VOV4.K’ho - Kòn cau Rơđê geh ua\ ngan phan nhơl gùng đơs crih bơh jo\ geh lơh mờ gle, đơr, tàm hơ\ geh rơ kèl Đing năm. Phan nhơl gùng đơs crih do gơ jat bal mờ 1 jơnau yal yau niam ngan bè nùs nhơm gơ lòng sồr, git jơnau bơh 6 nă kòn dê `ìm tu\ mè bèp sang rài. Tơnơ\ do, kòn cau Rơđê ngui nàng uh jat gùng đơs Eirei, tàm ală dơ\ lơh chờ, lơh yàng bè: lơh yàng dà mbòr, lơh yàng hòi dan trồ mìu, lơh yàng `ô lir bong, lơh yàng mut hìu pa, kờp bal mờ lơh ies [ồc tơn… Gơ jat tàm tơl bơta lơh yàng, lơh chờ mơ cau uh gơtùi uh sap ntas gơguh, gơmù, mpong ntas krơi is, ai tơnggo\ bơta gam bè ờs bơh ù tiah brê bơ nơm Tây Nguyên dê.

Đing năm gơ wèt phan uh mờ nhơm bơh kòn cau Rơđê dê. Năm jat dà kòn cau Rơđê dê hơ\ là 6, đing là ding. Đing Năm geh 6 nơm ding đơr lơyah, jòng krơi is, sap sèng gơs 2 tap, tơl tap geh 3 ding. Tàm să 6 ding đơr dê geh tơn bluh ală trồm lơyah, jơnhua nàng gơtùi uh gơs sap. Dùl bồ ală ding đơr geh kồ den geh dơp kơ\, bồ đah ne srơp bluh plai nhồng ro, buai plai là bồ uh, anih tơrbo\ đah bồ ală ding đơr mờ plai `hồng geh tơn đềt kơ\ mờ `sồp lơwe, bơnah tơn bluh lời gơ mpờl 6 bồ ding. Să ală ding đơr geh trồm nàng gơlik sap mờ geh trồm nàng tam gơl sap, tu\ uh, den cau uh tơ lềt nau tê, pơgồp bal mờ nhơm uh tơlik, gơ gơs ală sap ntas jat ală nốt đơs crih ờs mờng bè đồ - rê – mi- fa- sol - la…

Rơ kèl đing năm bơh kòn cau Rơđê dê geh uh jat gùng đơs pơnđik halà sùm bơh cau klau uh nàng cau ùr in đơs Eirei. Rơ kèl do geh uh tàm ală dơ\ wă nac kuơmàng tàm ală dơ\ lơh chờ halà tàm ală dơ\ ies [ồc. Tu\ rơ kèl geh uh kung là tu\ dùl gùng uh rơ kèl đing năm pa geh bơceh, đơs di nùs nhơm bơh cau uh tu\ hơ\ dê, ờ duh pal geh dùl jơnau đơs pơnđik cih lài lơi.

Nghệ nhân bèp Wôn, ơm tàm [òn Kmrơng A, xã Ea Tu, [òn dờng Buôn Ma Thuột, càr Dak Lak pà git, đing năm geh ngui tàm ua\ dơ\ lơh chờ, lơh yàng krơi is, mơya dilah đơs Eirei mờ ờ geh cau uh đing năm den ờ gam niam, ờ gơ kờ` tai tus mờ cau iat: “Tu\ đơs Eirei ờ gơtùi ờ geh rơ kèl đing năm. Ờ geh đing năm là ờ niam tai. Rài yau, uh đing năm tàm mìr geh ală gùng uh krơi is, ờ uh đing năm tàm hìu, mìng gơtùi uh tàm dơ\ ies [ồc, tàm dơ\ rò cơ ge\ kpan, rờ sơng gơr…”  

Tu\ uh đing năm den tê kiau lì, nau tê èt mờ nau tê tàm gùl lềt tềng 2 trồm ding đah đơm, nau tê me den lềt trồm rềp đah kiau. Tê ma kung lì sơl, nau tê èt mờ nau tê tàm gùl lềt 2 trờm tềng hơ đơm 2 ding đah đang mờ nau tê me lềt trồm rềp đah ma. Mpong ntas sap uh đing năm dờng halà dềt gơ jat tàm khà dờng ală ding đơr mờ plai nhồng ro dê. Tơl ding đơr geh khà mpong ntas ndrờm mờ sap ntas bơh tơl nơm cing tàm bòr cing knah dê. Sap ntas rơ le\ rơlùn, jo\ jòng, iat gơ lơh moat jrùm ngan.

