VOV4.K’ho - Kờ` lơh geh cồng nha lơh sa uă tàm tơngai khà priă tăc phan lơh geh bơh sươn sre gơmù uă ngan, tơngai lài, uă cau lơh broă sa tàm ntum Nhân Cơ, kơnhoàl Dak R’lấp, càr Dak Nông dê neh mu\t lơh broă lơh tam bơrlu\ bal ală tờm chi sa plai tàm suơn chi jo\ nam. Tàm hơ\, pal sền ngăc ngan là ală suơn tam pơ ồs sơntìl pa tăc mờ lơgar ndai lơh geh cồng nha lơh sa uă. Cau ai tơng^t jơnau đơs Việt Nam ơm lơh broă tàm Tây Nguyên geh jơnau cih yal bè bơta do:

Nam 2011, hìu bơnhă mò Tô Thị Thu Thuỷ, ơm tàm [òn 8, ntum Nhân Cơ, kơnhoàl Dak R’lấp geh 4 lồ kơphê, pah nam lơh geh pơgăp 7 tấn. Bơh sền tàm sră mờ sră bău sền go\ broă tam pơ ồs sơntìl pa lơh geh priă jền uă, hìu bơnhă mò Thuỷ neh bơcri priă blơi mờr 600 tờm pơ ồs xá lị tam bơrlu\ bal tàm suơn kơphê. Tus tu\ do, broă tam pơ ồs tàm bơrlu\ bal tàm suơn kơphê bơh sơnrờp neh lơh geh cồng nha loh làng ngan, priă lơh geh uă: Pah nam, mò Thuỷ pik tơnhàu 2 kàl pơ ồs, tăc mờ khà priă bơh 10 tus 15 rơbô đong dùl k^\. Tơnơ\ tu\ kờp jơh priă tă lơh, mò Thuỷ lơh geh priă cồng mờr 200 tơlak. Mò Tô Thị Thu Thuỷ, yal bè nggùl bă suơn gam pik tơnhàu plai: “Suơn do geh mờr 300 tờm, nam lơi kung geh lơm bơh 3 tus 4 tấn, khà priă kung jơnhoa sơl, lơh geh cồng nha uă mờ priă jền kung geh uă sơl”.

Ơm rềp kềng hơ\, hìu bơnhă mò Nguyễn Thị Loan, ơm tàm [òn 12, ntum Nhân Cơ, kơnhoàl Dak R’lấp, neh tam bơrlu\ bal rlau 200 tờm pơ ồs tàm suơn kơphê. Tu\ do, pah nam, hìu bơnhă mò Loan pik geh rlau 7 tấn plai pơ ồs, tơnơ\ tu\ tă tơm jơh priă tă lơh hìu bơnhă mò lơh geh priă cồng rơlau 70 tơlak. Tu\ do, mò Loan gam tam tàm bơrlu\ bal tai 100 tờm pơ ồs mờ đòm jat bơta jak chài pa tuh dà ntờc mờ măy mok sinh học ai jơh gùt suơn chi in. Mò Nguyễn Thị Loan, ơm tàm [òn 12, ntum Nhân Cơ, kơnhoàl Dak R’lấp, yal bè do: “Bàr pe nam do, kơphê lơh geh ờ  uă ngan, uă ngan là priă lơh geh tàm nam, ai pơ ồs là priă jền lơh geh nàng ngui sa pah ngai tàm hìu bơnhă. Kơphê dơ\ ngui dờng, ai pơ ồs do den tăc geh priă ngui sa sùm pah ngai gùt nam. Tu\ lơi kung geh priă jền lơm, bơh nhai dùl tus tu\ do, đơs ngan là nhai lơi kung geh lơm. Đơs bal là kung geh sơl”.

