VOV4.K’ho - Lơgar Việt Nam geh bal tàm khà ală lơgar geh khà cau gơtìp sơndră mờ sơnơm kháng sinh uă tàm dunia. Tàm hơ\, neh go\ vi khuẩn sơndră mờ uă bơta sơnơm, khà pràn sơndră ngai sơlơ gơguh. Ngui sơnơm kháng sinh di mờ jơnau sồr bơh bác sĩ gam geh gah lơh sơnơm bơto sồr tus mờ gùt làng bol, kờ` sền gàr bơta pràn kơl dang să jan:

Jăt mpồl lơh sơnơm dunia (WHO) yal, pah nam geh g^t nđờ tơlăk nă cau chơ\t tài sơndră mờ sơnơm, tàm hơ\ geh 1 tơlăk 400 rơbô nă kòn dềt mờ pal tă g^t nđờ rơhiang tơmàn đôlar Mỹ ai broă sơndră mờ sơnơm do in. Lơgar Việt Nam gơmu\t bal tàm khà măt ală lơgar geh khà cau gơtìp sơndră mờ sơnơm uă tàm dunia. Tàm hơ\, neh geh vi khuẩn sơndră mờ uă bơta sơnơm, khà pràn sơndră ngai sơlơ gơguh.

Nam 2011, gùt plai ù geh di pơgăp 64 rơbô nă cau gơbàn kòp bơsiă jòr gơl^k mhàm sơndră mờ uă bơta sơnơm. Tàm tu\ hơ\, lơgar Việt Nam tàm nam 2015 gam ơm tàm khà 12 tàm 22 lơgar geh cau gơtìp kòp bơsiă jòr gơl^k mhàm uă mờ ơm dơ\ 14 tàm khà 27 lơgar gơtìp kal ke tài kòp bơsiă jòr gơl^k mhàm sơndră mờ uă bơta sơnơm. Khà kòp bơsiă jòr gơl^k mhàm sơndră mờ uă bơta sơnơm là 2,7% tàm khà cau kòp gơtìp kòp bơsiă jòr gơl^k mhàm pa (di pơgăp 4 rơbô 800 nă cau kòp) mờ geh 19% tàm khà cau kòp bơsiă jòr gơl^k mhàm geh sơm wơl (geh di pơgăp 3 rơbô 400 nă cau kòp).

Kal ke tài kòp sơndră mờ sơnơm ngai sơlơ gơguh mờ priă tă sơm kòp kung gơguh sơl, ngai sơm kòp jo\, lơh gơbàn ờ niam tus mờ bơta pràn kơl dang să jan cau kòp, mpồl bơtiàn mờ broă tơnguh bơtàu bal mpồl bơtiàn dê. Geh jơnau yal lài ngan tàm lơgar Việt Nam neh gơl^k vi khuẩn sơndră mờ uă bơta sơnơm, khà sơndră mờ sơnơm ngai sơlơ gơguh, kuơ màng tàm mpồl vi khuẩn gram âm, mờng gơbàn tàm ală hìu sơnơm neh geh vi khuẩn tam gơl gen sơndră mờ uă bơta sơnơm mờ carbapenem rài pa.

Ală cau jăk chài gah lơh sơnơm ai go\ ală bơta tòm lơh gơbàn broă sơndră mờ sơnơm khàng sinh tàm lơgar he bè tơnơ\ do:

-Bơta g^t wă bè sơndră sơnơm gam ờ uă

Bơh bơta mờng sơm kòp is, blơi is sơnơm bơh làng bol neh lơh gơbàn broă ngui sơnơm kháng sinh jăt gơboh ờ di pal, pơgồp bal tàm broă lơh gơguh broă sơndră mờ sơnơm. Bơdìh hơ\ tai, cau kòp kung ờ geh ngui sơnơm kháng sinh di pal tài bơta g^t wă bơh kuang bàng lơh sơnơm, ờ hềt geh bơta niam, bơta pràn lơh sơnơm khàng sinh đồ.

-Ngui sơnơm sơndră mờ khuẩn ờ di pal

Ngui uă ir liều, hờ đơm mờ liều ai ngui ha là sơgràm sơnơm sơndră mờ khuẩn kung lơh gơbàn sơndră mờ sơnơm, ai geh bơta niam kờ` ală vi khuẩn sơndră mờ sơnơm gơl^k geh. Broă ngui sơnơm kháng sinh kờ` sơm kòp ờ gơbàn bơh gơtòp vi khuẩn lơh gơbàn, ngui sơnơm kháng sinh ờ di pal mờ bơta, jơi vi khuẩn, virus, phan lơh gơbàn kòp… kung lơh gơguh broă sơndră mờ sơnơm sơl.

