VOV4.K’ho – Jơh ală jơi bơtìan kòn cau ơm kis bơh jŏ tàm Tây Nguyên ndrờm pin dờn uă yàng, den tàng geh uă ngan broă lơh yàng gơ rềng tus ală yàng. Tàm tŭ lam lơh ală broă lơh yàng, geh dùl bơta phan ờ gơtùi ờ geh, hơ̆ là drap yang. Gơ wèt mờ cau M’nông, drap yang ờ di mìng là jơtài, phan ngui, mờ gam cèng bơta kìng crŭ mờ ndu gơn rơh tai.

Hìu bơnhă ồng Y Krai Cil (deh nam 1947) ơm tàm ƀòn Jiê Juk, xã Dak Phơi, kơnhòal Lak, càr Dak Lak gam prap gàr uă ngan phan ngui cèng bơta kuơ niam chài bơh cau M’nông dê. Rềp kềng hìu geh lơh dờng, niam ngan, ồng kung gam prap gàr hìu ndàp bơh mè bèp ồng dê lời wơl. Hơ̆ ờ mìng là anih nàng prap kòi phe, phan lơh broă mờ gam prap gàr uă bơta cing, sơ̆, drap yang kuơmàng. Bal mờ ală drap yang geh ồng mò, mè bèp lời wơl, ồng gam jòi tơrgùm tơl ală bơta drap yang geh bơta kuơ krơi is bơh ală ƀòn.

                                                        Ồng Y Krai Cil gam prap uă drap yang kuơmàng

Ồng Y Krai Cil pà git: rài yau, tàm ală ƀòn, drap yang kuơmàng uă ngan, mơya tŭ do neh hời rơ gời ờ gam tai: “Mìng is hìu bơnhă añ dê gam prap gàr 4 drap kuơmàng. Bal mờ hơ̆, hìu bơnhă gam jòi tơrgùm geh tai 20 drap kuơmàng, mờ uă drap yang bè ờs bơh rài yô yau mờ geh tai drap yang rài pa. Drap kuơmàng ngan rlau jơh là drap Tôk, drap rlung, rleng, drap Tang Suh. Rài yau khà priă cau tac kas ngan, mìng geh ồng mò añ dê jai blơi. Ai tŭ do, añ kung gam prap gàr phan bơna ồng mò lời wơl ai kòn sau tơ nơ̆ do in. Drap yang là dùl jơtài geh kuơ dờng màng ngan ồng mò lời wơl, añ sùm prap gàr, ờ tac.”

Cau M’nông tam pà uă bơta drap krơi is, mờ geh ală mat sơnđan drap kuơmàng là drap Ndrang, drap rlung, suh, rleng, drap bô, drap tê, drap ruh, drap ntang krak, ntang nglang…. Lài do, cau M’nông tac bro drap mờ ală phan tàm hìu bơnhă bè sur, rơpu, kơn rồ, kòi. Ală bơta drap kuơmàng ngan rlau jơh là drap ndrang, drap rlung, rleh, suh, pal tam gơl bơh dùl nơm kơn rồ tus 2 nơm rơpu. Ală bơta drap kuơmàng mìng ngui tàm ală broă lơh yàng kuơmàng bè lơh yàng ñô lir bong, lơh yàng rài kis kòn bơnus.

                                                                       Drap yang Ndrang bơh cau M’nông dê

Gơ wèt mờ cau M’nông, drap ờ mìng là phan nàng ƀĕ tơrnờm mờ drap gam là jơtài prap gàr geh kuơ ngan hìu bơnhă dê. Drap là phan nàng kơt bau kòn, là phan kơt tàm broă lap klau tam bau ùr mờ là jơtài ai cauneh sang rài in mờ phan tong lơh glài go wwèt mờ ală cau lơh tìs adat bơhìan tàm rài kis. Bè hơ̆ den tàng bơh rài yau, drap là bơta nàng sền gŏ pas sơm mờ gơ noar broă bơh hìu bơnhă dê tàm ƀòn lơgar.