Tu\ do, tàm ù tiah ntum Nhân Cơ, kơnhoàl Dak R’lấp, càr Dak Nông dê, bơdìh mờ broă tam tàm bơrlu\ bal pơ ồs tàm suơn kơphê, ală hìu bơnhă gam geh tai ală broă lơh tam tàm bơrlu\ bal ală tờm chi tam ndai bè sầu riêng, [ơ, tiêu…Jat ală hìu làng bol lơh broă sa dê đơs, den pơ ồs là tờm chi [uơn ngan tam, broă sơnka sền gàr kung ờ hoan kal ke sơl mờ ờ go\ roh uă tu\ tơngai. Kuơmàng tam bơrlu\ bal pơ ồs den geh tơrmù geh priă tă tàm broă sơnka sền gàr tuh dà tus mờ suơn chi in mơya gơtùi lơh tơnguh tai priă jền lơh geh, den tàng broă bơtàu tơnguh broă lơh tam tàm bơrlu\ bal pơ ồs tàm ntum Nhân Cơ geh đơs là niam ngan. Bal mờ sền dờng màng bơcri priă sơnka sền gàr jat di bơta bơto pơlam, den broă tam bơrlu\ bal uă tờm chi tam tàm dùl bă ù lơh sa là tềm pềr geh priă tă lơh, cau lơh broă, mờ tơrmù geh bơta di gơlan lơh aniai uă rơlau mờ broă mìng tam kơphê lơm tàm dùl bă ù. Ồng Vũ Thành Đoan kuang atbồ Mpồl cau lơh broă sa ntum Nhân Cơ, kơnhoàl Dak R’lấp, đơs: “Đơs bal là cồng nha ngan, tài bơh pah dơ\ làng bol tơnhàu pơnyơu bè dùl dơ\ tơnhàu geh pơgăp 6 tấn tàm 300 tờm, kờp bal 10 rơbô đong dùl k^\, den làng bol kung lơh geh uă sơl priă jền mờ kung ờ go\ gơ aniai tus kơphê sơl. Bol a` kung sồr làng bol pal rề ơnàng bă ù tam tàm bơrlu\ bal. Tơngai tus, bol a` kung bơyai sồr ală mpồl cau lơh broă sa in mblàng yal bơto pơlam nàng làng bol in bơsram đòm jat bơta mờng chài nàng làng bol in tam tàm bơrlu\ bal”.

Broă tam tàm bơrlu\ bal tờm pơ ồs neh pờ tơlik gùng dà pa ai uă cau lơh broă sa in tàm kơnhoàl Dak R’lấp, dong lơh tơnguh tai priă lơh geh, kơ\ kơl jăp rài kis tàm tơngai khà priă ală bơta chi tam jo\ nam gam gơmù uă ngan mờ ờ gơtùi g^t lài.

Go\ cồng nha bơh ală broă tam bơrlu\ bal tòm chi sa plai geh ring niam. Di lah broă sền kuơ bơcri priă sền gàr phan tam di mờ broă lơh, den broă tam bơrlu\ bal uă bơta phan tam tàm 1 bă suơn geh dong kờl làng bol tềm pềr priă, broă lơh, pơgồp bal mờ broă tơnguh cồng nha suơn tam phan in. Cau ai tơng^t jơnau đơs do neh geh dơ\ lùp kỹ sư Phạm Văn Chiến, kuang atbồ ala măt mpồl “3 bal” bơh mpồl lơh sa dờng Lộc Trời dê, do là cau drơng broă mpồl kỹ sư gam kơnòm să bal mờ làng bol tus tàm suơn tàm càr Dak Nông bè broă do:

- Ơ kỹ sư, dan kỹ sư pà g^t cồng nha geh bơh broă tam bơrlu\ bal tòm chi sa plai tàm suơn kơphe mờ làng bol gam geh lơh tàm kơnhoàl Dak Rlấp?

Kỹ sư Phạm Văn Chiến: Mờ broă tam bơrlu\ bal tòm chi sa plai tàm suơn kơphe, tus tu\ do neh geh uă làng bol jòi sền mờ ngui uă tàm ală càr Tây Nguyên. Kuơ màng ngan, tam bơrlu\ bal ờ uă tòm chi sa plai tàm suơn kơphe geh cèng wơl ờ uă bơta kuơ bal mờ cồng nha làng bol in. Bơh tàm suơn kơphe gam geh he dê, he gơtùi tam bơrlu\ bal ờ uă bơta tòm chi sa plai. Lài ngan là geh cồng nha bơh tòm chi sa plai cèng wơl. Dơ\ 2 tai là tus mờ tòm kơphe, he neh g^t tòm kơphe là phan tam ờ kờ` geh uă tơngai sòl, mờ mìng kờ` geh bơta àng măt tơngai sòl di mơ, den tàng tam bơrlu\ bal phan tam geh sền là di pal ngan tus mờ tòm kơphe hòn gơs niam. Dơ\ 3 tai, ală suơn kơphe tu\ do phan sơndră mờ càl ờ gam geh uă, do là boă pal sền gròi ngan tus mờ broă tam kơphe tu\ do dê. Tu\ he neh tam chi kơl dìng càl, den geh cồng nha uă ngan tus mờ tòm kơphe dê. Kuơ màng ngan tàm càr Dak Nông tàm kàl prang, càl khồm pràn, di lah ờ geh tòm chi kơl dìng càl, den lơh nha kơphe gơtìp sèt, gơjrùh, lơh tòm kơphe hòn ờ niam, cồng nha gơmù. Tu\ tam chi kơrian càl ha là tam bơrlu\ bal ờ uă bơta tòm chi sa plai, tàm hơ\ kuơ màng ngan là tòm pơ-ồs, neh cèng geh uă cồng nha mờ geh kơl dìng tai tòm kơphe in geh cồng nha rơlao, lơh cồng nha tơnhào kơphe geh ring niam.

