VOV4.K’ho - Kòp as sồt kơndoh tơngoh là kòp gơtòp mhar lơh gơbàn tơngo\ ală bơta tàm tơngoh ngòt rơngơ\t ngan. Kòp di gơlan gơbàn tàm ală sơnam, mơya mờng gơbàn ngan là tàm kơnòm dềt mờ geh khà gơtìp chơ\t uă, di gơlan tus 50% ală cau lơi gơbàn.

Gơwèt mờ ală cau gơtìp kòp jroă, bu\ lah geh sơm bời kung gơlời wơl ală bơta ờ niam kal ke ngan, gơs cau gơtìp lơh kal ke tus mờ hìu nhă bal mờ mpồl bơtiàn dê, den tàng ală cau mè cau bèp pal g^t gờ` ală bơta tơngo\ bơh kòp as sồt kơndoh tơngoh tàm kơnòm dềt kờ` lơh ngan rơcang sơndră mờ tu\ gơtìp ală bơta gơbàn, tơngo\ ngòt rơngơ\t.

Kơndoh tơngoh geh tàm dơlam tơngoh, là bơta phan glòm tơngoh mờ tuỷ sống, geh gơnoar bè dùl bơta phan pơngàr sền gàr ală bơta phan tơngoh l^k bơdìh ală bơta lơh gơtìp sồt. Kơndoh tơngoh gam là bơta phan lơh geh dà tơngoh tuỷ sền gàr mờ ròng tongoh dờng.

Geh uă bơta lơh gơbàn kòp as sồt kơndoh tơngoh, tàm hơ\ geh: tài vi khuẩn, virus, bơsiă jòr gơl^k mhàm, kí sinh trùng ha là bơsềt. Tàm hơ\, as sồt kơndoh tơngoh tài vi khuẩn mờ virus là uă ngan.

Bơta tơngo\ geh uă ngan bơh as sồt kơndoh tơngoh là duh să sùm, jê bồ, gơdan hă, kơl dang ngko. Di lah go\, sền kờ` g^t kòp mờ sơm kòp jơla, kòp [uơn ngan gơtìp ală bơta ngòt rơngơ\t bè: sồt ală che tơngoh, as, kòl gùng mhàm, kòl dà tơngoh tuỷ, sốc huyết phủ tạng, jroă ngan là chơ\t.

Mờ ală cau gơtìp kòp jroă, bu\ lah geh sền gàr màng kis mơya kung gam gơtìp ală bơta kal ke ngan bè ờ loh măt, ờ gơtùi đơs, t^ tồr, lơng să, ờ hoan kah, ờ ngăc ngar, ờ niam tơngoh… Tiến sĩ, bác sĩ Trần Thị Thuý Minh, kuang atbồ khoa Nhi tổng hợp, hìu sơnơm tiah Tây Nguyên pà g^t:

-Kòp as sồt kơndoh tơngoh mờng geh 5 bơta krơi is, tàm hơ\ geh: as sồt kơndoh tơngoh ndơng, hơ\ là tài vi khuẩn, tài virus, tài bơsiă jòr gơl^k mhàm, tài bơsềt kí sinh trùng lơh. Tàm hìu sơnơm, geh uă cau kòp as sồt kơndoh tơngoh là tài vi khuẩn, virus, geh ờ uă cau tài bơsiă jòr gơl^k mhàm.

Bè kòp as sồt kơndoh tơngoh tài vi khuẩn den neh geh gùng dà broă lơh mờ sơnơm sơm bời. Mơya broă sơm kòp as sồt kơndoh tơngoh kal ke rơlao uă ngan pơn drờm mờ ală kòp as sồt bè ờs ndai. Ngui sơnơm kháng sinh tơl liều, liều uă, tơl ngai.

Bu\ lah ngòt rơngơ\t mơya tu\ do neh uă ngan cau mè cau bèp ờ g^t bè kòp do, lơh kòn dềt gơtìp aniai tus mờ bơta pràn kơl dang să jan uă ngan. Geh pơnrơ ngan bè oh Y Phôi Byă (12 sơnam) kis tàm kơnhoàl Cư\ Mgar, càr Dak Lak.

