VOV4.K’ho - Ală nam rềp ndo, làng bol càr Daklak neh khin cha tam gơl chi tam kờ` tơnguh cồng nha tơnhàu mờ priă jền lơh geh. Tàm hơ\, broă mut lơh tam bơrlu\ tờm kơphe mờ ală bơta chi sa plai neh dong uă hìu nhă bơtàu tơnguh rài kis:

          Mò Hoàng Thị Phong ơm tàm ntum Ea Kao, [òn dờng Buôn Ma Thuột, càr Daklak tam 50 tờm sầu riêng tàm 7 sàu ù hìu nhă dê, kàl tơnhàu nam lài, suơn sầu riêng 7 sơnam tơnhàu geh mờr 3 tấn, tac geh rlau 55 tơlak priă, mờr ndrờm mờ priă lơh geh bơh tam kơphe tàm dùl bă ù bal. Nam do, suơn sầu riêng digơlan tơnhàu geh mờr 4 tấn, tac geh pơgap 75 tơlak priă. Mò Phong kờp du\, 2, 3 nam tai, tu\ suơn kơphe neh kra den khà tờm sầu riêng tam bơrlu\ geh ai cồng nha tơnhàu bơh 6 tus 7 tấn tàm dùl nam, priă lơh geh bơh 120 tus 150 tơlak. Mò đơs: “ Suơn kơphe hìu nhă a` dê kung neh kra, den tàng tam bơrlu\ mờ tờm sầu riêng nàng tơnguh tai cồng nha lơh geh, tơ nơ\ do tờm kơphe mờ kra den kung pal kơl sang, dilah tam pa wơl kơphe, den he kung geh tờm sầu riêng lơh geh cồng nha bơ tơl, dilah ờ den mbè geh priă jền pah ngai nàng kơp tờm kơphe. Halà he pal tam wơl chi tam bơrlu\ nàng geh priă jền pah ngai, dilah ờ den tu\ kơl nàng tam pa mbè gơtùi kơp chi tam jo\ ngai.”

            Kung tam bơrlu\ chi sa plai tàm suơn kơphe bơh ală nam lài, bi Nguyễn Văn Quốc, ơm tàm [òn 3, ntum Hoà Phú, [òn dờng Buôn Ma Thuột rơ wah tờm [ơ. Bi Quốc pà git, tơl tờm [ơ tam bơrlu\ bi dê tơnhàu geh mờr 50 ki\, ờ uă kàl khà [ơ bi dê tac geh tus nđờ jơt tơlak priă. Bal mờ hơ\, mbur rơ hiơm tờm [ơ dê jơnhua, gơtùi jơm rơ hiơm tờm kơphe in, nàng tờm kơphe ờ gơtìp ro kơn ra` tàm nhai prang duh. Bi đơs:A` tam tờm [ơ lài ngan là tài cồng nha lơh sa bơh tờm chi do dê, tờm chi do [uơn sơngka sền gàr, mbur dờng gơtùi jơm rơ hiơm tờm kơphe in, pa do dilah ờ geh nđờ tờm [ơ do digơlan suơn kơphe hìu nhă a` dê neh ro jơh.”

           Broă tam bơrlu\ chi sa plai tàm suơn kơphe neh dong uă làng bol lơh broă sa tơnguh tai priă jền lơh geh, lơh gơs bơta li la chi tam tàm dùl bă ù, tơnguh jơnhua cồng nha lơh geh tàm broă lơh sa.

           Dùl nhai mìu gam tus, ua\  làng bol gam geh broa\ lơh lơh li la  chi tam tàm bal dùl ba\ ù lơh broa\ sa nàng   dong bơtàu tơngguh cồng nha  broa\ lơh sa, geh ơla broa\ lơh mìng tam  dùl bơta chi tam bè lài do. Kờ` dong làng bol geh  tai bơta rwah tàm broa\ lơh li la  chi  tam. Tàm jơnau lòt bal mờ cau lơh broa\ sa, ngai do tiến sỹ Trương Hồng cau jak  gah lơh broa\ sa supn sre bơh Viện khoa học kỹ thuật nông lâm nghiệp Tây Nguyên geh tơng kah làng bol ờ ua\  bơta bè rwah sơntìl, bơta chài tam,  sơng ka sền gàr ờ ua\ bơta chi tam sa plai gơtùi tam bal  tàm suơn kơphe.

-Ơ ồng,  broa\ geh tam li la ua\ bơta chi tam tàm dùl ba\ ù lơh sa tu\ do geh pơrya mbè lơi tus mờ cau lơh broa\ sa?

Tiến sĩ Trương Hồng: Mờ broa\ lơh sa tam mìng dùl bơta chi tam la kơphe tàm Tây Nguyên den gơbàn kong mờ ua\ ngan bơta tài pria\ gơguh gơmù gơ jat tu\ tơngai mờ tàm  tơngai tu\ do den pria\ kơphe geh ai go\ slơ ờ kơljap mờ tàm  khà pria\ lơyah den tàng cồng nha lơh broa\ sa cèng wơl tus cau tam kơphe ờ jơnhua. Lơh mbè lơi nàng lơh sa  tam kơphe  kơljap ndang mờ cèng geh pria\ geh bơh làng bol den bol a` gam geh jơnau đơs mờ làng bol pal tam bơrlu\ bal ờ ua\ bơta  sơntìl chi tam sa plai geh tac yòm. Bơh hơ\,  nàng tàm suơn he dê geh ua\ bơta chi tam mờ tơngguh pria\ geh bơh tac plai chi tơnhàu geh tàm dùl ba\ ù tiah lơh. Dong kơphe he dê kis jo\ rlau,  mờ ai tơnhàu kơljap ngan la  tơmù geh bơta ờ tơl dà tuh tàm nhai prang, den tàng geh tơmù dơ\ tuh dà, den bơta do geh pơrya bol he tơmù geh pria\  tuh dà  chi tam in.

