VOV4.K’ho-Trồ tiah Tây Nguyên tu\ do gam rơcang mu\t tàm kàl mìu. Do là tu\ tơngai ală bơta tu kòp lơh aniai geh tu\ deh dùh rơ\ rài mhar ngan. Tơnơ\ do, Tiến sĩ Phan Việt Hà, lơh broă tàm Viện Khoa học Kỹ thuật Nông Lâm Nghiệp Tây Nguyên geh hơ ală jơnau lùp bơh làng bol lơh broă sa dê tàm broă sơnka sền gàr rơcang sơndră tu kòp lơh aniai kơphê in tàm tơngai bồ kàl mìu:

- Ơ Tiến sĩ Phan Việt Hà! Poh lài, bol a` dờp geh uă ngan jơnau lùp bơh làng bol lơh broă sa dê lùp bè ală broă gơrềng tus broă tam, sơngka sền gàr kơphê tàm tơngai bồ kàl mìu. Broă geh làng bol lùp là: tơngai tu\ do là tu\ tơngai niam ngan nàng ală tu kòp lơh aniai deh dờng rơ\ rài, bè hơ\ bol he kờn pal geh ală broă lơh lơi nàng rơcang sơndră ơ Tiến sĩ?

Tiến sĩ Phan Việt Hà: Niam să làng bol mờ gơ\p bơyô! Bol he kung neh gi\t là, tu\ do ală dơ\ mìu bồ kàl geh pơgồp bal mờ ală dơ\ trồ tơngai duh geh lơh gơlik bơh sùh ìo uă ngan mờ trồ tiah do là dùl tàm ală jơnau niam ngan nàng ală bơta tu kòp lơh aniai deh dờng rơ\ rài mhar ngan. Mờ bơta trồ tiah bè do, den `ui nsồp deh dờng mhar ngan mờ bal mờ hơ\ là ală bơta bơsềt lơh aniai, bè: gu ră, bơsềt dum phồng halà bơsềt ồm dàng tờm kung geh uă ngan sơl. Nàng rơcang sơndră dùl bă geh cồng nha ngan rlau jơh, den bol he pal lơh ală broă lơh tơrgùm bal IPM, hơ\ là còp rwàng sùm sươn sre nàng sền go\ gờn kòp mờ geh ală broă lơh rơcang sơndră tơn. Gơ wèt mờ `ui snồp den bol he pal sền tềng ală sơngyùr plai. Halà bè kòp ồm dàng tờm, den bol he pal sền go\ gờn, tài bơh dilah sền go\ jơla ir den tu\ hơ\ mìng gơtùi òt tờm kơphê lơm. Den tàng bè hơ\, bol he pal lòt rwàng sùm sươn sre sùm. Dơ\ 2 là bol he pal lơh jat ală broă lơh sơlơ tơnguh tai bơta pràn sơndră wơl mờ kòp ai tờm chi tam in bơh broă lơh ơn phơng ring bal, di pal mờ wil tơl den tờm kơphê geh pràn mờ geh sơndră pràn mờ ală bơta tu kòp lơh aniai tàm tơngai tam gơl kàl.

- Ơi, tơngai kàl mìu den là gơlơh niam ngan nàng tam pa halà tam pa wơl kơphê. Mơya, bơta kơlôi rơcang ngan rlau jơh bơh làng bol dê là tu luh geh tàm ù. Bè hơ\, tiến sĩ gơtùi đơs loh làng rlau bè kòp tu luh mờ ală jơnau kờn pal sền ngac tu\ mu\t lơh tam pa wơl kơphê?