Oh Y Phôi sơm kòp as sồt kơndoh tơngoh tàm khoa Nhi tổng hợp, hìu sơnơm tiah Tây Nguyên neh rơlao 1 nhai. Jăt ală bác sĩ tàm do pà g^t, oh do mu\t piam kòp tàm hìu sơnơm tàm bơta duh să uă, jê bồ, rơtơs jơng tê.

Cồng nha xét nghiệm dà tơngoh tuỷ geh ai go\ cau kòp do gơtìp as sồt kơndoh tơngoh. Kơnờm mờ ală bác sĩ lơh ngan sơm kòp, den tàng màng kis oh Y Phôi neh geh gàr niam, mơya tài tus sơm kòp neh jơla ir, tu\ kòp neh gơtìp jroă, den tàng bơta ờ niam gơlời wơl là oh gơtìp ờ pràn bàr đah jơng, di gơlan gơtìp lơng, tơngoh ờ ngăc ngar, đơs ờ loh. Lo\ H’ Rất Byă, mè oh Y Phôi yal:

-Geh tu\ sào, geh tu\ ờ bài sào, sào ờ uă. Ờ đơs, đơs ờ di. Bác sĩ yal là di gơlan kòn a` ờ gơtùi lòt tai.

Mè Y Phôi kung pà g^t lài mờ hơ\ oh Y Phôi ờ hềt geh c^t sơnơm vaccine rơcang sơndră mờ kòp as sồt kơndoh tơngoh.

Dùl nă cau gơtìp as sồt kơndoh tơngoh ndai, gam sơm kòp tàm khoa Nhi tổng hợp là oh Đỗ Minh Sáu (10 sơnam) kis tàm kơnhoàl Krông Ana, càr Dak Lak.

Lo\ Lê Thị Hoài Thanh, mè oh Sáu pà g^t, lài mờ hơ\ tu\ go\ oh yal jê bồ, duh să uă sùm, hìu nhă neh blơi is sơnơm cèng rê nàng hùc mơya 4 ngai tơnơ\ kung gam ờ hềt tơngo\ bời sơl hơ\ sồng cèng kòn tus hờ hìu sơnơm tiah Tây Nguyên kham. Tơnơ\ mờ 2, 3 ngai sơm kòp, bơta kòp oh dê geh niam, mơya gam lơyài, oh kung gam duh să sùm. Lo\ Lê Thị Hoài Thanh yal:

-Tàm hìu oh gam nhơl bè ờs, mơya tus mho oh yal mờ a` là jê bồ uă ngan. Hơ\ sồng a` sồr bèp lòt blơi sơnơm cèng rê hùc, mơya tus drim ngai tơnơ\ kung gam jê sơl, să duh tai den tàng bol a` cèng oh tus hờ hìu kham dùl nă cau bác sĩ lơh is. Tàm do bác sĩ yal là gơtìp sốt siêu vi. Oh duh să uă ngan, duh să ngai kung bè mang, sùm tàm bơh 39 tus 40 độ. Ơm tàm hìu 4 ngai kung gam ờ jơh sơl.

Ndrờm mờ lo\ H’ Rất Byă, lo\ Lê Thị Hoài Thanh ờ g^t bè lơi bè kòp as sồt kơndoh tơngoh, kung ờ g^t kòn lo\ dê neh geh c^t sơnơm vaccine rơcang sơndră mờ kòp do lah ờ sơl.

Do là bơta mùl màl ờ su\k ngan, tài kòp as sồt kơndoh tơngoh là kòp ngòt rơngơ\t ngan, khà chơ\t uă, mờ [uơn gơtòp tus mờ gùng tă nhơm tai. Kòp di gơlan gơtòp bơh cau do tus cau ndai bơh dà gơđăt, dà diao tu\ cau kòp bơsiă ha là ntas.

Vi khuẩn lơh gơbàn kòp as sồt kơndoh tơngoh kung gơtòp bơh phan nhơl bal sơl, di lah kòn dềt nhơl mờ ai tê cum tàm bơr. Den tàng ală tiah kis gal cau bè hìu sền gàr kơnòm dềt, hìu bơsram mẫu giáo di gơlan lơh kòp gơtòp uă.

Cau mblàng Ndong Brawl