VOV4.K’ho- Pa do, Broă lơh “Plài nùs ai oh in” bơh Kes priă Nùs nhơm Việt Nam- Anih sơ`io rùp Việt Nam, Tập đoàn Viễn thông ling klàng (Viettel) pơgồp bal mờ Hìu sơnơm Đại học Y dược [òn dờng Hồ Chí Minh, Hìu sơnơm dờng Tiah Tây Nguyên neh bơyai lơh kham sac rwah gi\t gơbàn kòp jê plai nùs bơh mè deh ờ sa priă ai kơnòm dềt hơđơm 16 sơnam in tàm Dăk Lăk. Broă lơh do neh dờp geh bơta lơh jăt bơh uă ngan làng bol tàm tiah do dê. Tàm do, uă cau geh rài kis kal ke gơtìp ờ niam tàm plai nùs bơh mè deh neh geh broă lơh do dong kờl priă jền nàng reh ờ sa priă.

Broă lơh “Plai nùs ai oh in” là broă lơh reh plai nùs dong kờl kòn bơnus ai kơnòm dềt hơđơm 16 sơnam in. Tus tu\ do, broă lơh do neh bơyai lơh tàm 41 càr mờ [òn dờng. Do là dơ\ 61 bơh Broă lơh dê mờ là dơ\ 2 geh lơh tàm càr Dăk Lăk.

Đơs bè jơnau bơh tài rwah Dăk Lăk nàng lơh dơ\ 2, mò Lê Thị Oanh, atbồ Broă lơh “Plai nùs ai oh in” pà gi\t: Lài ngan, tài bơh Dăk Lăk là càr geh khà kờp làng bol kòn cau uă ngan rlau jơh tàm tiah Tây Nguyên. Dơ\ 2 là bơh jăt sền mờ lùp jơnau đơs tă pơgồp bal bơh bàr pe nă bác sĩ dê tàm ală hìu sơnơm den sền go\ là khà kơnòm dềt tàm Dăk Lăk lòt kham kòp plai nùs uă. Den tàng bè hơ\, do là jơnau bơh tài lơh bol a` in lơh nền bơyai lơh dơ\ 2, tơnơ\ 3 nam geh lơh tàm Dăk Lăk. Dơ\ sơnrờp bol a` bơyai lơh tàm nam 2016 mờ neh kham ai rlau 1.200 nă oh in.

Nàng rcăng ai broă lơh in, lài hơ\ Sở Y tế càr Dăk Lăk neh geh sră yal làm uă tus mờ jơh ală rơnàng làng bol tàm càr in gi\t bè broă lơh kham sac rwah nàng gi\t gơbàn kòp jê plai nùs bơh mè deh ờ sa priă ai kơnòm dềt in, cau geh kham là jơh ală kơnòm dềt bơh kòn se pa deh tus hơđơm 16 sơnam geh ală bơta gơ tơngo\ pin gơtìp kòp, bè: sùm gơtìp bơsiă, tă nhơm ờ pràn, tă nhơm khòk khèk; dơ\ tă nhơm gơlơh krơi mờ bè ờs; kòn dềt sùm gơtìp as sồt klờm soh, as sồt phế quản; kơnòm dềt geh bơta gơ tơngo\ pô mè lơyaì, tă nhơm sơrbac, sùm geh dà pơhàl; băt dờng, muh mah pàl rơmi\t, sùm glar să jan; bơr, lơm piăt, bồ nau tê dùm jù; ờ jai tă nhơm tu\ lơh ngan pơđơl pràn halà neh geh ală bác sĩ tàm ală hìu sơnơm sền go\, pin gơtìp kòp jê plai nùs bơh mè deh lài hơ\. Mờ Tập đoàn Viễn thông Ling klàng (Viettel) kung pơyua jơnau cih yal bè broă lơh do tus mờ jơh ală cau ngui điện thoại Viettel dê.