-Broă sền kờ` g^t, sền gròi bơta niam sơnơm gam ờ pràn

Ờ tơl pràn tàm broă sền kờ` g^t mờ uă khà măt sơnơm neh lơh gơbàn broă sền gròi bơta niam ờ hềt di pal mờ broă kờ` mùl màl, ờ hềt di pal mờ broă sền gròi bơta niam tàm ală phan geh lơh krơi is bơh tơl bơta phan tăc tàm drà kă bro.

-Broă sền gròi bè sơndră mờ sơnơm ờ hềt geh lơh

Tu\ do, lơgar Việt Nam ờ hềt geh mpồl sền gròi dà lơgar bè broă sơndră mờ sơnơm mờ mìng geh ờ uă mpồl sền gròi bè broă sơndră mờ sơnơm, bè hìu sơnơm Nhiệt đới Dà lơgar, hìu sơnơm Bạch Mai, hìu sơnơm Nhi đồng 1… Bu\ lah bè hơ\, broă sền gròi kung ờ geh lơh sùm mờ lơh tơl, kal ke kờ` go\ ală bơta phan sơndră mờ sơnơm pa geh, den tàng ờ gơtùi geh ală broă lơh mhar kờ` sơndră mờ broă sơndră mờ sơnơm tu\ do.

-Ờ tơl tàm broă ai geh bè broă kham, sơm kòp

Uă kòp gơtòp ờ hềt geh tơl jơnau bơto sồr kờ` g^t mờ sơm kòp, ha là neh geh jơnau bơto sồr mơya ờ hềt g^t. Broă geh ai ngui sơnơm kháng sinh, lơh sơnơm kháng sinh đồ, sền kờ` g^t vi sinh ờ hềt lơh gơs, broă sền gròi tàm broă lơh jăt tàm ală tiah kung ờ hềt geh lơh tơl.

-Sơndră mờ sền gròi ală kòp gơtòp ờ hềt geh cồng nha

Cau kòp geh sơm kòp tàm hìu sơnơm là dùl broă lơh gơtòp tòm ngan bơh ală phan lơh sơndră mờ sơnơm bơh cau do tus mờ cau ndai. Broă sơndră mờ sền gròi kòp gơtòp ờ geh cồng nha lơh gơguh broă gơtòp bơh ală vi khuẩn sơndră mờ sơnơm.

-Ngui sơnơm sơndră mờ khuẩn tàm broă ròng phan

Sơnơm kháng sinh geh ngui uă tàm broă ròng phan kờ` chồl pràn broă mhar dờng mờ sơndră mờ kòp tê jê să ai phan tam mờ phan ròng in. Mơya, broă ngui sơnơm sơndră mờ vi khuẩn tàm broă ròng phan ờ hềt geh sền gròi di pal, di gơlan lơh gơbàn tus mờ ală phan sơndră wơl mờ lơh gơbàn sơndră mờ sơnơm tàm kòn bơnus.

Tềng đăp mờ broă sơndră bơh sơnơm kháng sinh gơguh uă tu\ do, mpồl lơh sơnơm dunia ai geh jơnau “ờ lơh broă ngai do, ngai hìng ờ geh sơnơm sơm kòp” kờ` hòi jà ală lơgar tus bal sơndră mờ bơta sơndră sơnơm, tàm hơ\ geh lơgar Việt Nam.

Kờ` kơrian bơta do, gah lơh sơnơm neh đơs tòm, tơl nă làng bol mìng geh blơi mờ ngui sơnơm kháng sinh tu\ geh bác sĩ kham kòp, ai khà măt sơnơm mờ ngui sơnơm kháng sinh jăt jơnau bơto sồr bơh bác sĩ. Làng bol ngui sơnơm kháng sinh tàm broă ròng phan jăt jơnau bơto sồr bơh kuang bàng lơh sơnơm phan ròng. Ală kuang bàng lơh sơnơm lơh jăt di pal mờ ală jơnau bơto sồr tàm broă lơh mờ ngui sơnơm kháng sinh tàm bơta di pal, niam ờ do ờ dă.

Tài bơta pràn kơl dang să jan să tòm mờ mpồl bơtiàn, làng bol mờ ală gơ\p bơyô pal nền nòn, ngui sơnơm kháng sinh sơm kòp di jăt mờ jơnau sồr bơh bác sĩ, ngui di khà, di broă sơm kòp geh ai.

Cau mblàng Ndong Brawl