VOV4.K’ho- Càr Dăk Lăk gam mu\t tàm tơngai gơbàn uă ngan kòp sốt xuất huyết bal mờ khà cau gơbàn kòp do sùm gơguh tai pah ngai. Kờp bal pah ngai, jơh gùt càr sền go\ pơgăp bơh 150 tus 200 nă cau bơtờp pa kòp sốt xuất huyết. Ală hìu sơnơm dờng tàm càr mờ bàr pè hìu sơnơm dờng tàm kơnhoàl ndrờm ơm tàm bơta hat hal ngan cau kòp sốt xuất huyết. Ngan là tàm nhai 7 pa do, neh geh 2 nă cau chơ\t, dùl nă oh ùr 15 sơnam mờ dùl klau pơnu 25 sơnam.

Bulah 2 nă cau kòp do ndrờm tus gờ` hờ hìu sơnơm nàng sơm kòp tơnơ\ mờ tu\ gơbàn ală bơta gơ tơngo\ bơh kòp sốt xuất huyết dê tơn mờ geh ală hìu sơnơm sơm kòp jat di bơta bơto pơlam mơya bơta kòp kung ờ go\ gơmù dùl êt sơl. Bơta hơ\ pà go\, kòp ngai sơlơ gơbàn kal ke mờ ngòt rơngơ\t ngan.

Jat jơnau yal bơh Hìu sơnơm dự phòng càr Dăk Lăk dê, tus tu\ do jơh gùt càr neh sền go\ rlau 9 rbô nă cau kòp sốt xuất huyết, gơbàn uă tàm [òn dờng Buôn Ma Thuột mờ ală kơnhoàl: Krông Năng, Buôn Đôn, Cư Mgar. Tàm hơ\, [òn dờng Buôn Ma Thuột geh tus rlau 1/3 khà cau kòp sốt xuất huyết tàm gùt càr.

Hìu sơnơm dờng tiah Tây Nguyên là anih dờp khà cau kòp sốt xuất huyết jơnhoa ngan rlau jơh càr. Tàm do, broă sơm kòp sốt xuất huyết geh lơh tàm 4 khoa, tàm hơ\ geh: Kòp bơtờp, Kòp kơnòm dềt tàm bơrlu\ bal, Hồi sức cấp cứu kơnòm dềt mờ Kòn se pa deh, Hồi sức cấp cứu jơh nùs mờ sơndră khih mơya tu\ do ală khoa do ndrờm ơm tàm bơta hat hal ngan ir cau kòp sốt xuất huyết.

Tàm khoa Kòp bơtờp, cau kòp sốt xuất huyết sùm tus hờ hìu sơnơm sơm kòp. Kờp bal pah ngai, khoa dờp pơgăp bơh 60 tus 80 nă cau kòp. Jơh ală cơldu\ kòp ndrờm ơm tàm bơta hat hal ngan cau. Geh tu\ là uă cau kòp pal rcăng is jơnờng dăp nàng bi\c. Cau kòp uă ir tàm tu\ mpồl kuang bàng lơh sơnơm dùl êt den tàng bơta ờ rơndăp tăp sèng là jơnau gơtùi pleh klàs. Bác sĩ Phạm Hồng Lâm, Kuang atbồ Khoa kòp bơtờp pà gi\t:

Bè bol he gi\t là, kòp sốt xuất huyết là kòp lơh bơtờp gơbàn jat tơngai di pe nam dùl dơ\. Pơgăp mờ do 3 nam, geh dùl dơ\ gơbàn kòp uă ngan mơya pơndrờm mờ nam do den gơtùi đơs là kòp gơbàn uă ngan. Kờp jơh khà cau kòp tu\ do gam piam kòp tàm khoa là 169 nă. Bơh bồ nam tus ngai 7/8 nam do den cau kòp sốt xuất huyết sơm kòp tàm khoa neh gơguh tus khà 1961 nă. Do rơ\p mìng là kờp cau kòp tàm khoa kòp bơtờp lơm mờ ờ hềt go\ kờp ală khoa kòp kơnòm dềt, khoa hồi sức mờ Kòp kơnòm dềt cấp cứu.

Kung jat bác sĩ Phạm Hồng Lâm yal, nàng sơrlèt gan mờ bơta cau kòp gơguh mhar, hìu sơnơm neh bơtơl ai khoa kòp bơtờp in 100 nơm jơnờng piam kòp tai, tơnguh jơh khà jơnờng piam kòp gam geh tu\ do gơguh mờr 200 nơm mơya geh ngai kung gam ờ tơl sơl nàng cau kòp in piam kòp.