Tiến sĩ Phan Việt Hà: Bơh ală jơnau kơlôi sơnơng bơh Viện Khoa học Kỹ thuật Nông Lâm Nghiệp Tây Nguyên dê bol a` gi\t: tu luh là dùl tàm ală jơnau tờm lơh gơrềng, lơh aniai tus broă lơh geh cồng nha bơh tam pa wơl kơphê dê. Tu luh geh lài tàm ù, mờ geh tu\ là tu\ bol he ờng sơntìl dilah ờ loh kloh niam ù den tu luh neh geh lài tàm kơldung ù. Tu\ kơphê kòn bol he tam tàm ù, tu luh là dùl tàm ală jơnau lơh aniai rơyas, lơh sồt tềng ngko rơyas, pờ gùng ai ală bơta bơsềt mu\t tàm hơ\ mờ lơh ồm rơyas, tờm kơphê ờ gơtùi kis dờng. Dùl jơnau bơto yal lài bal là: Làng bol dilah tàm tu\ geh tu\ tơngai gơtùi ai dùl êt ù lòt sền kờn sền bơta tu luh geh tàm ù uă halà ờ. Dilah tu luh ờ huan geh uă den bol he gơtùi tam pa wơl, dilah tu luh geh uă tàm ù den bol he pal geh ală broă lơh kơryan mờ tơrmù tu luh. Bol a` bơto yal lài, là bol he gơtùi tam tàm pơdar. Hơ\ là tam ală tờm chi tam ndai bơdìh mờ kơphê nàng lơh tu luh in ờ geh rơyas kơphê nàng ơm kis tàm hơ\ mờ bơh hơ\ den geh gơmù tu luh tàm ù. Bơdìh hơ\ tai, bol he gơtùi ngui ală broă lơh sinh học, sơlơ tơnguh uă tai ală bơta phan hữu cơ, sơlơ tơnguh uă tai ală phan kis dềt tam dră wơl geh tàm ù. Bơh hơ\, tu luh kung geh gơmù uă sơl tàm ù. Mờ jơnau du\t ndơl den bol he gơtùi ngui ală broă lơh hoá học nàng tơrmù [à tu luh tàm ù. Mơya, đơs bal là bol he pal sền bơta tu luh geh tàm ù uă halà ờ nàng lơh nền gơtùi tam pa wơl kơphê halà ờ.

 - Bal mờ broă kơryan tu luh den tàm broă tam pa wơl làng bol gam lùp bè bơta sơntìl, bè hơ\, ơ tiến sĩ Phan Việt Hà, Viện Khoa học Kỹ thuật Nông Lâm Nghiệp Tây Nguyên geh lơh gơlik sơl ală sơntìl kơphê sơndră mờ kòp lah ờ?

Tiến sĩ Phan Việt Hà: Tu\ do tàm Viện Khoa học Kỹ thuật Nông Lâm Nghiệp Tây Nguyên geh dùl mpồl lơh gơlik sơntìl mờ bơta niam den là niam ngan. Tàm hơ\, bol a` geh ală broă lơh ù kloh, mờ ngui jơh ală broă lơh neh geh Bộ Nông nghiệp mờ phát triển nông thôn dờp sền. Viện bol a` dê geh ală sơntìl bơkiar dùl nam mờ tờm bơkiar pe nam, geh bal tờm tam mờ gar mờ tờm bơkiar. Làng bol kờn blơi sơntìl halà lùp tai nền cê gơtùi lòt tus Viện Khoa học Kỹ thuật Nông Lâm Nghiệp Tây Nguyên, hìu sồ 53, gùng Nguyễn Lương Bằng, [òn dờng Buôn Ma Thuột, càr Daklak.

- Ơ Tiến sĩ Phan Việt Hà, broă bơtơl phơng tòm kơphe in tàm tơngai do geh uă làng bol sền gròi ngan. Bè bi Nguyễn Văn Thuấn, kis tàm kơnhoàl Cư\ Kuin lùp: A` ngui phơng kơnrồ pa lơh 1 poh kờ` sih lài mờ tu\ tam pa kơphe in, bè hơ\, geh bơta lơi lah ờ? Jà Tiến sĩ hơ jơnau lùp bơh bi Thuấn dê?

Tiến sĩ Phan Việt Hà: Bol a` bơto sồr làng bol, tu\ ngui phơng rơpu, kơnrồ den pal jơm ồm hơ\ sồng ơn tàm kơphe in. Tu\ he ơn phơng ha pal lơh kờ` ală bơta kòp chơ\t mờ tu\ do phơng ờ geh ală bơta ndai lơh aniai tus mờ phan tam in. Tu\ neh ồm, phơng geh ală bơta phan bơkah kờ` phan tam in jồp mơ, tu\ hơ\, den phơng hữu cơ hơ\ sồng geh ală bơta gơdờp niam. Tàm bơta bè ờs, bol a` bơto làng bol pal jơm bơh 5 tus 6 nhai den hơ\ sồng ngui. Mơya tu\ do, he neh geh ală chế phẩm sinh học lơh mhar rơlao den ờ uă ngan là jơm tàm 3 nhai. Bè phơng bi Thuấn dê den bol a` bơto sồr di lah ngui phơng hữu cơ ris den bi pal lơh jăt mờ ală broă jơm phơng mờ di tơngai geh ai. Tài di lah ơn phơng gam ris bè hơ\ den lơh ờ niam tus mờ phan tam.

