Gơbàn tu kòp lơh aniai mờ broa\ sơng ka sền gàr tiêu (Dơ\ 5, ngai 05-11-2015)
Thứ năm, 00:00, 05/11/2015

VOV4.K’ho - Jat khà kờp bơh gah lơh sa suơn sre càr Dak Lak, càr do neh geh rlau 1 rbô lồ tiêu gơtìp kòp aniai, 400 lồ tiêu neh chơt ro. Mơya, tài khà priă tiêu sùm tàm khà jơnhua, den tàng làng bol kung gam tàm pơr lòng tam tiêu, ờ ngòt jơnau pơhìn gơtìp tơnhàu ờ geh tài kòp aniai. Mò Vũ Thị Thúy Hà, ơm tàm ntum Dray B’hăng, kơnhoàl Cư\ Kui` pà git, jơh 1 sàu tiêu gam tàm tơngai tơnhàu, mờ bă ù tam tiêu pa tam hìu nhă dê ndrờm gơtìp kòp lơh aniai: “ Ờ git là tiêu gơbàn kòp lơi aniai, mờ nha den croan ờ gơ lì, mơya sơn ỳur den kung geh bè ờs. go\ nha gơ croan bè hơ\ geh cau den đơs là tiêu gơtìp tu luh sa aniai, geh cau den đơs là gơbàn kòp tiêu sơn răng, a` kung ờ git pal lơh bè lơi sơl.”

Jat rơndap broă lơh tus nam 2020, bă ù tam tiêu bơh càr Dak Lak dê tàm khà 12 rbô lồ. Mơya tu\ do bă ù tam tiêu neh sơr lèt rlau khà 16 brô lồ, tàm hơ\ geh mờr gùl khà do là pa tam tàm 2 nam rềp ndo. Ồng Hùynh Quốc Thích, kuang jat jơng atbồ gah lơh broă sa mờ bơtàu tơnguh bòn lơgar càr Dak Lak sồr, dilah ờ git loh bơta chài mờ kung gam tam chi tam do, den ngan làng bol ờ gơtùi pleh gơbàn hoàc huơr: “ Tiêu mờ tam jat tờm kau su den tu\ tờm kau su chơt là buơn ngan gơbàn ồm, den tàng ba` tam bè do tài `jrong ờ kơ\. Lồi dut là roh jơh kơphe, kau su bal mờ tiêu den là ờ niam ngan. Broă lơh niam ngan rlau jơh là làng bol tàm bă ù tam chi tam jo\ tơngai gam geh tu\ do, den sơngka sền gàr niam, bơcri tam phan niam nàng geh cồng nha tơnhàu uă. Dilah tu\ do bol he tam den cau lơi khin đơs là bơh 2 tus 3 nam tai khà priă tiêu gam jơnhua bè do.”

Ờ hềt git khà priă tiêu tàm ală nam tus bè lơi, mơya jơnau ờ niam gơlời wơl bơh broă ur ar tam tiêu neh lơh kòp bơtờp mhar ngan. Ờ mìng Dak Lak, mờ uă tiah tam uă tiêu bè Chư Sê, càr Gia Lai; Dak Rlâp, càr Dak Nông, là tiah mờ làng bol geh mờng chài tam tiêu, kung gam gơtìp kal ke tài kòp chơt mhar, chơt lơyaì lơh aniai. Tiến sỹ Lê Ngọc Báu, kuang atbồ anih kơlôi sơnơng bơta chài lơh sa suơn sre brê bơnơm Tây Nguyên đơs tờm, hơ\ là jơnau gơ lời wơl bơh broă tam tiêu uă ir. Ồng pà git: “ Tơnguh mhar bè hơ\ den lơh gơbàn uă bơta ờ niam mờ ờ kơ\ kơljap. Tu\ do den uă ngan bă tiêu neh gơtìp kòp chơt mhar, chơt lơyaì lơh aniai, mờ pah nam geh git nđờ rbô lồ gơtìp kơl sang. Dơ\ 2 là pơhìn uă bă tiêu gơbàn kòp tài virus, bơta do ờ lơh chơt tờm tiêu mơya lơh gơmù bơta niam bơh suơn tiêu dê.”

Tiêu là bơta chi tam kal ke nàng tam mờ sơngka sền gàr, broă bơcri bơh sơn rờp kung hoàc uă ngan. Den tàng làng bol pal sền sơ wì nền nòn tu\ rơ wah tam chi tam do, ngan là tu\ tam gơl ală bă ù tam chi jo\ ngai ndai. Mờ bơta kuơ màng tu\ tam tiêu là pal git loh bơta chài lơh broă nàng tơmù tus khà lơyah ngan rlau jơh gơbàn aniai.

