VOV4.K’ho – Gơwèt mờ kòn cau Rơđê, kòng lơngô ờ mìng là phan dò bơka lơh niam hèr să jan mờ gam geh ua\ jơnau pơrya niam chài đah huềng tai. Do là phan lơh cơng tàm ală dơ\ lơh yàng, là phan kơt hơ pơrgon tàm tu\ lap klau tam bau ùr, dờp lơh oh mi halà phan sền gàr, hòi dan bơtuah bơtùai. Kuơmàng, tàm rài kis bơh tơl nă cau dê den ală dơ\ geh lơh yàng dò kòng geh sền là lơh tềl tu\ tơngai halà tu\ jơ kuơmàng tàm rài kis. H’Xíu, cau cih [au\ Anih jơnau đơs Việt Nam tàm Tây Nguyên geh jơnau yal bè pơrya bơh kòng lơngô tàm rài kis kòn cau Rơđê tàm càr Dak Lak dê.

Gơwèt mờ kòn cau Rơđê, bal mờ tơrnờm, ală phan pơ dơng lơh yàng bè sur, iar, kơn rồ halà rơpu, den kòng lơngô là phan ờ gơtùi ờ geh mờ geh pơrya kuơmàng ngan tàm ua\ dơ\ lơh yàng. Kòng lơngô ờ mìng là phan kơt hơ pơrgon, tơrbo\ bơta kờ` gơboh đah pơ ùr mờ bơklau, đah oh mi mờ gam cèng wơl ua\ bơta bơtuah bơtùai, sền gàr pràn kơldang să jan kòn bơnus in. Do kung là phan lơh cơng ai jơnau hơ pơrgon bơh cau geh lơh yàng dê tềng đap ală yàng mờ [òn lơgar tàm bơta sền go\ bơh mpồl bal dê.

Jat ồng Y Le Niê, ơm tàm [òn Ea Bông, xã Cư Êbur, [òn dờng Buôn Ma Thuột yal, kòn cau Rơđê geh ua\ bơhìan lơh yàng gơ jat mờ rài kis kòn bơnus dê. Tơl dơ\ lơh yàng cèng dùl jơnau pơrya krơi is. Tàm tu\ lơh yàng, cau bơjơu geh rac yàng ndang, tê ìa tềng kòng lơngô ndang nàng tơn dò tềng kồ tê bơh cau geh lơh yàng dê in. Hơ\ là dùl phan lơh cơng nàng yàng sền gàr, dong kờl cau tờm dò kòng in.

Kòng lơngô bè dùl jơtài kuơmàng geh sền gàr nền nòn mờ geh tàm jàu bal mờ gơp tàm ală dơ\ lơh yàng

Tơnơ\ pah dơ\ lơh yàng, kòng lơngô geh creh tềl ndrờm mờ khà drap tơr nờm mờ cau tờm hìu neh ngui nàng lơh yàng, sùm là 3, 5 halà poh tềl creh: “Jat jơnau kơlôi sơnơng bơh kòn cau Rơđê dê, tàm rài kis bơh tơl nă cau dê den bơh tu\ deh, geh liap dà mhual bơryuh, geh lơh yàng sơnđan mat, hơ\ sồng tus tu\ dờng rlau git wìn, git lòt den hơ\ là tu\ sơn đờm geh lơh yàng dò kòng lơngô, mờ phan pơ dơng lơh yàng là 3 drap tơr nờm mờ 1 nơm sur dam nàng jàu mò đơng deh in, mờ bơta kơp kờ` geh sền gàr niam oh dềt in. Tus tu\ bau, deh kòn den geh lơh yàng mờ dùl nơm sur dam neh kriau mờ 5 drap tơr nờm, lơh tềl bơta tơn jơh tơngai ơm tàm hìu mờ mè bèp tờm nàng tam gơl gơs tơngai ơm đah hìu pơ ùr, tài hơ\ là dùl tơngai ndai. Gơ wèt mờ hìu bơnhă pơ ùr, den cau klau sơn đờm mờ dơ\ lơh yàng bơh dùl nơm sur mờ 5 drap tơr nờm, creh 5 tềl tềng kòng lơngô”.

Ai jat mò Hoàng Ngọc Lan Byă, ơm tàm [òn Sut Mđưng, xã Cư Suê, kơnhòal Cư Mgar, càr Dak Lak yal, broă dò kòng lơngô tềng kồ tê cau geh lơh yàng dê gam là jơnau nting bơr gơboh gơbài, hòi dan geh pràn kơldang să jan mờ bơtuah bơtùai. Bè hơ\ den tàng, tàm ua\ ngan dơ\ lơh yàng, tơnơ\ tu\ cau bơjơu lơh yàng mờ tơn dò kòng lơngô cau tờm lơh yàng in, ală cau tàm hìu bơnhă, jơi nòi mờ cau tus bal dơ\ lơh yàng kung ìa dùl nơm kòng lơngô nàng tơn dò tềng kồ tê cau geh lơh yàng, geh bal dùl bơnah phan pà halà jơnau nting bơr: “Jàu kòng ai cau geh lơh yàng hòi dan pràn kơldang să jan in nàng kờ` cau geh lơh yàng in geh ua\ pràn kơldang. Bơdìh mờ cau geh lơh yàng gam geh bal mờ pơ ùr, oh mi đah pơ ùr tus bal den kung geh cau bơ jơu pà ală cau hơ\ in jơnau nting bơr geh pràn kơldang, lơh gơlik ua\ phan bơna, pria\ jền”.