-Ơ ồng, tu\ do geh gal ngan làng bol sền gròi tus broa\ rwah tam chi bơrlu\ bal, ngan la tam  plai bơ mờ sầu riêng. Ồng geh ala\ tơng kah lơi tus mờ làng bol tu\ rwah 2 bơta sưntìl  kờ` tam tu\ tam bơrlu\ bal tàm suơn kơphe?

Tiến sĩ Phan Hồng: Chi sa plai la chi tam jo\ sơnam, den tàng làng bol pal kah sền gròi tus broa\ blơi  sơntìl tềng lơi mờ blơi sơntìl lơi, jat bol a` den mờ  sơntìl plai bơ làng bol pal tam plai bơ lơgar Tây,  bơ niam bơkah, sơntìl bơ bút 7, do la sơntìl bơ geh gơ kờ` ngan mờ ù tiah, trồ tiah tàm Tây Nguyên đơs bal mờ Daklak đơs is, tài bơ gơ plai ua\ mờ tac yòm tai. Mờ sơntìl plai sầu riêng, bol a` geh đơs lài mờ làng bol pal rwah sơntìl Mon Thon tài sơntìl do geh niam ngan mờ tu\ do tac  bơ den  gàr sùm khà pria\ mờ  tac kas, làng bol pal tus  tàm ala\ anih  ờng sơntìl geh pơnrơ geh  anih lơh broa\ geh gơnoar ai lơh, tu\ hơ\ làng bol gơtùi blơi geh sơntìl niam, ai dilah bol he blơi sơntìl ờ  git loh den tơngai tam bơh 4 tus  5 nam, den cồng nha  tơnhàu geh gơbàn aniai ua\, bơta do geh  gơbàn lơh aniai tus lơh sa mờ bơta lơh sa suơn sre kơljap bơh làng bol tàm  tơngai tus.

-Den bè hơ\,  tơnơ\ he neh rwah geh sơntìl bloh, ồng gơtùi tơng kah ờ ua\ bơta  pal sơng ka, sền gàr mờ broa\  chài tam?

Tiến sĩ Trương Hồng: Chi tam sa plai jo\ sơnam mờ bol he pa đơs hơđang do la ngui nàng  geh tam bơrlu\ bal lơh chi kìng mbur ndang, mờ geh  gơ dờp lơh li la chi tam geh tàm dùl ba\ ù lơh sa. Mờ bol he kung geh gùng kơphe la chi tam tờm ngan,  den tàng bol he pal sơng ka ờ mìng mờ  kợphe mờ  gam  sơng ka bal chi sa plai. Jat cồng nha sền sơnơng bơh Viện khoa học kỹ thuật nông lâm nghiệp Tây Nguyên ai go\,  broa\ tam bơrlu\ bal tàm dùl  ba\ ù tam kơphe  di pal ngan  tus mờ plai bơ la di bơh 80 tus 100 tờm tàm dùl lồ. Sầu riêng neh kung  drờm bè  tam bơ sơl,  bè cah ngài la bơh 6 tus 9 thơt dùl tờm hala bơh 6 tus 12 thơt dùl tơm jat geh rơndap tam, bol he gơtùi tam bơrlu\ bal chi sa plai tàm suơn kơphe hala tàm gùl sèng kơphe jat làng bol, hala bol he tam bơrlu\ bal tềng  sèng kơphe den tơnơ\ do bol he lòt rê, ntrờn tơnhàu geh bươn boài rlau. Bơ den bol he tờ bơtô jrô  50, ơnàng 50,  jòng 50 mờ tuh lài phơng chuờng di bơh 8 tus 10 kg tàm dùl bơtô. Kuơ màng ngan la bol he pal kah la tu\ tuh phơng suơn kơphe in den he kung tuh phơng tơn chi sa plai in, dilah ờ den chi sa plai geh tam phà phơng mờ kơphe, lơh kơphe  gơbàn aniai. Dơ\ 2 la dilah tam  plai sầu riêng bơrlu\ ba tàm suơn kơphe den bol he pal tuh phơng kali tàm khà Kali Sunfat, mờ kơphe den pal tuh Kaliclorua, ai mờ  sầu riêng den bol he pal tuh phơng Kalisunfat den plai geh niam,  kơnồng sa\ gơ ờ ơs,  bơkah rlau tu\ tuh phơng Kaliclorua. Bơdĩh mờ plai bơ mờ sầu riêng geh kòp Fitopthora lơh ồm plai ồm tờm la bơta kuơ màng ngan, den tàng  làng bol pal kah  tus lòt sền suơn sùm mờ git gờ` kòp nàng geh broa\ lơh rcang sơndra\ geh cồng nha.

-Ơn ưn ngài  ồng ua\ ngan.