VOV4.K’ho - Tiêu gam là bơta chi tam ]èng wơl cồng nha lơh sa uă ngan làng bol in, tài khà priă ala nam do sùm tàm khà rlau 150 rbô 1 ki\. Mơya tài broă tàm pơr lòng rề ơnàng bă ù tam tiêu, ờ iat jơnau pơlam bơh gah lơh sa suơn sre, mờ bơta chài tam tiêu ờ hềt niam, tu\ do làng bol lơh broă sa Tây Nguyên gam pal kong mờ bơta tiêu chơt dùl ròt, lơh gơbàn hoà] huơr dờng ngan. Bơta ờ suk là kòp chơt mhar, chơt lơyài tàm tờm tiêu ờ mìng gơlik geh tàm nhai mìu, mờ tu\ do gam bơ tờp uă, gơlik geh kal ke tàm nhai prang duh tơn.

Bi ùr Phạm Thị Kim Nhung, ơm tàm [òn Ea Tung, ntum Ea Na, kơnhòal Krông Ana, ]àr Dak Lak pơlai ngan yal, tàm nhai prăng duh, suơn tiêu hìu nhă bi ùr dê gam tơnhàu uă, mơya tờm tiêu gơtìp chơt. Bè ờs den pah nam bi ùr tơnhàu geh rlau 5 tạ tiêu ra`, mơya tu\ do mìng geh 2, 3 jơt ki\. Tiêu chơt, hoàc huơr gơlik geh tềng đăp mat tơn, mơya bi ùr ờ git lơh bè lơi. Bi ùr Nhung đơs:“ Nđờ tờm bơh sơn rờp den mìng 2, 3 ngai là chơt jơh tơn. tờm chi gam gơs niam bè hơ\, ni sơna gơbàn pàl nha, jrùh nha, chơt tờm bơ tờp jơh tàm suơn. ờ git lơh bè lơi, klo ]au đơs lơh bè lơi den he lơh jat, lòt hờ anih tac sơnơm nàng blơi ơn tềng tờm.”

Mò Vũ Thị Thuý Hà, ơm tàm [òn 13, ntum Dray Bhăng, kơnhòal }ư Kui` pà git, jơh 1 sàu tiêu mò dê gam tơnhàu, mờ bă ù tam tiêu pa hìu nhă mò dê ndrờm gơtìp kòp lơh aniai. Mò đơs:“ Ờ git là gơbàn kòp lơi, nha dềt ngan, ờ dờng, mơya `srum den gam geh bè ờs. go\ nha gơ croăn bè hơ\ den ]au đơs là tờm tiêu gơtìp tu luh sa aniai, geh ]au den đơs là gơtìp kòp tiêu sơn rang, a` kung ờ git pal lơh bè lơi sơl.”

Kòp lơh aniai tàm tờm tiêu kung gam bơ tờp uă tàm ]àr Dak Lak. Bè ờs den tờm tiêu mìng gơtìp kòp lơh aniai mờ chơt tàm nhai mìu, mơya tu\ do gam tàm nhai prang gơ ya tiêu kung gam gơtìp chơt, mờ khà aniai ngai sơ lơ uă mờ bă tiah aniai ngai sơ lơ ơnàng rlau. Jat khà kờp bơh gah lơh sa suơn sre, ]àr Dak Lak geh rlau 1 rbô lồ tiêu gơtìp kòp lơh aniai, 150 lồ neh chơt ro. Uă suơn tiêu mìng pa tơnhàu geh 2, 3 kàl kung neh gơtìp kòp chơt 1 ròt, lơh làng bol gơtìp hoàc huơr git nđờ jơt tơmàn priă.

Kòp gơguh uă, mơya tài priă ]ồng uă, làng bol Dak Lak kung gam rề ơnàng tam tiêu. Ờ git lơh bơta chài mơya kung gam kờ` tam chi tam do, ngan là làng bol ờ gơtùi pleh gơtìp hoàc huơr. Mò Hồ Thị Duyên, ơm tàm [òn 13, ntum Dray Bhăng, kơnhòal }ư\ Kuin đơs:“ Go\ làng bol tam tiêu uă ir den a` kung gơlơh ờ suk ngan. Mơya tu\ do lơh sa suơn sre den ờ git lơh bè lơi, tờm tiêu gam ai geh ]ồng nha uă ngan den he kung kờ` tam.”

………………………………………………

Mut tàm nhai prang, den tờm tiêu geh gơ mòn bơkàu mờ tơt plai, do la tơngai kuơ màng ngan  nàng tiêu geh plai ua\ tàm sươn chi. Tàm jơnau đơs ngai do,  tiến sỹ Phan Việt Hà atbồ Cơldu\ rơndap broa\ jak chài, Gah khoa học kỹ thuật lơh broa\ sa suơn sre chi brê Tây Nguyên, geh dong  pơlam làng bol geh git tai broa\ sơng ka sền gàr sơndra\ kòp tus mờ tờm tiêu tàm kàl prang do:

            -Ơ tiến sỹ Phan Việt Hà, mut tàm nhai prang, kung la tu\ ]au lơh sa tơnhàu jơh tiêu. Den, tàm tơngai do, làng bol pal kah tus bơta lơi nàng suơn chi dờng pràn niam.