Tàm khoa Hồi sức cấp cứu kơnòm dềt mờ kòn se pa deh, bơh bồ nam tus tu\ do neh dờp mờr 100 nă kơnòm dềt kòp sốt xuất huyết kơn jơ\ tus dong kờl mhar mờ sơm kòp. Tu\ do khoa gam tàm bơta hat hal ngan ir cau kòp, uă cau kòp pal bi\c bal 2 nă cau tàm dùl nơm jơnờng. Hìu sơnơm kung neh bơtơl 10 nơm jơnờng dăp nàng rcăng lài dilah khà cau kòp gơguh tai. Bác sĩ Hoàng Ngọc Anh Tuấn, Kuang atbồ Khoa hồi sức cấp cứu kơnòm dềt mờ Kòn se pa deh, yal:

Tàm khoa hồi sức cấp cứu kơnòm dềt bol a` geh 35 nơm jơnờng piam kòp mơya tu\ do khà cau kòp là 51 nă. Tàm hơ\, khà cau kòp sốt xuất huyết là 26 nă, geh tus pơgăp 50% khà cau kòp. Tàm 26 nă cau kòp do geh 7 nă cau gam gơbàn kơn jơ\ ngan geh bơta gơ tơngo\ sơn tơ\ mờ neh geh dong kờl mhar mơya digơlan gam gơbàn kơn jơ\ tai tài bơh ală kòn dềt gơbàn sốt xuất huyết gơtìp sơn tơ\ den là kơn jơ\ ngan mờ digơlan gơtìp chơ\t khat tu\ lơi.

Khoa hồi sức cấp cứu kơnòm dềt mờ kòn se pa deh là tiah dờp ală cau kòp kơnòm dềt kơn jơ\ jun bơh khoa kòp kơnòm dềt tàm bơrlu\ bal tus. Gơ wèt mờ cau kòp sốt xuất huyết, jơh ală ndrờm geh tu\ tơngai sơm is kòp tàm hìu mơya ờ go\ bời, geh tu\ là geh tềl tơngo\ tơngkah lài den hơ\ sồng jun hờ hìu sơnơm.

Bè jơnau bơh oh dềt Nhã Đan, 8 sơnam ơm tàm sơnah [òn Ea Tam, [òn dờng Buôn Ma Thuột. Tơnơ\ 3 ngai duh să sùm tàm hìu, hìu bơnhă den hơ\ sồng jun kòn lòt kham tàm anih lơh sơnơm đah bơdìh mờ geh ală bác sĩ sồr jun mhar hờ hìu sơnơm. Tu\ mu\t tàm khoa hồi sức cấp cứu kòn dềt mờ kòn se pa deh, oh neh geh tềl tơngo\ tơngkah lài gơlam tus sơn tơ\ să. Tơnơ\ tu\ geh ală bác sĩ dong kờl sơm kòp sơrbac mhar den oh hơ\ sồng klàs bơh bơta sơbơng roh ngòt rơngơ\t, mờ tu\ do oh kung gam ơm tàm khà cau pal geh sền gàr ngac sơl. Bi Châu Oanh, mè oh Nhã Đan dê yal:

Ngai hơ\ kòn duh să, duh să sùm ờ go\ gơmù, tus mang a` ai chèu mrềt jùt să kòn in mơya jùt sùm ờ go\ gơmù duh sơl. Drim ngai tơnơ\ a` jun kòp lòt kham, bác sĩ đơs là kòn a` gơtìp sốt xuất huyết mờ pal jun mhar hờ hìu sơnơm. Tu\ do, kòn neh ờ jai ngan kong, jê ndul mờ jê glar jơh jơng tê, puăc ntìng. Mu\t tàm do den khà kòp kung neh kơn jơ\ ngan.

Nàng tơrmù kòp pơn jat tai lơh bơtờp mhar, Sở Y tế càr Dăk Lăk neh dan mờ Ủy ban Nhân dân càr ki\ broă rơndăp lơh mu\t lơh broă lơh gơ sơ\t kih dà, khòm tơrgùm jơh ală phan ơn pơdơng dà ờs mờng pah dơ\ tàm jơh gùt càr. Bè đah broă lơh gah lơh sơnơm dê, càr geh ai tai kuang bàng lơh sơnơm tus tàm hìu sơnơm kơnă hơđơm nàng dong kờl gròi sền, kham sơm kòp sốt xuất huyết, tơrgùm tàm ală tiah geh khà cau kòp gơguh uă. Jat bác sĩ Phạm Văn Lào, Kuang atbồ Hìu sơnơm dự phòng càr Dăk Lăk dê yal, bal mờ jơnau ờ gơtùi pleh là tài bơh trồ tiah, trồ tiah tam gơl, do là bơta niam ngan nàng sơmack sốt xuất huyết deh dờng rơ\ rài, den jơnau tờm kung gam là jơnau gi\t wa\ rcăng sơndră kòp bơh ờ dùl êt nă làng bol dê kung gam ờ hềt niam ngan sơl, ngan là ờ hềt geh bơta gi\t wa\ sền gàr să jan bal ai jơh gùt mpồl bơtiàn in. Bác sĩ Phạm Văn Lào, đơs bè do:

