VOV4.K’ho- Kòp as sồt gùng tă nhơm kơn jơ\ tài bơh jơi pa virus Corona (Covid-19) lơh gơbàn ngai sơlơ lơh bơtờp uă tus uă lơgar mờ kơnhoàl ù tiah tàm gùt dunia, gơbàn kal ke tàm lơgar Việt Nam. Gah lơh sơnơm càr Dăk Lăk bơto yal lài làng bol in pơn jăt tai rcăng ngac, pal kơrhia ngan, rcăng lài lơh jăt ală broă lơh rcăng sơndră kòp, sền gàr pràn kơldang să jan bơh să tờm, bơh hìu bơnhă mờ bơh mpồl bơtiàn dê.

Kòp gùng tă nhơm kơn jơ\ tài bơh jơi pa virus Corona lơh gơbàn neh geh Mpồl Lơh sơnơm Dunia (WHO) sơnđan măt là Covid-19 mờ virus Corona pa lơh gơbàn kòp do là SARS-CoV 2. Covid-19 là bơta kòp tài bơh virus Corona lơh gơbàn. Ală cau mờng chài gah lơh sơnơm đơs do, là bơta virus dùl jơi bal mờ virus lài do neh geh tu\ lơh gơlik uă bơta kòp sơbơng roh ndai bè Kòp as sồt gùng tă nhơm mhar kơn jơ\ SARS, Kòp as sồt gùng tă nhơm kơn jơ\ tiah Trung Đông (Mers-CoV).

Virus Corona lơh bơtờp bơh kòn bơnus bơh kòn bơnus uă ngan là bơh gùng tă nhơm, bơh tam tìp ơm rềp mờ cau kòp (ơm ngài pơgăp 2 thơk). Cau pràn kung digơlan bơtờp kòp sơl tu\ tam tìp mờ dà gơ hòr bơh muh, rơnồng dờ bơh cau kòp dê, tam tìp mờ phan bơtờp virus. Ală phan ngui tu\ tam tìp ơm rềp [ươn bơtờp kòp là tê ku\p mpồng, geh bơta pràn lơh bơtờp mhar, mơya, bơta pal kơlôi rcăng ờ suk ngan rlau jơh là bơta gơ tơngo\ bơh kòp dê ndrờm bal sơl mờ ală bơta kòp geh gơrềng tus kòp gùng nhơm ndai, bè kòp nggụ…den tàng kal ke ngan gơtùi gi\t loh dùl nă cau geh bơtờp virus Corona halà ờ.

Đơs bè bơta gơ tơngo\ bơh kòp dê, bác sĩ Trịnh Quang Trí, Phó Kuang ătbồ Anih tờm gròi sền kòp tê jê să càr Dăk Lăk dê pà gi\t: Bơta gơ tơngo\ bơh kòp as sồt gùng tă nhơm kơn jơ\ tài bơh bơtờp virus Corona ờ go\ krơi dùl êt lơi sơl dilah pơndrờm mờ ală bơta kòp nggụ ờs mờng ndai, bơh sơnrờp là duh să, pơn jăt hơ\ là gơ tơngo\ tàm gùng tă nhơm bè bơsiă, kơn jơ\ rlau den là glar tă nhơm, kơn jơ\ rlau tai là as sồt klờm soh mờ pal mu\t piam kòp tàm hìu sơnơm. Den tàng bè hơ\, nàng gi\t nền dùl nă cau geh bơtờp virus Corona halà ờ, lài ngan pal jăt tàm bơta gơ tơngo\ đah bơdìh, dơ\ 2 là cau hơ\ pal lòt tus bơh ală tiah geh kòp. Ală cau gơtìp pin bè hơ\ den hơ\ sồng geh tam cah is mờ lơh ală bơta xé kham kòp mờ tu\ do mìng kham kòp den hơ\ sổng gơtùi gi\t geh dùl nă cau geh bơtờp virus Corona sơl halà ờ.

