VOV4.K’ho - Tơnơ\ 5 nam lơh broă, mpồl tam nhơt ròng gơ in lơmă kơnrồ neh dong uă hìu nhă r[ah tàm xã Ea Kmut, kơnhoàl Ea Kar, càr Daklak geh priă jền lơh geh pah nam bơh 120 tus 150 tơlak priă. Kơnờm bơh hơ\, 100% khà hìu nhă jơh r[ah, geh tu\ 2/3 khà hìu nhă lơh geh hìu đam dờng niam. Tơngai tus, gah lơh sa suơn sre kơnhoàl geh pơnjat tai lơh uă broă lơh do nàng bơtàu tơnguh gah ròng phan jat rơndap broă kơ\ kơljap ai [òn lơgar in:

Hìu nhă ồng Phạm Trung Tâm là dùl tàm ală hìu nhă sơn rờp tus bal Mpồl tam nhơt ròng lơh lơmă kơnrồ tàm [òn Đoàn Kết, xã Ea Kmut, kơnhoàl Ea Kar. Rlau 5 nam tus bal, bơh hìu nhă r[ah kal ke, ồng Tâm neh brồ guh jơh r[ah, lơh geh hìu đam dờng niam. Ồng Tâm pà git, bơh bồ nam 2012, geh bơta dong kờl bơh Trung tâm Khuyến nông kơnhoàl Ea Kar mờ ală cau pơgru gah ròng phan lơh sơnơm phan ròng di hìu bơsram Đại học Tây Nguyên dong kờl, ồng neh khin cha càn priă ngân hàng, rê lơh wàng ròng, tam nhơt mờ ròng kơnrồ gơ in lơmă nàng tac poac. Mpồl sơn rờp ồng ròng 4 nơm kơnrồ, kơnờm ngui  niam ală bơta chài, ồng geh priă cồng mờr 20 tơlak priă. Tu\ do, tàm wàng ròng tu\ lơi kung geh mờr 20 nơm kơnrồ, krơ\ ròng nàng lơh gơ in lơmă nàng tac. Ồng Tâm pà git: “Kơnrồ tu\ blơi rlau 1 tạ den bol a` blơi mìng pơgap 15 tơlak priă. Bol a` ròng pơgap 10 tus 12 nhai den tac geh 25 tơlak priă. Bè hơ\, tơl nơm kơnrồ bol a` ròng gơ in lơmă den geh cồng 1 tơlak priă tàm 1 nhai, hìu nhă a` ròng 6 nơm den geh cồng pơgap bơh 60 tus 70 tơlak priă tàm 1 nam. Ờ hềt kờp, bol a` gam geh mờr 15 tơlak priă bơh tac è kơnrồ tàm dùl nam tai.”

Kung tus bal mpồl ròng kơnrồ gơ in lơmă tac poac bơh ală ngai sơn rờp crơng gơs, bi Dương Danh Hải, ơm tàm [òn Đoàn Kết, xã Ea Kmut, kơnhoàl Ea Kar pà git, bơh sơn rờp, ală hìu nhă tus bal mpồl ờ suk ngan, tài ờ hềt geh mờng chài, mơya kơnờm geh ală kuang bàng lơh broă bơh Trung tâm khuyến nông, ală cau pơgru tàm gah ròng phan lơh sơnơm phan ròng bơh hìu bơsram Đại học Tây Nguyên dong kờl ală bơta chài bè: broă tam mờ sơngka sền gàr nhơt VA06, bơta chài cit sơnơm rơcang sơndră kòp sồt gơtă nđias mpồl kơnrồ in den tàng kơnrồ dờng pràn niam ngan, ờ gơtìp kòp lơh aniai. Kơnờm bơh hơ\, ală hìu nhă tus bal mpồl neh khin cha ròng uă nàng bơtàu tơnguh lơh sa. Bal mờ hơ\, mpồl kung ngai sơlơ geh uă hìu nhă pa tus bal. Bi Hải yal: “Bơh tu\ tus bal mpồl tus tu\ do, bol a` geh kuang bàng khuyến nông, ală cau pơgru tàm gah ròng phan lơh sơ nơm phan ròng hìu bơsram Đại học Tây Nguyên tus nàng jàu khoa học kỹ thuật pa ngan rlau jơh nàng bol a` in ngui tàm broă ròng kơnrồ. Kơnờm bơh hơ\, kơnrồ geh ròng niam, lơh geh khà kơn jơ\ tơl niam mờ ờ gơtìp kòp lơh aniai. Tu\ tac den khà priă kung jơnhua rlau kơnờm kơnrồ bol a` krơ\ ròng niam, sền gròi di mờ bơta chài geh pơlam.”

