VOV4.K’ho- Leh geh gơnoar broă dờng màng ngan là sơrbì ală phan khih tàm mhàm mờ dà jơngkah tàm să jan, pơrdô tơlik bơdìh bơh dà đồm, gàr bơta ndrờm bal boh mờ chất điện giải tàm mhàm, gàr niam gùng mhàm. Ờ pràn leh là jơnau leh gơtìp lơh broă ờ pràn, gơrềng uă ngan tus pràn kơldang să jan cau kòp dê. Tàm hơ\, ờ pràn leh jo\ jòng là dùl bơta kòp ngòt rơngơ\t, tu\ do gam là bơta pal kơlôi rcăng ngan bơh ală lơgar gam bơtàu tơnguh dê.

Do là bơta leh gơtìp ờ pràn lơh broă, gơnoar ờ lơh gơtùi wơl, ală broă lơh sơm kòp uă ngan tu\ do mìng là lơh lơyaì bơta gơbàn kơn jơ\ bơh kòp dê mờ kơryan bơta gơ aniai kơn jơ\ lơm. Den tàng bè hơ\, broă rcăng sơndră kòp do là dờng màng ngan rlau jơh.

Ờ pràn leh geh tam pà gơs bàr bơta là ờ pràn leh kơn jơ\ mờ ờ pràn leh jo\ jòng. Ờ pràn leh kơn jơ\ sùm gơbàn nisơna, digơlan là tài bơh ală jơnau, bè: gơtìp sồt mồr lơh roh mhàm, jê ndul gơjroh lơh roh dà, sồt mồr [ơ\ mhàm, sồt mồr leh tài bơh bàr pe bơta sơnơm halà phan khih. Tu\ gơtìp ờ pràn leh kơn jơ\, cau kòp sùm geh bơta gơ tơngo\, bè: đồm dùl êt, uă cau ờ geh dà đồm, gơdan hă, hă, jê ndul gơjroh, glar să…

Mơya, dilah sền go\ gờ` mờ sơm kòp di tu\, den kòp ờ pràn leh kơn jơ\ gơtùi sơm bời geh tơn mờ ờ gơlời wơl bơta gơ aniai lơi. Bơta pal kơlôi rcăng ngan tu\ do là kòp ờ pràn leh jo\ jòng. Bơta kòp do gơbàn ngềt ngơ\t, gơbàn ờm, gơbàn dàr dàr den tàng kal ke ngan sền go\ mờ sơm bời jơh. Đơs bè bơta ờ pràn leh tu\ do tàm Việt Nam, Bác sĩ Chuyên khoa 1 là ồng Trần Thanh Quí, Phó Kuang atbồ Khoa dong kờl jơh nùs sơm kòp kơn jơ\ mờ sơndră khih, gơ wèt Hìu sơnơm dờng Buôn Ma Thuột, càr Dăk Lăk pà gi\t:

Ờ pràn leh là jơnau leh gơtìp gơmù gơnoar broă, ờ gơtùi lơh geh gơnoar broă jồr mhàm, lơh gơlik dà đồm mờ pơnring dà điện giải. Tu\ do, tàm Việt Nam geh pơgăp 5 tơlak nă cau kòp gơtìp ờ pràn leh, tàm hơ\ geh pơgăp 800 rbô nă cau pal sơm kòp ala leh, hơ\ là jồr mhàm halà jồr kơltau ndul nàng sơm kòp ờ pràn leh jo\ jòng.

Jat ală bác sĩc mờng quèng gah kòp do yal, ờ pràn leh jo\ jòng geh bơh uă jơnau, bè: cau gơbàn ală kòp bè leh bè as sồt cầu leh kơn jơ\, as sồt cầu leh jo\ jòng, gơbàn ală bơta leh ờ niam, gơklăc lu\ tàm leh; cau gơbàn ală kòp bè leh uă jriang bơtờp bơh hìu bơnhă; cau gơbàn kòp ờ pràn leh kơn jơ\ mơya ờ geh sơm bời di tu\ mờ sơm bời jơh…mơya jơnau lơh gơbàn uă ngan gơlam tus jơnau ờ pràn leh jo\ jòng tu\ do là bơta aniai bơh kòp jê dà đồm sơdàng mhàm, gơguh mhàm. Bàr bơta kòp gơbàn uă mờ ngai sơlơ gơguh tàm ală dà lơgar gam bơtàu tơnguh, tàm hơ\ geh Việt Nam bol he dê.