Ồng Đức ơm tàm [òn Ako Tam, xã Ea Tu, [òn dờng Buôn Ma Thuột, càr Dak Lak pà git, đing năm bơh làng bol kòn cau Rơđê rài yau dê sùm geh uh tàm dơ\ ies [ồc, hìu bơnhă geh broă moat jrùm. Tu\ uh tàm sươn mìr, dilah uh đing năm den he git là nùs tồr cau hơ\ dê ờ chờ hờp: “Bơh rài yau, đing năm geh uh tàm mìr, tu\ jì nhơt, tu\ toès kòi, tàm dơ\ ies [ồc ndrờm geh uh lơm. Tu\ do, gơtùi uh khat tàm tu\ lơi, khat tàm tiah lơi, dà lơgar kung mblàng yal nàng prap gàr đing năm. Rài yau mòng geh uh tàm hìu tu\ geh ies [ồc, ai tu\ do, cau Rơđê gam pờ tivi tu\ gam uh đing năm, đơs Eirei, ờ kơryan, ờ wèr tai”.

Rơ kèl đing năm

Bơta mòn gơs đing năm bơh kòn cau Rơđê dê kung krơi ngan. Làng bol yal wơl là, rài yau geh 2 nă ùr bơklau kòn cau Rơđê bat ờ geh kòn. Dùl dơ\ lòt tàm mìr, pơ ùr hùc dà tàm rơ gồng lu\. Tus kàl lơh mìr tơ nơ\, pơ ùr do deh 6 nă kòn, geh 3 nă kòn klau mờ 3 nă kòn ùr, hàng niam ngan. Sơ lơ dờng, ală kòn do sơlơ ndrờm bal, ờ gơtùi đal git tai. Cau bèp mut tàm brê koh 6 gơl ding đơr jòng, lơyah krơi is hơ\ sồng jàu tơl nă kòn in dùl nơm ding đơr nàng git đal. Kòn klau put ngac ngar mờ chài rơ gơi ngan. Khai ai 6 ding đơr kồs gơ in niam, tơn đềt lơmpiat iar lơh bơh sò tờm gle gơs 6 nơm rơ kèl nàng uh, iat gơ lơh bơkah tồr ngan. Hơ\ sồng 1 ngai ne, mè bèp nisơna chơt, 6 nă oh mi cèng ală ding rơ kèl uh nàng ai tơnggo\ bơta kah sơnđàc mè bèp. Sền go\ broă dùl nă cau uh dùl nơm ding đơr ờ [ươn, kòn klau put ai 1 nơm plai nhồng dờng hơ\ sồng tơn đềt jơh 6 nơm ding tềng plai nhồng. Tơnơ\ tu\ tơn bluh trồm, klau put uh gơs sap ntas gơ lơh moat jrùm ngan, tơngac mè bèp rê mờ dunia ồng mò dê. Bơh hơ\, rơ kèl geh tơl nă cau ngui mờ geh ngui tàm làm gùt jơh ală [òn kòn cau Rơđê dê, hòi là đing Năm.

Đing năm là phan nhơl gùng đơs crih krơi is ngan bơh kòn cau Rơđê dê, mơya gam ơm tềng đap jơnau digơlan gơtìp roh hui\, tài ală cau git mòn mờ git uh rơ kèl đing năm gam hời rơ hời ờ gam tai. Bal mờ broă prap gàr phan lời wơl rài kis chài rơ gơi cing mồng den broă lơh wơl ală dơ\ lơh chờ, lơh yàng bơh yô yau làng bol kòn cau Tây Nguyên dê là kuơmàng ngan. Tài bơh hơ\, geh lơh gơlik tu\ niam nàng ală phan nhơl gùng đơs crih bơh jo\ bơh làng bol kòn cau Rơđê dê geh ai tơnggo\, kuơmàng la tu\ đơs Eirei, den ờ gơtùi ờ geh sap uh rơ kèl đing năm.

Cau mblàng K’Duẩn