Covid-19 là kòp bơtờp mpồl A, tu\ do ờ hềt geh sơnơm sơm kòp [ă tàm kung bè ờ hềt geh sơnơm vaccine rcăng sơndră kòp. Kòp sơ bơng roh ngan gơ wèt mờ ală cau, bè: cau kra, cau bơtờp ală kòp jo\ bè gơguh mhàm, jê dà đồm sơdàng, kòp nùs gùng mhàm…, kòp lơh gơtìp ờ pràn bơta sơndră kòp. Jơnau bơto sồr bơh Bộ Y tế dê tàm broă rcăng pleh bơta kòp do là pal ràu goh să jan bơh broă sùm ràu tê mờ s[ong gơ sơ\t khuẩn tềng mbòr dà gơ hòr halà ngui dà lơh kloh khuẩn mpàng tê, kuơmàng là tàm ală tu\, bè: lài mờ tu\ sa, tru\ gơm phan sa; lài mờ tơnơ\ tu\ sền gàr kơnòm kòn se; tơnơ\ tu\ lòt jă brê.

Bơdìh hơ\ tai, pal lơh jăt ală broă lơh rcăng sơndră lài bè pơn chèu dipal, di anih, nàng pleh bơta pơhì pơhà gời mờ lơh gơlik bơta iang nùs pơrlồm gời. Jăt ală bác sĩ đơs, tu\ do tàm Dăk Lăk ờ hềt sền go\ cau lơi bơtờp Covid-19 mờ bơta kòp gam geh gah lơh sơnơm gròi sền niam, den tàng bè hơ\, làng bol gơtùi ngui chèu biài bè ờs nàng sền gàr, ờ duh pal ngui chèu sơnơm tàm jơh ală tu\. Mìng pal pơn chèu sơnơm tu\: tam tìp, ơm rềp, sền gàr cau bơtờp halà pin bơtờp virus Corona; Tu\ sền gàr cau geh bơta gơ tơngo\ bơtờp kòp gùng tă nhơm; Tu\ geh sồr sền gròi is, tam cah is tàm hìu halà tu\ lòt tus ală anih kham sơm kòp.

Bè broă pơn chèu sơnơm dipal, ală bác sĩ bơto pơlam bè do: Chèu sơnơm geh tơl khà sùm geh 3 tăp: Tăp đah bơdìh (sùm geh dà màu), ờ gơmu\t dà, tăp nggul là tăp jồr virus mờ vi khuẩn, tăp tàm dơlam là biài sùm geh dà bò. Tu\ pơn pal tơblơ\ tăp ờ gơmu\t dà ơm bơdìh, jơnau kờ` là nàng kơryan dà diau, dà gơ hòr bơh muh bơh cau pơn dê tu\ bơsiă halà ntas muh gơ par tus tiah ơm kis gùt dar. Bơnah chi nhôm gơ lòt song kềng bơdìh chèu pal ơn đah hơđang, rơpoa rơle\ tu\ pơn nàng bơnah do gơkuar rềp gòr muh.

Tàm tu\ pơn chèu ba` ai tê [ư tềng bơnah măt gơ dê; ờ go\ di hoài gơmù hơđơm tu\ boh bơr halà tu\ sàu sa. Tu\ neh tă chèu bơh mbùng mờ muh den pal sơrbì te\ mờ ala mờ dùl nơm chèu pa. Chèu sơnơm ờs mờng, mờ tàm tu\ dilah chèu N95, N96 mìng ngui dùl dơ\ lơm. Broă ngui wih ngui wơl 1 nơm chèu sơnơm gơlơh bè bơta mờng quèng bơh ờ dùl êt nă cau dê, broă lơh do ờ go\ di mìng ờ geh kuơ rcăng sơndră kòp mờ geh tu\ là gam lơh gơlik tai kòp tài bơh ală tu\ gơmu\t sơlơ\u wơl.

