VOV4.K’ho - Đal git, ròng phan là dùl tàm ală rơndap broă bơtàu tơnguh tờm bơh [òn lơgar dê, tơngai lài, kơnhoàl Ea Kar, càr Daklak neh geh uă broă lơh niam, broă lơh pa nàng dong broă ròng phan bơtàu tơnguh kơ\ kơljap tềng đap tam gơl trồ tiah:

Tài ù lơh sa ờ uă, ồng Phạm Văn Bình ơm tàm xã Cư Ni, kơnhoàl Ea Kar, càr Daklak neh bơcri tàm broă ròng phan. Bơh sơn rờp ờ geh uă mờng chài den tàng ồng Bình mìng ròng bơh 1 tus 2 nơm kơn rồ sơntìl pa. Tơnơ\ 2 nam, go\ ròng kơn rồ lơh poac cèng wơl cồng nha, ồng neh khin cha rề ơnàng broă bơcri ròng tus 32 nơm, ròng jat broă lơh mờng chài. Ồng neh ngui khoa học kỹ thuật, bơh broă rơ wah sơntìl tus sền gròi, rơcang sơndră kòp bơ tờp, kờp du\ rơcang lài phan siam kơn rồ in. Tus tu\ do, priă lơh geh bơh broă ròng kơn rồ sơntìl pa lơh poac jat broă lơh kơ\ kơljap neh dong ồng geh priă jền uă rlau pơn drờm mờ tam phan. Ồng Phạm Văn Bình pà git: “Bơta niam bơh kơn rồ sơntìl pa dê là dờng rlau, bơta kuơ lơh geh jơnhua rlau. Bulah tu\ ròng bòl rlau, mơya 2, 3 nam neh mờng den a` go\ broă rơwah kơn rồ sơntìl pa là gơ kờ` mờ bơta trồ tiah bơh [òn lơgar dê. Mơya đơs ngan, kờ` ròng phan geh cồng nha kơ\ kơljap den kung gam pal geh bơta bơcri tơl niam, pal git khoa học kỹ thuật, pal nhap nhar tàm broă sền gròi, ròng siam nàng kơn rồ in gơ kờ` mờ bơta trồ tiah, rơcang sơndră kòp bơ tờp.”

Mờ uă ngan cau lơh broă sa, ngan là tàm ală tiah ờ geh bơta pràn bè chi tam jo\ ngai, bè ală kơnhoàl Ea Kar, Ea Sup, M’Drak, ndrờm gàr broă ròng phan bè dùl broă lơh nàng gàr kơ\ priă lơh geh hìu nhă in. Uă tiah kung đal git ròng phan là dùl tàm ală rơndap broă bơtàu tơnguh tờm ngan tàm rơndap sap sèng broă lơh sa bơh [òn lơgar dê. Kơnhoàl Ea Kar, càr Daklak tu\ do broă ròng phan geh neh tus 35% tàm rơndap sap sèng lơh sa suơn sre. Kơnhoàl tơlik jơnau kờ` tus nam 2010 geh 50%. Tềng đap ală kal ke tài khà priă tac ờ kơljap, priă bơcri sơn rờp uă, trồ tiah tam gơl ni sơna gơ jat bal mờ kòp bơ tờp ngai sơlơ uă, làng bol lơh broă sa pal rơcang lài jòi ală broă lơh nàng gàr mờ bơtàu tơnguh mpồl phan ròng dờng, iar ơda jat rơndap broă kơ\ kơljap. Ồng Lê Văn Thắng, dùl nă cau geh uă nam ròng kơn rồ poac mờ khà uă pà git: “Bè broă ròng kơn rồ den pal gàr niam bơta wàng ròng, phan siam pal tơl, mut ngui di khoa học kỹ thuật mờ kuơ màng là pal sền gròi tàm sơntìl geh bơta niam den ngan là ròng geh cồng nha. Lài do làng bol sùm sơ nơng là ròng jat mpồl là ngui ală [làng dờnng, mơya tu\ do đơs ngan là [làng nhơt ờ gam tai. Tu\ do ròng kơn rồ pal krơ\ tàm wàng, pal sền gròi, ai dilah ròng jat broă ting lềng den kal ke ngan geh cồng nha. Tài kơn rồ geh tu\ jiơ sa, tu\ jiơ rlô, den hơ\sồng gơtùi dờng, khà poac geh uă.”