Jơnau kuơmàng ngan rlau jơh tu\ do, jat a` den pal bơsong geh ală bơta phan ơn pơdơng dà, ală phan sồ siă tuh bơdìh mờ gơkờn dà mờ bol he bơsong bơta hơ\ den hơ\ sồng lơh geh cồng nha, ai dilah mìng geh broă [ồm sơnơm lơm gời den ờ gơtùi bơsong jơh geh bơta do. Bol he mìng gơtùi [ồm sơnơm tơnơ\ tu\ neh lơh jơh broă gơ sơ\t kih dà lơh gơlik sơmack.

Tu\ do, gùt lơgar neh sền go\ rlau 100 rbô nă cau bơtờp kòp sốt xuất huyết, tàm hơ\ geh 10 nă cau chơ\t. Tu\ do, ală càr đah jum mờ tàm gùl lơgar bal mờ Tây Nguyên gam mu\t tàm tơngai gơbàn uă kòp. Kòp sốt xuất huyết tu\ do ờ hềt geh sơnơm vaccine rcăng sơndră kòp mờ sơnơm sơm kòp [ă tàm den tàng broă lơh niam ngan rlau jơh tu\ do là pleh mờ jơnau lời sơmack kăp, jơh nùs gơ sơ\t kih dà, phan lơh gơlik sơmack bơh broă khòm tơrgùm mờ sang jơh ală bơta phan ơn pơdơng dà, phan gơkờn dà [ơ\, lơh ha pah ù tiah gùt dar hìu, anih ơm, toah wàs rbòng dà gùt dar hìu, ndơl kơl jăp bơl nơ\p ală yang, khàp, ding dà, sơntèk dơng dà. Tu\ geh ală bơta gơ tơngo\ bơh kòp sốt xuất huyết dê bè duh să nisơna, duh să sùm bơh 2 tus 7 ngai, geh bal jê bồ, jê glar puăc să, gơdan hă, jê ndul gơjroh…pal tus mhar hờ hìu sơnơm rềp ngan rlau jơh nàng geh dong kờl, kham sơm kòp di tu. Ba` blơi is sơnơm rê hìu tàm hìu tài bơh dilah ngui sơnơm ờ di kòp, ờ tơl khà, cau kòp digơlan gơbàn kơn jơ\ mờ chơ\t să.

Jơnau bơto bơh bác sĩ bè kòp sốt xuất huyết tàm kơnòm dềt lơmă ir

Tu\ do, gùt càr Dak Lak neh geh rơlao 9 rơbô kă cau kòp sốt xuất huyết, tàm hơ\ geh bàr nă cau neh gơbàn chơ\t. Bơta tơngo\ bơh bàr nă cau kòp gơbàn chơ\t ndrờm tơngo\ lơmă ir.

Kờ` g^t bè ală bơta gơbàn bơh kòp sốt xuất huyết tàm bơta kòp lơmă ir, bol a` neh geh dơ\ lùp bác sĩ Hoàng Ngọc Anh Tuấn, kuang atbồ gah hồi sức cấp cứu kơnòm dềt mờ kòn dềt pa deh, hìu sơnơm tiah Tây Nguyên.

-Ơ bác sĩ, kòp sốt xuất huyết nam do geh bơta lơi kal ke rơlao mờ ală nam lài lah ờ?

Bác sĩ Hoàng Ngọc Anh Tuấn: Khà cau kòp gơtìp kòp sốt xuất huyết tàm ală nhai bồ nam do ờ uă, geh tơngai mìng geh di pơgăp 10 nă cau, mơya tus tu\ do den bol a` neh geh 95 nă cau kòp sốt xuất huyết mìng tàm bơh bồ nhai 7 tus tu\ do.

Geh bal cau gơtìp chơ\t kung tàm nhai 7 lài do. Bè ờs, ală cau kòp tus piam kòp mờng geh bơta tơngo\ bè kòn dềt gơl^k mhàm muh, jê ndul, jê ndul gơjroh. Bơh ală bơta tơngo\ do gam gơl^k gơs kòp sốt xuất huyết jroă mhar ngan.

Bơta tơngo\ kòp tàm nam do là cau kòp sốt xuất huyết gơtìp jroă bơh ngai dơ\ 5, dơ\ 6. Bè ờs lài do, kòp sốt xuất huyết jroă tàm ngai dơ\ 3 tus ngai dơ\ 6 mờ tu\ do bol a` kung neh go\ cau gơtìp tàm ngai dơ\ 7 mờ dùl bơta ndai tai là kòp jroă tàm ală kơnòm dềt lơmă ir geh uă rơlao mờ ală kòn dềt bè ờs.

