VOV4.K’ho - Tơngai pa do, broă lơh tam biap jat broă lơh thuỷ canh hồi lưu bơh bi Phan Nguyên Bic, deh nam 1986 tàm [òn dờng Buôn Ma Thuột, càr Daklak neh geh ală bơta kơp kơnờm niam, tac dùl khà biap kloh niam sùm tàm drà kă bro. broă lơh neh geh uă cau git tus mờ tus sền, bơsram đòm jat

Suơn biap thủy canh ơnàng rlau 1 sàu mờ gùl bơh bi Phan Nguyên Bic dê ơm tàm [òn 11, sơnah [òn Ea Tam, [òn dờng Buôn Ma Thuột, càr Daklak tu\ do tam uă ngan bơta biap bè xà lách, cải thìa, cải lơ ngồt… Bi Bic pà git, kờp bal pah ngai suơn biap bi dê tac tàm drà kă bro pơgap 1 tạ biap, tac uă ngan tàm [òn dờng Buôn Ma Thuột mờ tac ală [òn dờng dờng bè Hà Nội, Bình Dương, Hồ Chí Minh. Mờ khà priă tac bơh 30 tus 50 rbô tàm 1 ki\ biap, tơnơ\ mờ tu\ kờp jơh priă bơcri lơh, pah nhai bi geh priă cồng mờr 100 tơlak. Suơn biap ờ mìng cèng wơl priă jền kơ\ kơljap hìu nhă bi in, mờ gam ai geh broă lơh bơh 5 tus 7 nă cau tàm [òn in, mờ priă lơh geh rlau 5 tơlak tàm dùl nhai. Bi Phan Nguyên Bic đơs: “Dilah bè 2, 3 nam lài den kal ke ngan nàng ai biap geh tam jat broă lơh thủy canh tac tàm drà kă bro tài bơta sền sơ nơng cau ngui sa dê ờ hềt uă, den tàng cau go\ 1 ki\ biap mờ 50 rbô là kas ngan. Bulah bè hơ\, tu\ do hơ\sồng khi git bơta kuơ bơh dùl tờm biap thủy cảnh dê, tài tu\ lơh gơs biap thủy canh den gơ ờ ngui sơ nơm sền gàr phan tam, ờ geh phan lơh chul bơta dờng pràn den tàng khà phan pràn mờ ală khà tơl biap dê là geh jơh.”

Là Thạc sĩ gah công nghệ sinh học, bi Bic sùm kờ` lơh gơlik ală phan bơh suơn sre kloh niam, ờ mìng gàr niam pràn kơldang să jan cau ngui sa in, mờ gam gơtùi tơmù priă bơcri lơh broă, cồng nha lơh geh den kung jơnhua. Pơgap mờ do 2 nam, tàm ală dơ\ lòt sền ngan ngồn tàm [òn dờng Dà Làc, bi Bic geh jòi git bè bơta chài tam mờ sơngka sền gàr biap jat broă lơh thủy canh. Go\ do là dùl broă lơh geh uă bơta niam, bi neh khin cha lam lài ai broă lơh do mut lơh tàm Daklak. Bi đơs tai: “Biap tu\ do ờ kloh niam uă, cau ngui sa kờ` ngui biap kloh niam ờ do ờ dă. Den tàng, bol a` kờ` bơtàu tơnguh broă lơh tam biap thủy canh nàng bol a` gơtùi sền gròi jơh ală bơta, ờ ngui sơ nơm sền gàr phan tam mờ ală bơta ndai bè phơng, khà pH, bơta mrềt duh gơtùi sền gròi, dong cau ngui sa geh biap kloh niam ờ do ờ dă nàng ngui.”