Bơdìh hơ\ tai, nàng rcăng sơndră kòp, tơl nă cau pal tơnguh bơta pràn sơndră kòp bơh broă lơh geh broă sàu sa tơl phan sa bơkah tơl pràn, bơtơl vitamin C, sơlơ tàp pràn să jan. Bác sĩ Trịnh Quang Trí, pà gi\t tai: Jăt tơrgùm kờp bơh Mpồl Lơh sơnơm Dunia dê, geh dùl bơta kòp bulah khà chơ\t ờ uă mơya khà cau bơtờp den uă ngan hơ\ là kòp nggụ kàl. Tàm bơta tu\ do, bol he kal ke ngan đal gi\t kòp lơi là kòp nggụ, kòp lơi là kòp tài bơh virus Corona. Tu\ do, bol he neh geh sơnơm vaccine rcăng sơndră kòp nggụ. Den tàng bè hơ\, bơto pơlam ală cau dờng sơnơm, ngan là kơnòm dềt pal ci\t sơnơm vaccine rcăng sơndră kòp nggụ pah nam. Tu\ mờ bol he ci\t sơnơm vaccine den kung pơgồp bơnah lơh tơnguh bơta pràn sơndră kòp, tơnguh bơta pràn sền gàr să jan mờ gơtùi dong kờl sơl tàm broă rcăng sơndră geh ală bơta kòp tài bơh virus ndai lơh gơbàn.

Tàm tơngai do, gah lơh sơnơm kung sồr làng bol ba` lòt rê tus ală tiah geh kòp; Ba` tam tìp ơm rềp mờ ală cau geh bơta gơ tơngo\ bơsiă, duh să; Ba` tam tìp ơm rềp halà sa puăc phan brê; Tu\ geh tềl tơngo\ gơtìp pin gơbàn kòp gơrềng tus kòp as sồt gùng tă nhơm pal lòt kham mhar, lùp tàm ală anih lơh sơnơm…

Ală jơnau pơlam bơh Bộ Y tế dê bè rơcang sơndră kòp as sồt gùng tă nhơm bơh jơi pa virus Corona dê lơh gơbàn:

Kòp as sồt gùng tă nhơm kơn jơ\ bơh virus Corona lơh gơbàn geh tềl tơnggo\ gờ` ndrờm bè kòp nggụ bè ờs, bè: duh să, bơsia\, kal ke tă nhơm. Kòp bơ tờp bơh gùng tă nhơm tài ơm rềp mờ dà muh, dà diau bơh cau kòp dê tu\ boh bơr, bơsia\ halà ntas muh. Kòp sơlơ gơbàn kơn jơ\ lơh gơbàn as sồt klờm soh, ờ pràn gùng tă nhơm, dilah ờ geh sơm di tu\ den digơlan lơh gơbàn chơt să. Tu\ do ờ hềt geh sơ nơm vaccine rơcang sơndră mờ sơm kòp. Nàng rơcang sơndră kòp as sồt gùng tă nhơm kơn jơ\ bơh virus Corona lơh gơbàn, Bộ Y tế pơlam làng bol lơh jat ală broă lơh bè tơ nơ\ do:

-Gàr kloh niam să jan; ràu tê mờ sơ [ong mờ dà sàng kloh

-Kơldìng bơr, muh tu\ bơsia\ halà ntas muh; pơn chèu glòm muh mat tàm tiah geh gal cau

-Tàp pràn să jan, sa sin, hùc duh mờ sa tơl phan pràn nàng tơnguh bơta pràn kơldang să jan.

-Sùm jùt ràu bơnàng hìu, tê kup tềng ntùng, tê kup pờ mpồng; gàr kloh niam ală phan bơna mờ dà ràu kloh; pờ mpồng nàng càl in mut tàm cơldu\

-Pleh ơm rềp mờ cau geh tềl tơnggo\ nggụ, cau geh tềl tơnggo\ pin gơbàn kòp; ba` lòt nhơl tus tiah geh gal cau

-Pal tus mơ hìu sơ nơm tu\ geh ală tơnggo\ duh să, bơsia\, kal ke tă nhơm.

Cau mblàng Lơ Mu K’Yến– K’Duẩn