Tàm Hìu sơnơm dờng [òn dờng Buôn Ma Thuột, tu\ do geh 170 nă cau kòp ờ pràn leh tơngai lồi du\t gam ntoăt leh mờ măy, tàm hơ\ rlau nggùl khà là cau kòp jê dà đồm sơdàng mhàm. Jat bác sĩ chuyên khoa 1, ồng Trần Thanh Quí yal, bơta is rơmis bơh kòp jê dà đồm sơdàng mhàm dê là lơh sồt mồr ală gùng mhàm, tàm hơ\ geh ală gùng mhàm tàm leh. Ờ pràn leh là dùl tàm ală bơta gơ aniai uă ngan rlau jơh bơh kòp jê dà đồm sơdàng mhàm tu\ do.

Kòp ờ pràn leh geh mờ gơbàn tàm 5 tơngai. Dilah ờ pràn leh kơn jơ\ geh ală bơta gơ tơngo\ loh làng bơh sơnrờp den ờ pràn leh jo\ jòng, tàm tơngai bơh sơnrờp, jơh ală cau kòp ndrờm ờ gơtùi gi\t geh, tus dì tu\ ală bơta gơ tơngo\ kòp loh làng rlau den bơta kòp sùm neh gơ ơm tàm tu\ tơngai jơla ngan. Bè ờs, mu\t tàm tơngai dơ\ 5, cau kòp ờ pràn leh jo\ jòng ờ gam gơtùi sơm bời bè ờs tai mờ sơnơm mờ pal sơm mờ broă ntoăt leh ala hơ\ là sơm mờ măy mok mờ do là broă sơm kòp leh jo\ jòng uă ngan rlau jơh tu\ do.

Bal mờ jơnau tờm là tài bơh gơ aniai bơh kòp jê dà đồm sơdàng mhàm, gơguh mhàm dê den geh ờ dùl êt nă cau gơbàn kòp ờ pràn leh gơlik geh bơh broă gơbàn ală kòp bè leh lài hơ\ mơya tu\ sền go\ ală bơta gơ tơngo\ bơh kòp dê, khi ờ go\ lòt kham tàm hìu sơnơm gah kòp do mờ khăt nùs is blơi ală bơta sơnơm jat bơta bơto pơlam bu ba bơh uă cau dê. Do là broă lơh ngòt rơngơ\t ngan tài bơh broă ờ geh kham mờ sơm kòp di tu\ den geh lơh bơta ờ pràn leh gơbàn sơrbac mhar rlau.

Pơnyơu bè jơnau bơh bi Y Điêm Trei dê, nam do 38 sơnam ơm tàm kơnhoàl Lăk. Pơgăp mờ do 2 nam, bi Y Điêm tus hờ hìu sơnơm piam kòp bal mờ bơta kòp kơn jơ\ ngan mờ geh ală bác sĩ đơs là gơtìp ờ pràn leh tơngai lồi du\t. Tơnơ\ hơ\ tơn bi geh jun tus Hìu sơnơm dờng [òn dờng Buôn Ma Thuột nàng sơm kòp mờ măy hơ\ là ntoăt leh mờ măy mok.

Bi Y Điêm pà gi\t, lài hơ\ bi geh ală bơta gơ tơngo\ lòt đồm jê rơ ơ\t, đồm gơlik mhàm, ala tài lòt kham tàm hìu sơnơm gah kòp leh, den bi Y Điêm lòt blơi is wơl sơnơm tơrmù jê nàng rê hùc. Broă hơ\ geh lơh sùm uă dơ\ tàm sùm 5 nam tus dì tu\ bi pal tus mhar hờ hìu sơnơm nàng sơm kòp tài bơh gơbàn kơn jơ\ ir. Bi Y Điêm yal:

Ơm tàm hìu sền go\ geh ală bơta gơ tơngo\ sơnguài bồ, jê bồ, gơdan hă, duh să mơya ơm tàm hìu sùm, tus dì tu\ gơtìp kơn jơ\ den hơ\ sồng lòt hờ hìu sơnơm, tu\ hơ\ bác sĩ đơs là ờ gơtùi sơm bời tai, tu\ do mìng geh jồr mhàm den hơ\ sồng lơh tơn jo\ bơta kis lơm.