- Di bè hơ\, tam bơrlu\ bal tòm chi sa plai tàm suơn kơphe, den ală bơta phan tam geh dong kờl bal ală bơta lơi mờ bơta tơnguh bơtàu bơtơl bơta phan tam dê bè lơi?

Kỹ sư Phạm Văn Chiến: Mờ broă dogn kờl bal bơh tòm kơphe mờ ală bơta tòm chi sa plei dê, tu\ he tam bơrlu\ bal, mờ tòm kơphe geh cèng wơl ờ uă bơta kuơ. Lài ngan là geh tòm chi kơrian càl tòm kơphe in. Dơ\ 2 tai, ai tơl^k tòm kơphe in geh dà, he ờ hoan tuh dà tàm kàl prang. Dơ\ 3 tai, tu\ geh tòm chi sa plai kơl dìng tòm kơphe in, den do là bơta niam kờ` tơmù khà phan lơh aniai, ală tu, kòp lơh aniai tòm kơphe. Tu\ he tam bơrlu\ bal tòm chi sa plai, he geh tơnhào mờ geh kuơ bơh tai plai chi. Kuơ màng ngan, geh gàr sùm cồng nha tòm kơphe dê ring niam mờ kơl jăp rơlao.

Mờ tòm chi sa plai, tu\ he tam bơrlu\ bal tàm suơn kơphe, den bơta kờ` hòn gơs niam tòm chi sa plai dê kung [uơn rơlao. Lài ngan, he geh ngui tơn ală bơta phan geh bơh ală bơta phan tam dê geh niam rơlao. Dơ\ 2 tai, sền gàr nền nòn rơlao tu\ sền gàr, sơnka kơphe, [uơn tàm broă sih phơng, tuh dà mờ geh ngui jơh ală bơta phan bơkah tòm chi sa plai bal mờ kơphe in. Dơ\ 3 tai, geh cèng wơl cồng nha tus mờ bơta kuơ bal. Hơ\ là tu\ tam kơphe bơrlu\ bal mờ tòm chi sa plai den tòm kơphe kung là phan niam lơh ram ù in ờ hoan roh dà. Khà phơng sih geh ngui tàm suơn tam bơrlu\ bal phan tam geh ngui jơh phơng bơh 2 bơta phan tam dê geh niam rơlao.

- Ơi, jăt kỹ sư yal, làng bol pal ngui broă sền gàr, sơnkah bè lơi di pal tus mờ tơl bơta phan tam?

Kỹ sư Phạm Văn Chiến: He pal kah broă sền gàr, sơnka tus tơl bơta phan tam dê di pal mờ broă kờ` bơh tơl bơta phan tam dê. Bè tòm kơphe, he pal kah tòm kơphe geh broă sền gàr, sơnka krơi is mờ tòm chi sa plai, den tàng pal sền gàr di mờ broă lơh tòm kơphe dê, mờ tòm pơ-ồs sền gàr gùt nam. Tòm kơphe pal geh 1 tơngai prang ba` tuh dà kờ` bu\t bơkào, tu\ hơ\, kàl prang tòm chi sa plai kờ` geh dà, do là broă tìp uă ngan kal ke tus mờ làng bol dê. He pal kah ngui is tus tơl bơta phan tam kờ` 2 bơta phan tam do geh hòn gơs niam bal. Tàm tơngai kờ` lời tòm kơphe ơm rơlô, tòm kơphe pal geh 1 tơngai ờ tuh dà, tu\ hơ\, he mìng tuh gùt dar tòm mờ khà di mơ tòm chi sa plai in. Tu\ sih phơng tàm tơl tu\, he ngui tơl bơta phơng tus tơl bơta tòm phan in di pal. Pal sơndră mờ ală bơta kòp lơh aniai mờ 2 bơta phan tam do geh bal 1 bơta kòp bè ală bơta tu lơh aniai kờ` [uơn tàm broă sơndră mờ 2 bơta phan tam do in dơ\ le\ bal.

- Bè hơ\, kờ` làng bol g^t rơlao tai bè broă sền gàr, sơnka jăt broă tam bơrlu\ bal tòm chi sa plai tàm suơn kơphe, den làng bol geh lùp anih lơi kờ` pơlam?

Kỹ sư Phạm Văn Chiến: Di lah làng bol lùp kờ` g^t bè broă sền gàr, sơnka jăt broă tam bơrlu\ bal tòm chi sa plai tàm suơn kơphe, làng bol gơtùi lùp tơn bol a` kờ` geh bơto sồr mờ geh broă sền gàr, sơnka niam rơlao jăt sồ điện thoại: 05003.857.352, geh anih bơto pơlam tàm broă sền gàr, sơnka phan tam dê, ha là lùp jăt sồ điện thoại: 0983.547.478, làng bol geh bơto pơlam nền nòn bè broă sền gàr mờ sơnkah phan tam rơlao.

- Ơi, dan ưn nngài kỹ sư!