Do là dơ\ 2, bi Nguyễn Thị Lan ơm tàm xã Xuân Phú, kơnhoàl Ea Kar, càr Dăk Lăk jun kòn lòt kham sac rwah nàng gi\t gơbàn kòp jê plai nùs bơh mè deh. Bi Lan geh 3 nă kòn den geh 2 nă kòn gơtìp kòp do. Kòn dơ\ 2 nam do 8 sơnam neh geh reh pơgăp mờ do 7 nam. Tu\ do, bi jun tai kòn tơnhoa, là sau Đào Công Hoan 13 sơnam lòt kham. Bi Lan pà gi\t, pơgăp mờ do bàr pe nhai sau Hoàn gơtìp khih phan sa pal sơrbac sơrbang jun tus hờ hìu sơnơm nàng geh kham sơm kòp, tàm do, ală bác sĩ pin sau gơtìp ờ niam tàm plai nùs bơh mè deh mờ sồr hìu bơnhă jun tus hờ hìu sơnơm dờng nàng kham tài bơh rài kis hìu bơnhă kal ke den tàng bi Lan ờ hềt lòt mờ lời tus dì ngai geh broă lơh “Plai nùs ai oh in” bơyai lơh tàm Dăk Lăk.

Bi Nguyễn Thị Lan, yal bè do: Bơh nti, sau neh pa kham, mơya đơs ngan là a` ờ tơl pràn, ờ geh priă jền nàng sơm kòp kòn in. Geh 3 nă kòn mơya mìng geh dùl nă a` lơm ròng ală kòn. Rài kis hìu bơnhă kal ke ngan. Geh Broă lơh Plai nùs ai oh in dong kờl den là oh chờ hờp mờ ưn ngài ngan.

Cau ndai là oh Trần An Nhiên nam do 14 nhai, ơm tàm thị trấn Phước An, kơnhoàl Krông Pach. Sau Nhiên geh bơta gơ tơngo\ gơtìp kòp jê plai nùs bơh mè deh bơh ală ngai sơnrờp tu\ pa deh tơn. Tus tu\ do, bulah neh rlau 1 sơnam, mơya oh rơ\p mìng kơ` jơ\ 8 ki\ mơ, să ja` rơgai rơgong ngan, dềt rơhền rlau mờ ală bơyô dùl nrơh rơnàng bal uă ngan.

Bi Lê Thị Hảo, mè sau Nhiên dê yal bè do: Bơta gơ tơngo\ bơh kòn dê là dum jù. Bơh sơnrờp a` ờ go\ mơya tu\ kòn gơtìp dum jù rơhời ală bồ nau tê bal mờ bồ nau jơng, sơlơ dum jù sùm bè hơ\ den a` hơ\ sồng gi\t. Bàr pe ngai sơnrờp den kòn ờ bài sa, ờ pô mè, bi\c sùm bè hơ\.

Tơnơ\ 2 ngai bơyai lơh, Broă lơh do neh kham ai 1.555 nă kơnòm dềt in. Sền go\ 115 nă oh gơtìp kòp jê plai nùs bơh mè deh, 56 nă oh geh sồr pal reh. Tàm ală oh geh sồr pal reh deh geh 55 nă oh geh rài kis hìu bơnhă kal ke, là hìu r[ah, hìu mờr ndrờm bè hìu r[ah. Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Hoàng Định, Phó Kuang atbồ Trung tâm Tim mạch, Kuang atbồ Khoa Reh plai nùs, Hìu sơnơm Đại học Y dược [òn dờng Hồ Chí Minh, Kuang atbồ Mpồl cau bác sĩ, cau lơh sơnơm bơh Broă lơh dê pà gi\t khà gơtìp ờ niam tàm plai nùs bơh mè deh tàm Dăk Lăk là uă ngan, uă rlau pơgăp 5 dơ\ pơndrờm mờ khà kờp bal bơh gùt lơgar dê.

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Hoàng Định pà gi\t: Dùl ngai kham geh 1.200 nă sau in mờ khà gơtìp kòp jê plai nùs bơh mè deh là pơgăp mờr 6%, hơ\ là geh pơgăp 50 nă oh gơtìp kòp jê plai nùs bơh mè deh geh jơnau sồr pal reh. Pơndrờm mờ khà kờp bal den là uă rlau. Tài bơh tàm làng bol [òn lơgar, ờs mờng den khà gơtìp kòp jê plai nùs bơh mè deh là 1%. Ai tàm do den bơh 5-6%, hơ\ là uă rlau 6 dơ\ pơndrờm mờ kờp bal tàm làng bol [òn lơgar ờs mờng.