Jat ồng Nguyễn Văn Đông, Phó kuang atbồ Phòng nông nghiệp kơnhoàl Ea Kar, ală nam do, broă ròng phan tàm xã Ea Kmut đơs is mờ kơnhoàl Ea Kar đơs bal bơtàu tơnguh kơ\ kơljap bè khà. Bulah bè hơ\, mìng geh ròng kơnrồ lơh gơ in lơmă nàng tac poac là gơguh uă. Priă cồng nha lơh bơh broă lơh do cèng wơl dờng ngan, kờp priă cồng pah nam bơh ròng kơnrồ geh bơh 15 tus 20 tơmàn priă. Kơnờm bơh hơ\, priă lơh geh làng bol tàm xã kơ\ kơljap sùm, uă ngan ală cau tus bal tàm ală mpồl ndrờm lơh geh hìu đam dờng niam, geh priă ròng oh kòn lòt bơsram. Tàm tơngai tus, Phòng nông nghiệp kơnhoàl geh pơgồp bal mờ gah lơh broă geh gơnoar lơh uă broă lơh, pơlam làng bol in nàng wèt tus lơh sa suơn sre kơ\ kơljap. Ồng Đông pà git: “Bơh cồng nha mpồl dê, bol a` neh lơh tai ală mpồl ndai tàm xã Ea Kmut geh 2 mpồl tai, den tu\ do xã neh geh 3 mpồl. Ờ hềt kờp ală tiah rềp bal bè xã Ea Đa, bol a` kung gam lơh 1 mpồl ai [òn làng bol kòn cau tàm [òn Cư Kuk in, dùl mpồl tàm [òn Gà, tơnơ\ hơ\ bol a` pơnjat tai lơh uă tus ală tiah ndai nàng bơtàu tơnguh ròng phan [òn lơgar in.”

Bơh sơn rờp mìng geh 1 mpồl mờ 8 hìu nhă tus bal, tus tu\ do, gùt kơnhoàl Ea Kar neh geh mờr 10 mpồl geh crơng gơs mờ khà kơnrồ neh gơguh tus mờr 1 rbô 500 nơm. Khà kơnrồ do dong làng bol geh priă cồng uă pah nhai, bơh hơ\ dong git nđờ rhiang hìu nhă jơh r[ah, brồ guh lơh pas dipal, pơ gồp bơnah uă ngan tàm srơh pơr lòng lơh sa kă bro mờ srơh bơt bơtàu [òn lơgar pa tàm kơnhoàl.

Kỹ thuật tam nhơt siam kơnrồ lơh lơ ma\

Ua\ nam do,  Khoa ròng phan lơh sơnơm phan ròng, Hìu bơsram đại học Tây Nguyên neh sền sơnơng mờ mut lơh tơ lòng ua\ ngan broa\ lơh  tam nhơt ròng kơnrồ lơh  lơma\ poac cèng wơl cồng nha jơnhua, tiến sĩ Trương Tấn Khanh,  lài do la Phó trưởng khoa ròng phan lơh sơnơm phan ròng, Hìu bơsram đại học Tây Nguyên bè tơnggu me do.

-Niam sa\ Tiến sĩ Trương Tấn Khanh, ồng đơs bè lơi bè bơta kơp kờ` tam nhơt ròng kơnrồ lơh lơ ma\ poac tàm Daklak?

Tiến sĩ Trương Tấn Khanh:  Bè bol he neh git,  tu\ do êt ngan cau ròng mờ broa\ pờ ê, broa\ pal tam nhơt hơ\ sồng geh nhơt siam phan ròng geh ròng ua\. Tàm Daklak kung bè Tây Nguyên, geh ba\ ù ơnàng ngan ờ tam kơphe kung bè chi tam ndai den broa\ tam nhơt ròng  kơnrồ tàm ba\ ù do la geh cồng nha ngan. Làng bol cau lơh broa\ sa tàm Ea Kar khi lơh gơs bơh suơn khi dê lài do ờ tam gơtùi ala\ chi tam geh cồng nha den  geh tam nhơt ròng kơnrồ. Hơ\ la bơta kơp kờ` tus ala\ ù tiah klàr, ù  ờ niam. Bơh mùl màl, ala\ nam do,  bol he neh lơh broa\ mờ ala\ kơnhòal geh bơta ù tiah ờ nđiơm gơs bè  M’Drak, Buôn Đông mờ Krông Bông… nàng bơyai lơh tam nhơt ròng kơnrồ.

-Ơi,  dan tiến sĩ yal làng bol  cau lơh sa in ờ ua\ broa\ lơh chài rgơi tu\ do tàm broa\ ròng kơnrồ lơh lơ ma\ poac nàng tac poac?