Jat tiến sĩ Phan Việt Hà atbồ cơldu\ rơndap broa\ gah jak chài, di gah jak chài chài rgơi lơh broa\ sa suơn sre brê bơnơm Tây Nguyên,  kòp gơbàn bơtờp ua\ ngan tàm ala\ suơn tiêu, bơnah ua\ lơh bơh cau tam geh pơlam tam ờ hềt di bơta chài tus mờ chi tam kal ke ngan do. Tiến sĩ Phan Việt Hà đơs:

Tu\  do,  cau lơh broa\ sa ua\ ngan la tuh phơng hoá học mờ  tuh phơng mờ khà jơng kah ua\ bơh bơta kờ` bơh tiêu dê, bal mờ hơ\,  den broa\ ai tuh êt phơng hữu cơ tiêu in kung geh lơh aniai tus broa\ gơbàn  tu sa aniai. Dơ\ 2 la broa\ geh ngui sơnơm hoá học ua\ ir, mờ khà ua\ mờ ờ sền tus suơn tiêu he dê geh gơbàn kòp lah ờ, den gơ geh lơh aniai jơh phan kis geh kuơ tàm ù, lơh geh bơta tus ala\  phan kis ờ geh kuơ gơ kis ua\.

Tiêu la chi tam geh rơyas ờ pràn, gơlam tus bơta gơ dờp jồp phơng ờ pràn. Do la bơta mờ làng bol pal ngan ngồn geh sền tu\ sơng ka sền gà tiêu. Tiến sĩ Phan Việt Hà, ai git:

Bơta pal lơh bơh sơnrờp la bol he pal dong tơl bơta nàng rơyas tiêu gơ cat pràn  mờ lơh  dờng tiêu bơh ala\ broa\ lơh bơta chài ndai bè: Pal bơsir ua\ ngan phơng hữu cơ bal mờ broa\ tuh phơng ring phơng vô cơ, bè hơ\ geh sơndra\ kòp pràn rlau. Bal mờ hơ\, den pal tuh dà sùm, gàr dà tơl ìo nàng rơyas gơtùi cat pràn. Tàm tu\ tam tiêu den bol he pal kơrhia ngan broa\ lơh sồt tus mờ rơyas mờ tơn tềng ntê, nha tài hơ\ geh la gùng gơ lam gơbàn gơ mut kòp tàm tờm tiêu.

Bè bơta chài tuh phơng, nàng ba` geh lơh aniai tus rơyas mờ tiêu gam gơ sa jơh phơng tuh, tiến sĩ Phan Việt Hà geh pơlam:

Bol he pal tờ dùl rơbòng gùt dar gơ lì nha tiêu di 15 phơng, tuh phơng tàm  rbòng mờ geh bồr wơl. Mờ phơng hữu cơ den bol he pal tuh phơng neh mùl màl ồm lề mờ tu\ jơm glòm phơng nàng gơ ồm lề den bol he pal geh bơsir bal tai  ala\ chế phẩm sinh học trichoderma, phân giải hữu cơ, đàm, lân…mờ ngan la trichoderma sơndra\ tu luh mờ bơsềt kòp furarium.

Tàm nhai prang, làng bol kờ` pal sùm tuh dà, gàr ìo nàng mbờc ù tiêu in  cat pràn rơyas. Bulah bơta kờ` phơng tuh bơh tiêu dê êt, mơya tiêu kờ` ngan phơng nàng mòn gơs bơkàu, rcang gơbàn lì bơkàu tơt plai. Tiến sĩ Phan Việt Hà mblàng:

Tơnơ\ geh ngui phơng hữu cơ den bol he pal bơsir phơng tus tiêu in bơh bồm đang nha. Phơng bồm nha den bol he kung pal kờp du\ khà kờ` bơh chi tam tàm tơl tơngai nàng bồm jat tơngai du\, mờ đơs bal pal bồm slơ ua\ dơ\ den slơ niam. Tu\ mut lơh broa\ bồm sù ring tềng nha, lơh nàng gơ sù jơh đah đang  mờ đah đơm bơh nha mờ bồm tu\ trồ rơm hơm mriềt.

                                    Cau cih mờ yal tơnggit K’ Duẩn mờ K’ Brọp

Tags:

Viết bình luận

TIN CÙNG CHUYÊN MỤC