VOV4.K’ho – Bơh yô yau, kòn cau M’nông geh ua\ ngan dơ\\ lơh yàng, lơh chờ. Mơya lơh yàng bơh jo\ geh pơn rơ mờ dờng ngan rlau jơh bơh làng bol kòn cau M’nông dê là dơ\ lơh yàng bơtòm tơr gùm mat [òn lơgar. Dơ\ lơh yàng bơtòm tơr gùm mat [òn lơgar cèng bơta tơr gùm bal bơh nùs nhơm pin dờn đah huềng, rài kis niam chài, broă lơh nhơl `o\ lơh rài bồ tơngoh, mơkung bơt bơtàu nùs nhơm geh bơta tam klac [òn lơgar ua\.

Dơ\ lơh yàng bơtòm tơr gùm mat [òn lơgar bơh kòn cau M’nông tàm càr Dak Nông dê sùm geh lơh tàm bồ nam, tu\ gar kòi neh bềng drong, bềng đam, kơphe neh prap bềng anih. Do là dơ\ lơh yàng dờng ngan mờ bơta tus bal bơh ua\ [òn dê, den tàng pal bơh 2 tus 3 nam den hơ\ sồng lơh dùl dơ\ mờ geh bơh 5 tus 6 [òn tus bal.

Ồng Điểu N’Glơr (61 sơnam) ơm tàm [òn Bu Ndrunglu, xã Dak Drung, kơnhòal Dak Song, càr Dak Nông pà git, lơh yàng bơtòm tơr gùm mat [òn là dơ\ lơh yàng dờng ngan rlau jơh bơh cau M’nông dê, den tàng broă lơh rơcang lài geh lơh nền nòn, jơh nùs mờ wil tơl ngan. Lài mờ tu\ lơh yàng, kra [òn bơh ală [òn dê pơrjum wơl, ring bal anih lơh, broă bơyai lơh. Ală [òn tus bal lơh yàng kung rơcang ală phan bơna lơh gơlik is bè sur, iar, kòi phe, tơrnờm. Mờ [òn tờm lơh kung pal rơcang lài bè hơ\ sơl nàng iờ nac: “Do là dơ\ lơh yàng dờng ngan rlau jơh bơh [òn lơgar dê, tơr gùm pơgap bơh 4 tus 5 [òn tàm xã, geh tu\ là jà ală xã ndai tus bal tai. Sùm den bơyai lơh tàm nhai 2 halà nhai 3, tàm pơdar đah ală [òn, bơh ală cau kra [òn rơ wah [òn lơi lơh lài. Lài mờ tu\ lơh yàng den [òn tờm lơh geh tơr gùm jơh ală ơruh tàm [òn, sồr mut tàm brê jòi lòng, bo\ phe mbar, [e\ tơrnờm, rơcang sur, iar… lài pơgap 2 nhai, nàng wă nac bơh ală [òn ndai tus bal dơ\ lơh yàng”.

Dơ\ lơh yàng bơtòm tơr gùm mat [òn bơh cau M’nông tàm càr Dak Nông dê

Tàm dơ\ lơh yàng bơtòm tơr gùm mat [òn lơgar, bơnah lơh yàng là kuơmàng ngan rlau jơh, mờ jơnau kơ lôi sơ nơng “nac mut tàm [òn bè kòn mut tàm ndul” den tàng ờ tam cah cau klau halà cau ùr, cau pas halà cau r[ah, ờ tam cah gah pin dờn jat yàng, jơh ală ndrờm geh [òn tờm lơh yàng wă rò dùl bă jơh nùs ngan. Kuơmàng, tàm bơhìan lơh yàng rò bơ yô, ală mpồl dròng cing bơh [òn tờm lơh dê geh dròng ală jơnau cing wă nac. Ală klau pơnu, ùr ơruh tàm kup tê đơs crih tamya gùt dar tàm gơ nơng nàng ai tơnggo\ bơta ndu gơn rơh, ki ngàm dơ\ lơh yàng mờ bơta sền ngềr nac. Tàm hơ\, ờ gơtùi ờ geh jơnau dròng cing wă nac, mờ sap ntas dròng cing chờ hờp nàng wă rò làng bol rềp ngài tus bal tàm dơ\ lơh yàng bơh jơh ală [òn dê. Bèp Rin (mat tờm là Điểu Njrah) ơm tàm [òn Bu Prâng, xã Dak Ndrung, kơnhòal Dak Song, càr Dka Nông pà git, bơnah wă nac bơh dơ\ lơh yàng bơtòm tơr gùm mat [òn lơgar dê kung geh rơcang wil tơl ngan: “{òn tờm lơh yàng geh sồr ală nghệ nhân dròng cing mồng, phan pơ dơng lơh yàng mờ sồr cau chài boh bơr, git đơs tàm sơ pơ\ bơr, balmờ cau kra [òn wă nac bơh bồ [òn. Tu\ mpồl nac bơh [òn ndai tus, [òn tờm lơh yàng geh đơs sơ pơ\ bơr, đah [òn nac pal hơ wơl, mpồl dròng cing cau ùr mờ cau klau ơm 2 gah mpồng [òn dròng cing wă nac, [òn tờm lơh yàng geh pà phan nac in bè `òng wan nggko, kòng dò tê, ìu rê… nàng ai tơnggo\ bơta tam klac bal đềt mềr”.