Tiến sĩ Trương Tấn Khanh:  Bơta chài ròng lơh lơ ma\ kơnrồ den bươn ngan, bol a` sùm pơlam làng bol geh 2  broa\ tờm. Lài jơh, den lơh lơ ma\ khat gơboh hơ\ la sùm geh ngơt nàng siam kơnrồ, dơ\  2, hơ\ la ai siam tơl ala\ phan siam  pràn. Hơ\ la làng bol pal rwah broa\ klài mờ 1/3 nhơt dạ  thảo, 2/3 nhơt jơi khoah siam kơnrồ in khat gơ sa, tu\ lơi kung geh nhơt nàng siam lơma\. Bal mờ hơ\,  làng bol kờ` kơnrồ mhar lơma\ den geh siam tai urê, bòk ka, lơ\ nse, lơ\ tơngời nàng kơnrồ in sa la gơ geh mhar ngan lơ ma\.

-Bè broa\ rwah ala\ sơntìl kơnrồ nàng ròng lơ ma\ tac poac, kung bè broa\ rcang sơndra\ kòp kơnrồ in bè lơi ơ ồng?

Tiến sĩ Trương Tấn Khanh: Tu\ drà ka\ bro khi kờ` kơnrồ dờng den  he blơi kơnrồ lai, ai dilah drà ka\ bro kờ` kơnrồ nhơt den he  blơi kơnrồ nhơt (la kơnrồ he  mờng ròng) jat bơta kờ` bơh drà ka\ bro. Tàm Ea Kar tu\ do,  ua\ ngan làng bol ròng kơnrồ lai tài gơ geh ai cồng nha jơnhua, tac yòm rlau mờ kơnrồ he ờs ròng. Bè bởa ròng siam, den làng bol tu\ neh blơi kơnrồ den pal cih ala\ bơta sơnơm rcang kòp lài, bè kòp pơrhê, kòp sồt mùng gơta\ nđias, tơnơ\ hơ\ he tơn hùc sơnơm jrơs nàng jơh jrơs. Pơnjat mờ hơ\,  làng bol  ròng kơnrồ gơ sa phan li la ngan,  bơsram ròng krơ\, gơ kờ` mờ nhơt tam. Tơnơ\ hơ\, la broa\ siam nàng kơnrồ lơ ma\ den pal lơh jat di pơlam, siam tơl đạm la kơnrồ dờng niam.

-Dùl bơta kuơ màng ngan la phan siam kơnrồ, den jat tiến sĩ pal rwah ala\ nhơt lơi, đạm lơi gơ in di pal mờ broa\ ròng kơnrồ ròng lơma\ poac?

Tiến sĩ Trương Tấn Khanh:  Bơh nam 2000, broa\ lơh bơh Khoa chăn nuôi  bol a` neh lơh broa\ mờ ờ ua\ broa\ lơh  geh gơ rềng tus broa\ jòi geh ala\ bơta sơntìl nhơt gơ kờ` mờ ù ờ nđiơm gơs bơh tơl tiah krơi is. Bol a` geh ờ ua\ sơntìl nhơt  geh tam tàm ù srà bè M’Drak, Ea Sup den geh sơntìl nhơt Padrumaratume, tờm jơi khoah den geh Stylo 1084 nàng ala\ tiah ờ gơ hòn ala\  bơta chi do den gơtùi tam, bè tàm kơnhòal Tuy Đức, Dak Nông kung gơtùi tam  bloh. Hơ\ sồng  ala\ sơntìl chơt bè plang tam geh cat ua\ ngan den geh VA06, nhơt Silo gơtùi tam tàm Ea Kar, Buôn Ma Thuột… Mờ broa\ chài tam den  bươn ngan, pơnyơu tu\ sih gar den làng bol pal iu\ gar tàm dà ram di 1 phut tơnơ\ hơ\ geh sih tam gar tàm ù. Tu\ tam mờ gar làng bol pal kah lơh ù rài ngan drờm bè tam biap sơbê tài gar nhơt den gơ dềt gơ mut tàm ù bươn chơt, ai tam mờ mpung nhơt den làng bol pal blơi lài dùl êt hơ\ sồng rê bơ tờp sơntìl. Broa\ lơh do niam rlau la tơmù khà pria\ mờ gơtùi bơtờp sơntìl mhar. Bè tuh phơng nhơt in,  den làng bol pal tuh phơng chuờng tàm khà di 10 tấn tàm dùl lồ ù nàng tuh lài tàm ù, tàm 2 nhai sơnrờp den lơh nhơt bơh dùl tus 2 dơ\. Bè tuh dà den di  bơh 7-10 ngai tuh dùl dơ\ la di.

-Ơi, ưn ngài tiến sĩ Trương Tấn Khanh.

             Cau cih mờ yal tơnggit K’Duẩn mờ K’Brọp