Ồng Y Tuăn H’long, ơm tàm thôn Phú Lợi, xã Quảng Phú, kơnhòal Krông Nô, càr Dak Nông pà git, hìu bơnhă lơi sơlơ geh uă drap den sơlơ pas sơm mờ geh uă cau ki ngam rlau: “Drap rlung ngui ƀĕ tơrnờm nàng lơh yàng. Tŭ wă rò cau geh gơnoar broă, cau pas sơm, cau geh bơngă pin dờn den hơ̆ sồng ngui drap rlung. Ai drap rleng ngui tàm ală dơ̆ lơh chờ, lơh yàng dờng, drap suh ngui nàng wă rò oh mi, gơp bơyô mờ drap Ndrang gehngui tàm ală dơ̆ lơh yàng lơh sa suơn sre, lơh yàng ñô lir bông. Tàm dơ̆ lơh yàng ñô lir bông, tơl nă cau nggui gùt dar drap tơrnờm nàng nting tơngkah kòn sau kơ lôi rơcang bơsram sră, lơh broă, lơh sa. Ngai lơh yàng ñô lir bong, cau M’mông bơ tòm tơrgùm mat hìu bơnhă, jơi nòi. Do là bơta kuơ niam chài bơh jŏ ờ gơtùi roh hui\, geh ồng mò bơh rài yau lời wơl”.

                                   Drap yang Ndrang, nglang ngui tàm dơ̆ lơh yàng mut hìu pa cau M’nông dê

Gơ wèt mờ cau M’nông, khi sền drap bè dùl jơtài mờ sền gàr drap nền nòn ngan, pah tŭ geh broă lơi tàm hìu bơnhă kung ndrờm lơh yàng mờ drap kuơmàng, bal mờ hơ̆, drap là dùl phan ờ gơtùi ờ geh tàm ală dơ̆ lơh yàng. Mò H’Trong Yun Yuh, ơm tàm thôn Phú Lợi, xã Quảng Phú, kơnhòal Krông Nô, càr Dak nông pà git: drap sùm geh ngui nàng ƀĕ tơrnờm, là phan ñô pơ dơng ală yàng in mờ ngui tàm rài kis, ală broă ƀòn lơgar dê. Do kung là phan nàng tơrbŏ bal mờ yàng, ai tơnggŏ bơta niam chài mờ bơta kuơ bơh jŏ cau M’nông dê: “Drap tơrnờm tàm rài kis cau M’nông dê ờ gơtùi tam cah is. Drap ờ gơtùi ờ geh tàm hìu bơnhă añ, sùm pal geh drap tơr nờm, añ ờ gơtùi sang tĕ gơ tài bơh gơ neh geh bơh rài mò pàng, mè bèp añ de. Drap tơrnờm kuơmàng ngan tàm ală broă lơh yàng hìu bơnhă, ƀòn lơgar, broă lơh yàng, lơh chờ dờng dềt den drap tơrnờm geh ngui tàm jơh bal rài kis pah ngai bơh bol he dê. Drap tơrnờm cèng bơta kuơ niam chài bơh jŏ bơh mò pàng dê lời wơl, añ là cau M’nông sùm sền gàr, drap tơrnờm đềt mềr ngan mờ rài kis cau M’nông dê”.

Nàng ƀĕ gơs dùl drap tơrnờm bơkah nàng iờ nac halà pơ dơng lơh yàng tàm nam là jơh dùl broă lơh jơh nùs, mờ uă bơnah broă nền nòn. Tơl bơta drap ƀĕ tơrnờm ngui tàm ală tŭ krơi is. Ồng Y Nai, ơm tàm thôn Phú Lợi, xã Quảng Phú, kơnhòal Krông Nô đơs: “Drap dềt ngan rlau jơh lài ngan là lơh yàng tòm nam kòn sau in mờ ală broă lơh yàng dềt tàm hìu bơnhă. Gơ wèt mờ cau M’nông, drap tơrnờm geh kuơ ngan rlau jơh là iờ nac mờ drap ruh. Ai gơ wèt mờ bơhìan yau he dê drap yang Prum, drap đan geh ƀĕ tơrnờm nàng iờ nac dờng màng, hơ̆ là dùl bơnah broă iờ nac, ai dùl bơnah lơh yàng lơh sa suơn sre mờ lơh yàng ñô lir bong”.

Tŭ do, tài gơ rềng bơh bơta tàm bơrlŭ niam chài ală jơi bơtìan kòn cau, broă tac bro mờ ngui drap yang tàm rài kis cau M’nông ờ gam uă bè lài do tai, mờ neh hời rơ hời gơtìp roh hui\. Bulah bè hơ̆ tàm ală dơ̆ lơh yàng mờ rài kis ƀòn lơgar làng bol dê ờ gơtùi ờ geh tơrnờm geh ƀĕ tàm ală drap yang kuơmàng. Cau M’nông sùm git sền gàr, prap gàr bơta niam chài rơ gơi bơh jŏ kòn cau he dê.

Cau mblàng K’Duẩn