Jat ală bác sĩ mờng quèng gah kòp do dê yal, kòp ờ pràn leh gam geh tềl tơngo\ gơguh tai pah ngai, tàm tu\ măy ntoăt leh lơh is tàm ală hìu sơnơm den ờ huan geh uă, den tàng bè hơ\ uă cau kòp ờ gơtùi sơm kòp tàm càr mờ pal jun tus hờ hìu sơnơm tiah ndai, lơh roh uă tu\ tơngai mờ priă jền.

Den tàng bè hơ\, tơl nă he pal geh bơta gi\t wa\ is sền gàr pràn kơldang să jan tờm, rcăng pleh kòp ờ pràn leh bơh broă lơh geh dùl rài kis niam, jak chài tàm broă sàu sa ơm kis, bè ba` sa uă ir puăc ka; bol he pal sa uă biăp, plai chi; hùc dà bơh 1 lit nggùl tus 2 lit dùl ngai; tàp pràn să jan sùm pah ngai; ba` `ô uă ir ơlak bìer, ba` chu jràu; ba` sa [ă bơtiêt ir boh.

Kờ` g^t bè broă sơm kòpkung bè broă rơcang sơndră mờ kòp ờ pràn leh, mpồl cau ai tơng^t jơnau đơs do neh geh dơ\ lùp bác sĩ chuyên khoa 1 Trần Thanh Quí, Phó kuang atbồ khoa cấp cứu, hồi sức tích cực mờ sơndră mờ khih, hìu sơnơm [òn dờng Buôn Ma Thuộ, càr Dak Lak.

Ơ bác sĩ! Kòp ờ pràn leh jo\ jòng mờng gơbàn ală bơto tơngo\ lơi?

Bác sĩ Trần Thanh Quí: Bơta tơngo\ bơh kòp ờ pràn leh geh uă bơta ngan, sơnrờp ngan [uơn go\ là as muh măt, jơng tê, cau lơi gơbàn kung bè hơ\ lơm. Dơ\ bàr, bè ờ tơl mhàm, cau kòp gơtìp pàl să, să jan ờ sô. Dơ\ pe là rơbă ntìng, jê glar să ha là gơdan hă.

Tài bơta lơi lơh gơbàn kòp ờ pràn leh ơ bác sĩ?

Bác sĩ Trần Thanh Quí: Gơwèt mờ ờ pràn leh jo\ jòng, bơta tòm bơh kòp ờ pràn leh jo\ jòng tơngai tơngai du\t ndơl tu\ do là tài gơrềng bơh kòp đồm sơdàng. Kòp dồm sơdàng lơh gơbàn bè ală gùng mhàm dềt, tu\ gơbàn gùng mhàm leh lơh kră kơl dang leh, lơh kòp gơbàn jroă mờ bè jo\ jòng pal jồr mhàm.

Bơdìh hơ\ tai gam geh ờ uă bơta ndai tai bè gơtòp mhàm, cau kòp gơbàn kòp leh ală bơta ha là ờ uă kòp bè leh bè jê as leh kơnjơ\, jê as leh jo\ jòng, bơta leh ờ niam.

Ală kòp do di gơlan lơh gơbàn ờ pràn leh jo\ jòng tơngai du\t ndơl. Geh ờ uă kòp ndai bè kòp gơklăc lu\ tàm leh kung lơh gơbàn ờ pràn leh. Tu\ sơnrờp gơbàn ờ pràn leh mhar mơya tài ờ geh sơm kòp di tu\ lời jo\ lơh gơbàn ờ pràn lep jo\ jòng.

Tu\ lơi den cau kòp ờ pràn leh pal ơla leh ơ bác sĩ?

Bác sĩ Trần Thanh Quí: Geh 3 broă lơh kờ` sơm kòp ơla leh: Dùl là bơkiar leh, bàr là jồr să, pe là jồr mhàm gam sơnđan là lơh niam leh. Tàm pe broă lơh do den mìng geh broă lơh niam ngan mơya kal ke kờ` lơh gơtùi, den tàng, ală cau kòp pal jồr mhàm mờ pal kis đềt mềr mờ măi jồr mhàm jơh rài.