-Ơ bác sĩ, nđan lah ală kòn dềt lơmă, lơmă ir den [uơn gơbàn ală bơta tu\ gơtòp kòp sốt xuất huyết?

Bác sĩ Hoàng Ngọc Anh Tuấn: Tàm kòn dềt bè ờs, khà gơtìp jroă mìng geh di pơgăp bơh 4,6% tus 4,8%, mơya gơwèt mờ kòn dềt lơmă ir den khà gơtìp jroă bơh kòp sốt xuất huyết den tu\ lơi kung uă rơlao.

Tài să tòm ală kòn dềt lơmă ir geh ală bơta ờ niam tàm broă tam gơl sơdàng, đạm, tơngi, bè tă nhơm, bè bơta pràn sơndră mờ kòp, … geh uă bơta ngan. Mùl màl, broă sơm kòp ală kòn dềt lơmă ir là tu\ sơm kòp gơtìp kal ke ngan.

 Lài ngan, he pal kơlôi tus mờ khà dà di pal mờ bơta `jơ\ di lah ờ den gơtìp tàm bơta uă ir. Dơ\ bàr, gơwèt mờ ală kòn dềt lơmă ir, broă jòi gùng mhàm ha là lơh tơnpràn să kal ke ngan. Den tàng, lơmă ir là dùl bơta pơgồp bal lơh gơbàn kòp sốt xuất huyết jroă rơlao mờ khà chơ\t kung uă rơlao.

-Ơ bác sĩ? Kờ` pleh mờ ală bơta di gơlan gơbàn, ală hìu nhă geh kòn dềt lơmă ir pal lơh bè lơi tu\ geh pin kòn dềt gơbàn kòp sốt xuất huyết?

Bác sĩ Hoàng Ngọc Anh Tuấn: Tu\ kòn dềt gơtìp kòp sốt xuất huyết den pal tus mơ hờ hìu sơnơm rềp ngan kờ` geh kham mờ bơto pơlam sơlơ gờ` sơlơ niam.

Cau lơh broă gah lơh sơnơm geh pà g^t bơta lơi gơtùi sơm tàm hìu, bơta lơi pal tus piam tàm hìu sơnơm kờ` geh sền gròi, kuơ màng gơwèt mờ ală cau neh gơbàn tus mờ bơta yal lài den tam gơl tus mờ kòp sốt xuất huyết jroă mhar ngan, gơwèt mờ ală kòn dềt bè ờs neh bè hơ\ den gơwèt mờ ală kòn dềt lơmă ir den bơta gơbàn sơlơ uă, mhar rơlao.

Gơwèt mờ ală kòn dềt do den cau tàm hìu nhă pal cèng mơ kòn tus hờ hìu sơnơm kờ` sơm kòp, hơ\ là broă lơh niam ngan. Ală hìu nhă bal mờ ală cau mè bèp pal rơcang nền, ba` ờ sền gròi tềng đăp mờ kòp sốt xuất huyết tàm kòn dềt.

-Ơi, dan ưn ngài bác sĩ uă ngan!

Jơnau yal sơndră mờ kòp sốt xuất huyết

-Sốt xuất huyết là kòp gơtòp mhar bơh virus Dengue lơh gơbàn. Cau kòp geh tơngo\ duh să uă ni sơna, duh să sùm, jo\ bơh 2 tus 7 ngai. Gơl^k ală toh pơrhê ha là gơ-ur phồng tềng să.

-Cau gơtìp gơl^k mhàm muh, hă gơl^k mhàm, duh să, gùng mhàm lòt mhar, huyết áp gơmù, jơng tê mrềt; glar; geh bal ờ uă bơta tơngo\ bè: ờ gơbài sào sa, jê tàm kồ jơng kồ tê, jê bồ, jê ndul. Di lah ờ go\ gờ`, sơm kòp ờ di tu\, ờ di pal lơh gơbàn chơ\t.

-Broă sơndră mờ kòp sốt xuất huyết là gơsơ\t phan lơh gơbàn kòp, tăp bơh sơmăc Dengue. Pơs wàs kloh niam tiah kis, sơklu\p ală bơta phan kờn dà. Lơh jăt broă b^c tàm kơmùng. {ồm sơnơm gơsơ\t sơmăc. Vợt gơsơ\t sơmăc.

-Kòp sốt xuất huyết tu\ do ờ hềt geh sơnơm vaccine sơndră mờ kòp bal mờ sơnơm sơm bời kòp. Tơl nă làng bol pal rơcang lơh jăt ală broă sơndră mờ kòp sốt xuất huyết, sền gàr bơta pràn kơl dang să jan să tòm mờ hìu nhă bal mờ mpồl bơtiàn.

Cau mblàng Lơ Mu K’Yến mờ Ndong Brawl