Geh sơnđờm lơh bơh nhai 10 nam 2008 lài do, tus tu\ do Broă lơh “Plai nùs ai oh in” bơyai lơh kham sac rwah nàng gi\t gơbàn kòp jê plai nùs bơh mè deh ai 105 rbô nă oh dềt in, dong kờl priă jền reh ai rlau 5 rbô nă oh dềt gơtìp kòp mơya geh rài kis kal ke ngan tàm làm gùt lơgar in.

Jăt jơnau yal bơh ală bác sĩ chuyên khoa, Dak Lak là càr geh khà kơnòm dềt gơtìp kòp nùs bơh dềt uă ngan pơn drờm mờ khà bal gùt lơgar dê.

Kờ` geh tai jơnau g^t wă bè kòp do kung bè ală jơnau pal kah kờ` sơndră, mpồl cau ai tơng^t jơnau đơs do neh geh dơ\ lùp PGS.TS Nguyễn Hoàng Định, Phó kuang atbồ gah nùs, gùng mhàm, Kuang atbồ gah reh nùs, gùng mhàm, hìu sơnơm Đại học Y Dược [òn dờng Hồ Chí Minh.

Ơ PGS.TS Nguyễn Hoàng Định! Dan PGS pà g^t kòp nùs bơh dềt là bè lơi mờ bơta lơi lơh gơbàn kòp nùs bơh dềt tàm kòn dềt?

PGS.TS Nguyễn Hoàng Định: Gơtìp kòp nùs bơh dềt tu\ do kung ờ hềt geh ai g^t, mơya cau go\ geh ờ uă cau di gơlan lơh gơguh broă di gơlan gơbàn kòp nùs bơh dềt tàm kòn dềt. He g^t là nùs bal mờ ală gùng mhàm sơn đờm tơnguh bơtàu tàm ală nhai sơnrờp ngan tàm tơngai geh bun.

Tài geh dùl bơta lơi hơ\ lơh gơbàn tus mờ broă tơnguh bơtàu kòn se dê geh lơh plai nùs kòn se tơnguh bơtàu ờ niam mờ lơh gơbàn kòp tàm nùs mờ cau sơnđan là kòp nùs bơh dềt.

Ală bơta gơbàn hơ\ tus mờ cau mè go\ loh làng ngan là cau mè gơtìp mồr, gơtìp virus, siêu vi trùng, rubella tàm tơngai sơnrờp geh bun, den khà kòn dềt gơtìp kòp nùs bơh dềt uă ngan ha là cau mè gơtìp gơrềng bal bơh tiah kis bè gơtìp phóng xạ, gơtìp phan `jơ\ mờ ờ uă bơta khih, cau mè `ô ơlăk, chu jrào…

Bơta tơngo\ bơh kòp nùs bơh dềt bè lơi ơ Phó Giáo sư?

PGS.TS Nguyễn Hoàng Định: Geh di pơgăp bơh 70 tus 75% khà kòp nùs bơh dềt mờng gơbàn tàm tơngai sơnrờp di lah ờ sền nền den ală bơta tơngo\ kòp gơtìp ờ go\, ală bơta kòp nùs bơh dềt jroă ngan tơnơ\ mờ tu\ pa deh den di lah he ờ sơm mơ di gơlan kòn dềt ờ gơtùi kis, ală bơta bè do geh di pơgăp bơh 25 tus 30%.

Ală bơta tơngo\ kòp nùs bơh dềt mờ cau mè, cau bèp pal kah: lài ngan là kòn dềt mờng `ìm, ờ bài pô, kòn dềt ờ dờng, ờ gơguh k^, bè ờs là kòn dềt gơtìp as sồt klờm soh. Kòp as sồt klờm soh mờ gơbàn sùm uă dơ\ là dùl bơta tơngo\ gơbàn kòp nùs bơh dềt.

Bơdìh hơ\ tai, gam geh ờ uă bơta tơngo\ ndai là kòn dềt gơtìp jù ală bồ nao tê, nao jơng, jù mbùng, gùt dar măt.

Hoàc huơr bơh kòp nùs bơh dềt lơh gơbàn tus mờ bơta pràn kơl dang să jan kòn dềt là bè lơi ơ Phó Giáo sư?

PGS.TS Nguyễn Hoàng Định: Di lah ờ sơm kòp nùs bơh dềt den plai nùs kòn dềt sơlơ ngai sơlơ gơtìp ờ niam, geh ală cau di gơlan lơh nùs ờ pràn, lơh gơguh gùng mhàm klờm soh, di gơlan mhàm kòn dềt gơtìp kơ\t di lah gơtìp jù să lơh gơbàn ală bơta kòl gùng mhàm ngoại vi, kòl gùng mhàm tàm tơngoh.