Tơnơ\ tơngai jòi git mờ lơh tơr lòng lài, bi go\ trồ tiah tàm Daklak geh uă bơta krơi is pơn drờm mờ Dà Làc, den tàng nàng biap thủy canh hòn gơs niam mờ gơtùi pleh ală gơ rềng bơh bơdìh, ngui hìu jàl là dùl bơta sac rơwah di ngan. Bi pà git: “Broă lơh hìu jàl geh bơta kuơ uă ngan pơn drờm mờ broă lơh ờs mờng bơh lài tus tu\ do làng bol dê, tài bơta kuơ màng ngan rlau jơh là kòp tu sa aniai. Hìu jàl geh lơh gơ glòm kơ\, đah đang geh jơm mờ kơmùng, tềng gùl là phan kơryan ală jơi phan kis den tàng ờ geh jơi phan kis mờ tu geh mut tàm hìu jàl. Dơ\ 2 là hìu jàl ờ huan geh àng mattơngai sòl den tàng tu\ biap gơ dờp àng mattơngai sòl mờ hòn gơs niam là gơtùi tam sùm gùt nam, ờ lơh aniai tus tiah ơm kis bơdìh. Dơ\ 3 tai là đah đơm geh lă bàk tam cah is ù mờ ală dra tam biap thủy canh, den tàng gơtùi tơmù bơta kòp tu sa aniai bơh tàm ù tus đah đang.”

Mờ ală cồng nha bơh sơn rờp, mờr tus bi Bic geh pơnjat tai rề ơnàng bă ù tam biap 2 sàu tai, tac biap kloh niam he dê tàm ală siêu thị, drơng jơnau kờ` ngui bơh cau ngui sa tàm gùt lơgar dê. Bi kung gam sơn đờm mut lơh uă rơndap broă lơh sa suơn sre jat broă lơh gơs phan bơna mut ngui công nghệ cao kờ` tơmù priă bơcri lơh broă, tơnguh cồng nha lơh geh, mơya kung gam gàr bơta niam kung bè khà priă tac phan lơh gơs; pơ gồp bơnah tơmù ală phan bơna ờ kloh niam gam geh tac uă ngan tàm drà kă bro tu\ do.

Bơta chài tam biap jat broa\ lơh thuỷ canh

Tềng bơta ờ suk ngan bơh phan sa bơ\, phan sa ua\ sơnơm tu mờ geh lơha niai ua\ ngan tus pràn sa\ ja`, slơ ngai slơ geh ua\ ngan làng bol jòi wa\ mờ geh ngui ala\ bơta phan sa kloh, ngan. Tam biap jat broa\ lơh thuỷ canh gam geh làng bol jòi wa\ mờ rwah. Broa\ tam biap bè do bươn lơh, ờ gơ  roh ua\ ba\ ù ơnàng mờ dơ\ sơng ka sền gàr, mờ gơ gơtùi geh lơh bal nàng bơka,  mờ geh biap kloh ngui tàm hìu.Kỹ sư lơh sa suơn sre Lê Thị Thuý Khương, Kong ti Ban Mê Greenfarm geh pơlam làng bol mờ gơp bơyô ờ ua\ bơta chài tam biap mờ broa\ lơh mờ thuỷ canh.

Tam biap mờ broa\ lơh thuỷ  canh bulah pa lơh mơya ngai slơ geh ua\ ngan cau tàm ala\ tiah drà, tiah mờ ala\ hìu nha\ ờ geh ơnàng ù nàng lơh gơs suơn tam. Thuỷ canh dong tềm pềr ba\ ù tam biap bơh bơta rơndap tap sèng bơh dra tam. Biap geh tam tơn tàm ala\ dà geh phơng tàm ala\ dra ơn. Broa\ lơh do ờ hoan roh tơngai sền gàr rlau mờ broa\ lơh tam tàm ù. Kỹ sư  lơh broa\ sa Lê Thị Thuý Khương ai git:

Broa\ lơh do gơ geh cah is mờ tu sa hờ bơdĩh, gơ ờ geh kòp, tiah kis gơ dê kloh, mờ he gơtùi sền phơng ơn pah ngai den  tàng ờ geh gơbàn aniai bơh tu sa mờ  ờ geh kòp bơh hờ bơdĩh den tàng biap kloh ngan.