            Phan Việt Hà:Tu\ mờ jơh pi] tơnhàu tiêu den bol he ờ duh tuh phơng, tài tàm tơngai do dilah tuh phơng tiêu in den gơ kung kan ngan sa phơng, gơ lơh hoàc gời. Mờ ala\ sươn tiêu mờ gơ ]at ờ niam ir den bol he gơtùi ngui phơng bồm nha, ờ di ngui phơng tuh tềng tờm. Mờ tơngai do,  den ba` tuh dà tiêu in, tài gơkờ` tơngai ra` di bơh 30 tus 45 ngai nàng mòn gơs bơkàu, mờ bol he pal lời gơ slơ ra` gờ` slơ niam, bè hơ\, tơnơ\ hơ\ tiêu geh lì bơkàu geh ờ di tàm nhai mìu, tài di lah gơlì bơkàu tàm  nhai mìu den geh lơh aniai tus broa\ bơtờp kơm buh bơkàu mờ tơt plai bơh tiêu.

            -Ơ tiến sỹ, tàm tơngai do, den tu sa  aniai ua\ ngan tềng tờm tiêu, gơbàn geh bal tàm nhai prang, geh lơh ]au tam ờ suk ngan. Bal mờ bơta ai bơh làng bol tam ua\ ir tiêu bal jơh mờ ala\ ba\ ù ờ gơ kờ` tiêu, ngui sơntìl ờ tơl niam…geh lơh kòp bơtờp ua\, den geh ala\ bơta lơi tơn ndai geh gơlam tus gơbàn do?

            Phan Việt Hà: Jat ala\ lùp sền bơh bol a` dê, den broa\ tu gơbàn aniai tàm tờm tiêu, gơbàn ua\ ngan tàm ala\ nam rềp do den gơ geh gơ rềng tơn tus bơta chài tam tiêu bơh làng bol ]au tam. Lài jơh la broa\ làng bol geh tuh tơl phơng tiêu in lah ờ, tu\ do, ]au tam tiêu ua\ ngan la tuh phơng hoá học mờ tuh phơng mờ khà jơng kah ua\ pơndrờm mờ bơta kờ` bơh tiêu dê, bal mờ hơ\ broa\ tuh ê\t phơng hữu cơ tiêu in kung geh gơbàn aniai ngan tus broa\ gơlik tuh sa aniai. Dơ\ 2 la broa\ ngui sơnơm hóa  học ua\ ir, hơ\ la bol he sùm ngui sơnơm hoá học ua\ ir mờ ờ sền tus suơn tiêu geh gơbàn kòp lah ờ, bơsong sơnơm hoá học den gơ geh lơh aniai jơh ala\ vi sinh vật geh kuơ tàm ù, lơh geh bơr nàng tus ala\ vi sinh vật lơh aniai gơbàn ua\.

            -Tu\ do,  ờ hềt geh sơnơm bồm lơh jơh kòp tus mờ suơn tiêu chơt mhar, chơt lơyaì, den tàng broa\ r]ang sơndra\ kòp tus chi tiêu sùm la broa\ lơh geh lơh lài jơh. Den tàm nhai prang, làng bol pal kah bơta lơi, kờ` lơh lơh niam broa\ sơng ka sền gàr sơndra\ kòp tus mờ tiêu, ơ tiến sỹ?

            Phan Việt Hà: Bơta pal lơh sơnrờp la  bol he pal sùm dong tơl bơta nàng rơyas gơ geh hòn ]at niam mờ tiêu dờng pràn bơh ala\ broa\ lơh bơta chài bè pal bơsir ua\ ngan phơng hữu cơ bal mờ broa\ tuh phơng  drờm bal mờ  phơng vô cơ. Tu\ tuh phơng hữu cơ den gơ geh lơh  niam ù, bè hơ\ geh lơh niam tus rơyas tiêu ]at pràn mờ gơ gơtùi sa jơh ala\ bơta vô cơ ndai pràn rlau mờ bè hơ\ gơ geh sơndra\  mờ bơta kong tu sa aniai, hala kòp pràn rlau. Bal mờ hơ\, den he pal sùm tuh dà, gàr dà ìo ù nàng rơyas gơtùi ]at pràn, den hơ\ kung la bơta tờm kuơ màng ngan. Tàm broa\  tam tiêu, den bol he pal sền ngan ba` lơh sồt tus rơyas tiêu mờ bè tềng nha den bol he kung ba` lơh sồt nha, tài hơ\ la ala\ gùng geh  lơh kòp gơmut tàm tiêu.

            -Ưn ngài tiến sỹ ua\ ngan!

                                      }au mblàng K’ Duẩn mờ K’ Brọp.