Bè ờs, ală kòn dềt gơtìp kòp nùs bơh dềt mờ ờ sơm kòp di tu\ ờ geh kis jo\. Geh uă kòn dềt ờ kis tus 3 sơnam, 5 sơnam ha là 10 sơnam, gam di lah he sơm bời kòp nùs bơh dềt den di pơgăp 2 bơnah 3 kòn dềt pal reh, gơtùi lơh wơl niam nùs, di lah kòp nùs bơh dềt gơtìp kal ke ir, mơya ờ gơtùi lơh niam wơl bè plai nùs bè ờs mơya nùs kung gam lơh broă niam rơlao den kòn dềt gơtùi dờng bè ờs.

Tu\ do, ală broă lơh lơi kơ` gơtùi sơm kòp nùs bơh dềt ơ Phó Giáo sư?

PGS.TS Nguyễn Hoàng Định: Kờ` sơm kòp nùs bơh dềt, lài jơh pal geh sền kờ` g^t kòp, sền kòp hơ\ geh mùl màl jroă ha là ờ, kờ` reh ha là ờ. Geh ờ uă kòn dềt he mìng sền gròi mờ bơh broă sền gròi kòn dềt geh tơnguh bơtàu ală trồm dềt tàm nùs di gơlan gơtil is wơl, geh ờ uă bơta ờ niam ờ lơh gơbàn uă tus mờ gơnoar nùs dê, kung bè broă tơnguh bơtàu să jan kòn dềt dê, den kung geh sền gròi ha là pal ngui sơnơm.

Mơya, uă kòn dềt gơtìp kòp nùs bơh dềt pal reh. He pờ plai nùs, geh ală trồm tàm nùs den til wơl ha là lơh niam wơl ală phan tìl nùs gơtìp ờ niam. Tu\ do khoa học ngai sơlơ tơnguh bơtàu, den tàng geh ală kòn dềt geh sơm bời mờ ờ duh reh, mờ mìng geh ai ală gùng ding lam, phan lòt gan gùng mhàm tus tàm plai nùs ha là stent tus tàm ală tiah gơtìp ờ ơnàng. Mờ ală broă lơh ngai sơlơ niam, geh dong kờl broă sơm kòp ai kòn dềt in niam ờ do ờ dă rơlao.

Gơtùi tơmù ờ uă ngan broă di gơlan gơbàn kòp nùs bơh dềt ai kòn dềt in lah ờ? Sơndră mờ broă lơh lơi?

PGS.TS Nguyễn Hoàng Định: Tu\ do broă kham lài mờ bao geh kuơ màng ngan. He gơtùi go\ ală bơta ni sơna bơh bèp ha là mè kờ` tơmù ală bơta gơbàn bè đah kòp gơtòp di gơlan lơh gơbàn tus mờ plai nùs kòn dềt.

Dơ\ 2 là tàm broă geh bun pal pleh mờ broă gơbàn aniai tus mờ kòn se tàm 3 nhai sơnrờp, pleh gơbàn mồr, pleh tìp mờ ală phan khih aniai, pleh mờ strees, pleh mờ `hu\ jrào… tàm broă geh bun pal kah tàm 3 nhai tàm gùl mờ 3 nhai lồi tơngai geh bun pal lòt siêu âm nùs kòn se.

Tu\ do, broă siêu âm nùs kòn se gam tơnguh bơtàu mờ geh lam sồr uă ngan. Tu\ siêu âm nùs kòn se den ală bơta ờ niam tàm nùs geh go\. Di lah bơta ờ niam jroă ir, broă di gơlan kòn se geh kis tu\ deh là ờ uă ngan den pal tơn jơh bun gờ`.

Gam di lah gơbàn bơta ờ niam di lah geh lơh niam wơl ha là geh ală bơta ờ niam tu\ deh pal reh mơ den he geh rơndăp broă kờ` kham tàm gah sơm kòp kòn se, mờ geh tai ală rơndăp broă sơm kòp ha là pal reh mơ tàm ală nhai sơnrờp kòn se pa deh, bè hơ\ geh dong kờl kòn se uă ngan.

Ơi, dan ưn ngài PGS uă ngan!

Cau mblàng Lơ Mu K’Yến