Rơcang lài tàm broă ròng phan, uă cau lơh broă sa tàm kơnhoàl Ea Kar neh tam klac bal mờ gơp. Khi tam pà jơnau yal tơnggit, mờng chài, pờ gùng tam klac mờ ală mpồl lơh sa kă bro nàng jòi anih tơlik tac phan lơh gơs in. tàm git gơp tam klac, mpồl lơh sa kă bro dờp kơnòl pơlam bơta chài, tac sơntìl mờ blơi phan lơh gơs jat jơnau kờ` bơh làng bol lơh broă sa dê. Sơ lơu\ wơl, cau ròng phan pal mut lơh di ală jơnau sồr bè bơta chài, gàr bơta niam poac dê… Ồng Nguyễn Đức Hoan, ơm tàm [òn 14, xã Ea Ô, kơnhoàl Ea Kar pà git: “Lài do ờ hềt git tam klac mờ kong ti, nol a` cribơyai is mờ ờ uă cau kă bro tàm [òn lơgar. Tu\ neh tam klac mờ kong ti den bol a` kờ` sơntìl niam den kong ti jòi sơntìl niam mờ geh [uơn bol a` in rlau. Ngan là broă jòi geh anih tơlik tac sùm phan lơh geh bơh ròng phan in.”

Gah ròng phan bơtàu tơnguh kơ\ kơljap gơwèt tàm uă ngan bơta bè rơndap ù tiah, sơntìl, phan siam, tiah ơm kis, mut ngui khoa học kỹ thuật, drà kă bro… Broă lơh bơh uă hìu nhă ròng phan tàm kơnhoàl Ea Kar, càr Daklak dê là broă lơh di tàm bơta bè tu\ do. Bơta do geh pơgồp bơnah dong gah ròng phan Daklak bơtàu tơnguh sùm mờ kơ\ kơljap tàm tơngai tus.

Nàng geh broa\ lơh dong  cau ròng phan bơsong ala\ kal ke gam pal kong, pa do Trung tâm khuyến nông dà lơgar neh bal  mờ Sở Nông nghiệp mờ Phát triển Nông thôn Daklak bơyai lơh cri tơr`a bơto pơlam broa\ lơh sa @ mờ sơnđan: Bơtàu tơngguh ròng phan kơljap tàm bơta tam gơl trồ tiah.

Tàm dơ\ cri tơr`a geh bơyai lơh tàm kơnhoàl Ea Kar, ua\ làng bol lơh broa\ sa neh tus sa\ tờm tơn sền ala\ broa\ lơh ròng phan pơnrơ ngan, tam pà ala\ kal ke, bơta gam  gơ kòl. Ala\ cau jak, ala\ cau atbồ, ala\ cau tàm mpồl lơh sa ka\ bro neh tơlik ala\ broa\ lơh nàng gah ròng phan lơh  gơ kờ` bal mờ tam gơl trồ tiah tàm Tây Nguyên. Tàm do, cau ai tơnggit jơnau đơs neh tìp mờ lùp jơnau mờ tiến sĩ Trần Văn Khởi jàu gơnoar atbồ Trung tâm khuyến nông dà lơgar bè bơta do.

-Ơ ồng, nđan lah dơ\ do Trung tâm khuyến nông dà lơgar rwah Ea Kar, dùl kơnhoàl ngài mờ tam gùl càr Daklak  kờ` bơyai lơh dơ\ cri tơr`a bôt pơlam broa\ lơh sa?

Ồng Trần Văn Khởi:  Bè ờs lài do bol a` bơyai lơh tơr`a jà ala\ cau khoa học, ala\ cau atbồ mờ ngan la làng bol cau lơh broa\ sa, trung tâm khuyến nông ala\ càr tàm tiah hơ\, bơyai lơh dơ\ cri tơr`a bôt pơlam broa\ lơh sa tàm trung tâm  càr dê. Mờ  dơ\ do,  bol a` bơyai lơh tàm kơnhoàl Ea Kar mờ bơh ua\ ngan bơta: Ea Kar la dùl kơnhoàl geh  bơtàu tơngguh ròng phan pràn ngan mờ gơ kơljap đau, geh ua\ ngan broa\ lơh  kờ` làng bol cau lơh broa\ sa lòt sền.  Dơ\ cri tơr`a bol a` dê geh lơh 2 bơnah: Dùl la lòt sền mùl màl, bàr la pơrjum tơr`a tàm hìu pơrjum.