Nàng rơcang ai dơ\ lơh yàng bơ tờm tơr gùm mat [òn lơgar in, [òn tờm lơh yàng geh lơh dùl tờm gơ nơng dờng tềng nggùl [làng hìu chài rơ gơi [òn, là anih geh lơh ală broă lơh tờm bơh dơ\ lơh yàng dê. Do là dơ\ lơh yàng dờng ngan bơh jơh gùt [òn dê, den tàng tờm gơ nơng kung geh rơ wah tờm chi dờng mờ jơnhua, phan pơ dơng lơh yàng tàm dơ\ lơh yàng do là dùl nơm rơpu dam. Dơ\ lơh yàng ngan ngồn sơn đờm tu\ phan pơ dơng lơh yàng  geh ơn tàm sơlàu gle tềng nggùl tờm gơ nơng, geh bồ rơpu, poac iar, piang mờ nhồng ro ơn tơrnờm, hơ đơm tờm gơ nơng geh jơt tau 10 drap tơr nờm nàng cau tờm hìu mờ nac in `ô bal, poac rơpu geh tru\ gơm gơs phan sa tơn nàng iờ nac, dùl bơnah geh tam pà tơl nă cau tàm [òn in cèng rê, cau ờ lòt kung geh pà sơl.

Gùt dar tờm gơ nơng geh lơh 2 nơm hìu jòng mờ gle, tìm mờ nha, là anih nàng tơl nă cau in tìp mat, lơh quèng, ơm rlô. Tài dơ\ lơh yàng jo\ jòng mờ geh ua\ broă lơh den tàng nac bơh ală [òn ndai tus geh ơm wơl tàm hìu jòng geh lơh mờ gle do tàm jơh ală ngai geh lơh yàng. Bè hơ\ mờ tơl nă cau geh sa ală phan sa, `ô tơrnờm mờ lơh quèng, đơs pơnđik tamya, đơs tàm sơ pơ\ bơr. Ală nghệ nhân đơs pơnđik yal Ot ndrong, hơ\ là đơs pơnđik yal yau gùt dar gơnru ồs hơng jo\ jòng tus 3 ngai 3 mang, geh tu\ là jơh dùl poh tơn. Do geh sền là dơ\ lơh yàng “sa nam `ô nhai” bơh [òn kòn cau M’nông rài yau dê.

Bèp Rin, ơm tàm [òn Bu Prâng, xã Dak Ndrung, kơnhòal Dak Song, càr Dka Nông pà git tai: tu\ do, tài bơta bơtàu tơnguh bơh mpồl bơtìan dê, ờ gơtùi bơtòm tơr gùm mat ua\ [òn bè rài yau tai. Bulah bè hơ\, dì ală broă kuơmàng tàm [òn, gơ noar atbồ mờ anih lơh broă geh gơ noar kung gam lơh wơl dơ\ lơh yàng bơtòm tơr gùm mat [òn nàng kah wơl bơhìan niam chài bơh jo\ kòn cau M’nông dê: “Tu\ do nàng lơh yàng bơ tờm tơr gùm mat [òn den kal ke ngan mờ ờ geh [uơn tai, dilah lơh den mìng cèng bơta lơh wơl gời bơh gơ noar atbồ bơyai lơh, ală dơ\ lơh yàng lơh rơpu den sang te\, tơrmù [à ală bơhìan ờ gam dipal mờ rài kis tu\ do tai, mơya kung gam gàr bè ờs bơta kuơ bơh dơ\ lơh yàng dê là nùs nhơm tam klac bal [òn lơgar”.

Lơh yàng bơtòm tơr gùm mat [òn là dùl dơ\ lơh yàng dờng ngan rlau jơh bơh cau M’nông dê. Tàm bơnah lơh yàng ai tơnggo\ bơta kơp kờ` bơh [òn lơgar dê, hòi dan yàng sền gàr, ai pà mìu nhàc niam, chi che gơs niam, kàl tơnhàu geh ua\, ting bơ trơh cà ràk, phan jà`… sền gàr bơta ring lơngai ai ală [òn in, hìu bơnhă lơi kung hờm ram, wil tơl. Ai bơnah lơh chờ den do là dùl tu\ nàng tơrbo\ bal ală [òn, tơnguh nùs nhơm tam klac bal, jơnau git wă lơh broă, bơt bơtàu, sền gàr [òn mờ sền gàr bơta niam chài rơ gơi bơh [òn lơgar dê.

Cau mblàng K’Duẩn