- Kung 1 jơnau lùp gơrềng bal tus mờ broă bơtơl phơng. Bi Bùi Văn An, kis tàm kơnhoàl Krông Năng lùp: Suơn kơphe a` dê tàm kàl prang ờ tơl dà tuh, den tàng mìng tuh di mơ, ờ hềt sih phơng. Bè hơ\, tàm kàl mìu do, a` pal sih phơng bè lơi kờ` suơn kơphe hòn gơs mờ kung gam geh cồng nha niam?

Tiến sĩ Phan Việt Hà: Mùl màl he ndrờm g^t tàm kàl prang den tòm kơphe ờ pràn mờ tòm mìng pràn tàm kàl mìu. Bồ kàl mìuhe pal sền gròi tus mờ ală broă lơh. Tàm hơ\ geh broă sih phơng suơn kơphe in là kuơ màng ngan. Den bi pal kah ală bơta tơnơ\ do: lài ngan là pal sih vôi ha là phơng hữu cơ. Do là dơ\ iam ngan kờ` he lơh niam ù, tơnguh m[ùr tàm ù, lơh phan tam geh hòn gơs niam rơlao, tơnguh cồng nha broă ngui phơng sih phan tam in. Bồ kàl mìu den pal bơtơl đạm, dong kờl ntê, nha căt pràn, pràn tơ\t plai mhar. Mờ bơtơl phơng lân geh dong kờl tòm kơphe tơn pràn rơyas tơnơ\ mờ 1 tơngai ờ pràn tàm kàl prang, rơyas pràn geh dong kờl broă jồp phơng niam rơlao mờ hơ\ là bơta tòm tàm broă hòn gơs niam phan tam dê là niam mờ plai dờng.

- Jơnau lùp pơn jăt tai bơh 1 nă cau kis tàm kơnhoàl Cư\ Mgar dê. Tu\ do, a` go\ uă hìu nhă tam bơrlu\ bal ală bơta phan tam tàm suơn kơphe, bè hơ\ ơ Tiến sĩ, broă tam bơrlu\ bal do geh niam lah ờ mờ tu\ tam bơrlu\ bal pal kah ală bơta lơi?

Tiến sĩ Phan Việt Hà: Uă bơta phan tam kờ` tơnguh cồng nha broă lơh sa tàm 1 bă ù là broă mờ bol a` bơto sồr tàm broă tam kơphe. He tam bơrlu\ bal tiêu den geh ală bơta gơrềng bal lơh broă do tơnguh bơtàu kơl jăp rơlao. Bol a` gơ\ ală suơn kơphe tam bơrlu\ bal mờ tiêu den ală jrang tiêu geh niam bơh tòm kơphe dê mờ ờ hoan gơbàn tu, kòp lơh aniai. Mơya kung jăt bè broă lơh mùl màl mờ he pal geh ală broă tam di pal. Broă lài ngan là he pal kah kờ` pleh mờ broă tam pơlòng phơng bal. He tam pà lơh bè lơi kờ` rơyas phan tam do ờ tam pơlòng mờ rơyas phan tam ndai. Dơ\ 2, di lah tam jir ir, he pal lơh bè lơi kờ` ba` gơtìm m[ur ir. Dùl bơta tai là, tu\ tam he pal kah tus mờ tu, kòp lơh aniai. Di lah gơbàn kòp, bơsong phan tam don in den he pal lơh tòm ndai in tai. A` đơs pơn-iơu bè di lah gơbàn sras geh tàm tòm kơphe den tu\ gơsơ\t sras tàm tòm kơphe den he pal gơsơ\t tơm sras tàm jrang tiêu bal.

- Ơi, ưn ngài Tiến sĩ Phan Việt Hà neh hơ ală jơnau lùp bơh làng bol pơyoa tus mờ jơnau đơs do.

                                        Cau cih mờ yal tơng^t- Lơ Mu K’Yến mờ Ndong Brawl