Dơ\ 2,  do la tiah geh  làng bol git wa\ mờ bơta chài lơh sa bơh làng bol lơh broa\ sa bè lơh sa suơn sre đơs bal, bè ròng phan niam ngan mờ làng bol kờ` ngan geh git wa\ ala\ bơta gơ guh jak kỹ thuật dê.  Geh trơ gùm ua\ bơta bè hơ\ den tàng bol a` geh bơyai lơh cri tơr`a tàm Ea Kar,  rê hờ [òn lơgar geh broa\ lơh nàg làng bol lùp ho,  geh bơsong tơn  ala\ bơta gam gơ kòl, niam rlau  la geh  bơyai lơh tàm tiah tam gùl càr dê.

-Ơ ồng, tàm dơ\ cri tơr`a, bol a` go\ geh ua\ ngan broa\ lơh nền nòn geh yal tơnggit. Mơya tu\ do den cau lơh sa suơn sre ờ suk ờ mìng la tam gơl trồ tiah mờ gam la bơta gơ tam gơl bè drà ka\ bro. Ròng phan kơljap  gơ kờ` bal mờ tam gơl trồ tiah geh pơ gồp bơsong ala\ bơta bè drà ka\ bro lah ờ?

Ồng Trần Văn Khởi: Broa\ lơh sa mờ drà ka\ bro gơ kuơ màng ngan,  gơ đềt mềr  bal, mơya loh làng la ala\ broa\ lơh  tus bơtàu tơngguh lơh sa gơ krơi is mờ ala\ broa\ lơh bè drà ka\ bro. Tàm gơbàn tam gơl trồ tiah, tàm bơta drà ka\ bro sùm gơguh gơ mù, den bol he pal cri  bơyai bal nàng geh broa\ lơh di bè kỹ thụât, ala\ broa\ lơh di bè chính sách, ala\ broa\ lơh di bè bơta dờng. Bơnga\ bơh gah lơh sa  suơn sre mờr tus kờ` pal geh ala\ broa\ lơh lơi jơnhua rlau mờ Chính phủ hala ala\ gah, sơnah lơh broa\.  Mờ ala\ càr, [òn dờng geh ala\ broa\ lơi lơi mờ geh tu\ làng bol lơh sa pal jòi ala\ broa\ lơh nàng tam gơl sơnơng mờ ala\ broa\ lơh lơh sa ròng phan, lơh mbè lơi nàng gơ geh cồng nha lơh sa jơnhua mờ bơtàu tơngguh  kơljap. Bơta chài lơh sa mơya pal  lơh bal mờ broa\ geh tam klac lơh broa\ bal.

-Ơ ồng broa\ bơyai lơh cri tơr`a tàm kơnhoàl Ea Kar bè ồng đơs gơ  lơh bal mờ bơta mùl màl. Ồng đơs bè lơi bè bơta mùl màl ròng phan tu\ do tàm Ea Kar?

Ồng Trần Văn Khởi: A` go\ tàm kơnhoàl Ea Kar  tu\ do geh ua\ ngan  broa\ lơh sa jat  broa\ lơh trang trại geh ngui drờm bal bơta gơguh jak chài khoa học kỹ thuật mờ bơyai lơh ua\ rlau. Bơta dơ\ 2, lơh gơs ala\ mpồl bè hìu nha\ cau lơh sa, pơnyơu bè hợp tác xã, câu lạc bộ geh kờ` bal bè ròng phan, neh lơh geh bơta git gơp lơh broa\ bal mờ tam pà. Dơ\ 3, la geh ua\ ngan broa\ lơh bal mờ lơh sa ròng phan mờ tam phan,  bơta phan siam tơlir… geh ua\ ngan broa\ lơh niam  kờ` làng bol cau lơh broa\ sa tus sền, bơsram jat.

-Ưn ngài ồng ua\ ngan!

                                          Cau cih mờ yal tơnggit K' Duẩn mờ K' Brọp