Tàm dơ\ lơh yàng, kòng lơngô geh cau bơ jơu tơn dò tềng tê cau geh lơh yàng

Tàm bơhìan bơh kòn cau Rơđê dê, kòng lơngô gam là jơnau hơ pơrgon kup bau bơh ală cau klau, cau ùr dê tu\ tus sơnam kup bau. Jat hơ\, tu\ neh kờ` den cau ùr geh yal mờ hìu bơnhă tus hìu đah klau nàng jàu kòng hơ pơrgon. Phan kơt cèng bal den gơ jat bè jơnau sồr bơh hìu klau dê, mơya pal geh 8 nơm kòng lơngô mờ dùl nơm ồi mă, là jơnau pơrya ai nùs nhơm kah ưn ngài bơh cau ùr dê gơ wèt mờ po me tài dà kơl hề deh dùh, ròng siam, bơ to bơtê cau klau gơs cau niam. Tàm tu\ lơh yàng, kòng lơngô geh pơrya bè sơmbiat bau geh ala mat 2 hìu bơnhă jàu 2 nă cau ùr, cau klau mờr bau in mờ jơnau nting tơngkah bè rài kis gùng tam bau, mờng chài gơs bơklau, pơ ùr. Tu\ neh tàm tup tê tềng kòng lơngô, den 2 nă cau klau mờ cau ùr neh ngan ngồn gơs pơ ùr, bơklau, hơ pơrgon têngf đap 2 hìu bơnhă geh kis gơboh gơbài jơh rài kis. Yô kòng lơngô geh tơn dò tềng kò tê 2 nă ùr bơklau là phan lơh cơng ai rài kis gùng tam bau đềt mềr, kơ\ kơljap.

Kòng lơngô gam tơrbo\ bơta kờ` gơboh đah hìu bơnhă cau Rơđê mờ dùl nă cau ờ di là cau tờm pròc mhàm bơh dơ\ lơh yàng dờp lơh oh mi. Hìu bơnhă geh jàu cau dờp lơh oh mi in kòng lơngô bè dùl phan hơ pơrgon, dờp cau hơ\ gơ gơs là cau tàm hìu bơnhă, jơi nòi. 2 gah geh tơrbo\ bè pròc mhàm tờm mờ tam pà bal ală broă chờ hờp, moat jrùm halà kal ke, rềs àr.

Tu\ do, broă dò kòng lơngô là jơnau hòi dan bơtuah bơtùai, pràn kơldang

Kòng lơngô gam là phan kuơmàng ngan nàng tởbro\ bal mờ ală yàng, ala jơnau hòi dan halà hơ pơrgon. Ồng Y Hơ Êban, ơm tàm [òn Knia 4, xã Ea Bar, kơnhòal Buôn Đôn pà git, kòn cau Rơđê sền dờng màng ngan jơnau neh hơ pơrgon, ngan là jơnau hơ pơrgon tềng đap ală yàng mờ [òn lơgar. Den tàng, tu\ ờ hềt gơtùi lơh jơnau neh hơ pơrgon, gơ jat tàm bơta geh ngan bơh hìu bơnhă dê, khi geh lơh yàng tơngkah kòng lơngô nàng dan tơn jo\ wơl jơnau pơrgon tus tu\ dipal: “Kòng lơngô neh creh, dò tềng kồ tê mơya gam ờ hềt tus ngai, nhai neh pơrgon halà ờ hềt geh tơl bơta bè pria\ jền nàng lơh jơnau neh hơ pơrgon den gơtùi tơn jo\ wơl, bè rài yau hòi là tơngkah kòng lơngô. Pơn yơu bè neh hơ là lơh yàng mờ dùl nơm rơpu dam mờ 7 drap tơr nờm nàng lơh yàng mờ mò pàng mơya pal kơp tus kàl prang nàng tơl nă cau in ru nàng tus dong kờl hơ\ sồng dròng cing, `ô tơr nờm, sàu sa bal mờ hìu bơnhă.

Lài do, kòng lơngô geh mat tàm ua\ broă kuơmàng bơh cau Rơđê dê mờ jơnau pơrya kuơmàng. Tu\ do, bulah ală bơhìan lơh yàng ờ gam ua\ bè lài do tai, mơya tàm Dak Lak, kòng lơngô kung gam geh sền gàr nền nòn ngan bè dùl jơtài kuơmàng. Tu\ geh mat tàm ală dơ\ lơh yàng, kòng lơngô gơ gơs là phan kuơmàng geh tơl nă cau tàm jàu bal mờ gơp in bè dùl bơhìan niam geh sền gàr.

Cau mblàng K’Duẩn