Ờ pràn leh geh tus 5 tơngai. Cau kòp geh broă tam gơl bơh tơngai sơnrờp tus tơngai dơ\ 5, tus tơngai dơ\ 5 den cau kòp pal jồr mhàm. Bơta dơ\ bàr ờ pràn leh ờ hềt tus tơngai du\t ndơl, mơya di lah cau kòp tơngo\ Urê mhàm uă bal mờ hă den kung pal jồr mhàm gờ`.

Bơta dơ\ pe là cau kòp gơguh Kali mhàm den kung pal jồr mhàm mơ ha là tàm ờ uă bơta ndai cau kòp ờ hềt tus tơngai du\t ndơl, mơya tài huyết áp gơguh ha là tài geh dùl bơta lơi lơh cau kòp gơtìp gơprồ klờm soh mhar, mhàm khih, sơm kòp ờ geh cồng nha den pal jồr mhàm.

Gơtùi sơndră mờ kòp ờ pràn leh mờ broă lơh lơi ơ bác sĩ?

Bác sĩ Trần Thanh Quí: Di lah ờ hềt go\ gơbàn ờ pràn leh jo\ jòng den pal sơm kòp niam bơta lơh gơbàn kòp. Di lah cau kòp gơtìp đồm sơdàng den pal sền gròi niam sơdàng tàm mhàm hờ đơm 7,0 mml tàm 1 l^t, ha là khà HbÁ hờ đơm 7,0%. Di lah sền gròi niam den bơta gơbàn ờ pràn leh di gơlan ờ gơbàn, di lah ờ sền gròi niam sơdàng tàm mhàm den bơta gơbàn ờ pràn leh jo\ jòng là pal gơbàn.

Tàm cau bè ờs, lài ngan pal geh dùl rài kis niam, broă sào sa ndrờm bal, tơmù chất béo, poăc phan ròng, tơnguh sa uă biăp tơlir, chất xơ, hùc uă dà mờ tàp pràn să jan ndrờm bal. Ală broă lơh do ndrờm niam leh in.

Cau kòp ờ pràn leh jo\ jòng pal geh broă sào sa bè lơi ơ bác sĩ?

Bác sĩ Trần Thanh Quí: Lài ngan bè broă sào sa, cau kòp ba` hùc uă ir dà. Tài tu\ do gơnoar leh ờ gam jồr gơs dà đồm tai, den tàng di lah hùc dà uă ir, lơh jơnkah dà, gơguh `jơ\ să mờ lơh gơbàn as klờm soh kơnjơ\. Dơ\ bàr ờ sa ală bơta phan sa geh uă Kali bè prìt, nho, sầu riêng, kroăc.

Ală bơta phan sa do lơh gơguh Kali tàm mhàm, lơh gơbàn ờ niam nùs tàp, lơh gơbàn gơbàn jroă mờ di gơlan gơbàn chơ\t. Bè phan sa pal ai cau kòp in sa ală phan sa geh protein bè kơnồng bò tăp iar, dà toh khoah nà` mơya pal lơh kơ\t, ba` lơh uă dà, tơmù sa hang.

Bè broă sào sa, bol a` mờng lam sồr cau kòp sào sa bè lơi kờ` gàr niam bàr dơ\ jồr mhàm cau kòp in di lah gơtùi tơnguh bơh 1 tus 1 k^ nggùl bơta `jơ\ să.

Gơwèt mờ cau kòp ờ pràn leh jo\ jòng kờ` tơnguh rài kis, bol a` lam sồr ală cau kòp pal jồr mhàm jăt tơngai, di ngai, ba` sơbì, tài tu\ sơbì den phan khih gơguh, khà dà jơnkah, cau kòp pal sơm kòp mhar.

Dơ\ bàr là pal sào sa jăt broă mờ bác sĩ bơto pơlam.

Dơ\ pe là hùc ală bơta sơnơm bè sơnơm huyết áp ha là sơnơm pràn mhàm, sắt mờ bác sĩ neh ai cau kòp in. Di lah lơh jăt niam ală bơta do den cau kòp geh tơnguh rài kis jo\ jòng.

Dan ưn ngài bác sĩ uă ngan!

Cau mblàng Lơ Mu K’Yến mờ Ndong Brawl