh.

Tơ nơ\ tu\ crơng gơs, bơdìh mờ broă geh bơto pơlam nền nòn bè dong kờl, cấp cứu, mpồl ntrờ` kấp gam geh rơcang ală phan bơna kuơmàng nàng ntrờ` cau kòp bè ơyun, `rang tùng cau kòp, pang nilon jơm mìu, đèng pil, nhiệt kế, àu mpha kơljap, kho\.

Bơh nhai 10 nam 2019 tus tu\ do, 2 mpồl ntrờ` kấp neh ntrờ` kấp ờ do ờ dă tus hìu sơnơm 11 nă cau là cau mè gam geh bun gơtìp jê ndul, gơlik mhàm; mè geh tềl tơnggo\ mờr deh; cau gơtìp as sồt klờm soh, jê ndul, gơtìp sồt să, jê pròc ràm. Bi Làu Thị Pà, ơm tàm [òn Plao Siêng, là cau neh geh tu\ geh mpồl ntrờ` kấp dong kờl yal: “A` deh neh 8 nhai mờ kòn a` dê tu\ do pràn kơldang ngan. A` ưn ngài ngan mpồl ntrờ` kấp, tài geh khi hơ\ sồng a` geh tus hìu sơnơm di tu\ nàng deh kòn, dilah ờ den a` ờ git là gơlik geh broă lơh, tài tu\ hơ\ mìng geh 2 nă mè mờ kòn ơm tàm hìu. Bơklau den lòt lơh broă ngài”.

Tu\ do, rơndap broă lơh sền gàr pràn kơldang să jan cau mè mờ kòn se pa deh neh dong kờl crơng gơs 4 mpồl ntrờ` kấp tàm 4 xã tiah sar lơngai ngài bơh kơnhòal Krông Bông mờ Lak dê. Tàm tơngai tus, ală tiah do geh pơn jat tai lam lơh ua\ broă lơh mpồl ntrờ` kấp tus ua\ thôn, [òn ndai nàng pơ gồp bơnah sền gàr pràn kơldang să jan làng bol in đơs bal, cau mè mờ kòn se pa deh in đơs is, tơrmù [à bơta ờ niam, chơt să tàm cau mè mờ kòn se pa deh tàm tiah làng bol kòn cau.

Cau mblàng K’Duẩn