Geh 2 bơta tam biap thuỷ canh bơh sơnrờp: Thuỷ canh hồi lưu mờ thuỷ canh tĩnh. Thuỷ canh hồi lưu la broa\ lơh tàm dà geh phơng gơ bồm is  nàng tuh tàm ala\ bơta biap mờ ma\y bồm, dà geh gơ gơ lòt pơdar tàm dra nàng gàr niam bơta dờng bơh biap tam. Thuỷ canh tĩnh la broa\ lơh ngui dà geh phơng tàm tam biap thuỷ canh tàm  khàp neh geh glài lài mờ tàm chi  sơntìl tàm hơ\. Mờ broa\ lơh tam biap thuỷ canh tĩnh, kỹ sư Lê Thị Thuý Khương ai git:

Bơta chài do di mờ broa\ lơh he ờng gar gơs den  he  ơn đang dra, broa\ tam biap bè do den buơn, he gơtùi sơng ka sền gàr tơn tềng hìu nha\. Gơ kung ờ ua\ ir kal ke.

Pơgap di 1 poh,  tu\ gar  biap gơ cat bồ mat, biap kòn geh tam tàm dra thuỷ canh.  Tơnơ\ geh ơn tàm ròt thuỷ canh di 5 ngai den bơyai lơh klah bà tờm biap. Tơnggu me bơh broa\ lơh do la sang ala\ biap ờ niam,  bơta chi  biap rgai. Tàm bơta sền gàr kung kờ` ngan dui\ nhơt mờ sền jat tu sa nàng geh  sơndra\ di pal, dilah go\ tu sa, den pal kup tu mờ broa\ lơh kup mờ tê, bơsir mo mờ ala\ tờm biap pràn, biap lơi ờ niam, ờ pràn, chơt, den he tam gơl mờ mờ biap pa, cèng trờn  tam biap mờ tiah geh tơl tơngai sòl mờ tơl phơng:

Broa\ tam biap do den ờ ngui sơnơm tu, gơ geh  cah is ngan mờ kòp hờ bơdĩh, mờ biap kloh ngan, ờ geh phan lơi lơh aniai gơ rềng tus sơnơm tu, sơnơm sền gàr phan tam.

Pah dơ\ tam biap pa bol he pal bơsir ơn phơng di du\ 3 dơ\, nền nòn: tu\ biap tam neh geh 10 ngai, 15 ngai mờ 20 ngai  kờp bơh biap geh ơn tàm dà phơng. Kỹ sư Lê Thị Thuý Khương tơng kah, lài mờ tu\ tơnhàu 10 ngai den ba` tuh bơsir phơng tàm dà. Tơl tờm biap gơ kờ` phơng jat bơta kờ` is gơ dê den tàng pal jòi wa\ nền nòn bơh tơl bơta biap he tam nàng gơ bươn tàm tu\ bơsir phơng ròng biap:

Nàng geh git geh bơta phơng  klài tàm dà tam biap di pal, he pal sùm lòt sền nàng git tu\ lơi kờ` ơn tai phơng mờ he geh bơsir phơng di pal biap in den tàng ờ ngòt ờ tơl phơng ròng biap.

Tơnơ\ bơh 1 nhai  mơ gùl tus 2 nhai kờp bơh tu\ biap kòn  geh tam tàm dra thuỷ canh den gơtùi tơnhàu biap. Kỹ sư Lê Thị Thuý Khương pà git:

Mờ broa\ tam  ala\ bơta biap do den bơh 40-50 ngai la bol he gơtùi tơnhàu geh biap sa. Gơ jat mờ bơta biap, bè sơlach den bơh 40 tus 45 ngai den he gơtùi tơnhàu geh.

Tam biap jat thuỷ canh mìng ngui dà phơng ròng biap mờ ngui sơnơm lơi, hala mìng ngui sơnơm bơsong  bơsềt kòp tàm tu\ biap kòn mờ phan tam biap. Tus tu\ tơnhàu, ala\ bơta  sơnơm do neh  gơbàn gơ roh jơh mờ gàr niam tơngai cah is mờ tơl bơta sơnơm den tàng niam ngan tus mờ  ngui sa biap.

Nàng bơcri tam biap thuỷ canh tàm hìu geh cồng nha, cau tam biap pal geh sền ala\ mpồl lơh sa ka\ bro ai bơta broa\ lơh tam thuỷ canh nàng geh  dong pơlam bè anih di pal, geh tơngai,  ồs đèng,  ai rơndap ròt ding dà, gar sơntìl mờ geh pơlam broa\ klài dà phơng di khà ngui niam.

                               Cau cih mờ yal tơnggit  K' Duẩn mờ  K’ Brọp