VOV4.K’ho - Tàm ala\ nam pa do,  bơ la bơta chi tam sa plai geh ka\ bro ua\ ngan mờ pria\ tac kas neh cèng pria\ geh ua\ ngan ai hìu nha\ cau tam bơ tàm Tây Nguyên in. Bơta do neh lơh pơnyờng làng bol tam ua\   bơ. Tu\ do gùt tiah Tây Nguyên geh mờr 27 rbô lồ  bơ. Bulah ba\ ù tam bơ slơ gơ guh ua\, mơya broa\ geh ngui kỹ thuật tam bơ di pal nàng gơ cèng cồng nha lơh sa jơnhua la bơta mờ ua\ cau tam bơ gam ờ git ngan. Jơnau ‘’Lòt bal mờ cau lơh  broa\  sa’’ ngai do, Tiến sĩ Hoàng Mạnh Cường, atbồ Bộ môn chi brê mờ chi sa plai, Viện Nông lâm nghiệp Tây Nguyên geh pơlam làng bol mờ gơp bơyô ờ ua\ bơta chài bơh sơnrờp nàng tam bơ geh cồng nha  jơnhua:

-Ơ Tiến sĩ Hoàng Mạnh Cường,  gơtùi đơs,  bơ ờ di la chi tam pa tàm Tây Nguyên, mơya broa\  tam ua\ bơ den geh lơh ua\ tàm ala\ nam pa do,  mờ tam bơ bè lơi nàng gơ geh cồng nha, plai ua\ la bơta mờ cau tam bơ  sền gròi ngan. Tiến sĩ gơtùi tam pà ala\ bơta pal kah tàm broa\  tam  bơ ngui bơta jak chài pa tàm Tây Nguyên?

Tiến sĩ Hòang Mạnh Cường:  Tờm bơ, bol he git la broa\ sơng ka sền gàr gơ jat tơngai gơ dờng bơh bơ dê. Tu\ bơ gam dềt la tam pa’ den  lơh he pal rơndap broa\ tiah tam kung bè broa\ sơng ka sền gàr gơ in di pal nàng  gơ gàr niam ring bal bơh sươn chi. Bè ờs bol he pal bơsram broa\ tam jat kơphe la  pal tam tam tiah bơtô jat mờ mat ù,  mơya  tờm bơ den bol he pal tam jơnhua hơ đang mat ù kờ` pleh gơ ngơr bam  dà. Bơta  dơ\ 2 la bol he kung pal kah tàm tơngai tam pa hơ\ la khà niam bơh  tờm sơntìl. Dilah sơntìl ờ tơl niam den bol he kan ngan geh cồng nha tàm tơngai tam pa.

Tơngai dơ\ 2 la sơng  ka sền gàr nàng bơ dờng. Tơngai do den tờm bơ gơ kờ` phơng tuh ua\ ngan. Bè bơta cau đơs, tàm tơngai do bơ kờ`  phơng đàm mờ lân tàm jơh  2 kàl, mìu prang, ngan  la tàm tơngai nhai mìu nàng tơngguh bơta pràn sơndra\  bơh chi dê tus mờ bơta sù ìo ua\ ir tàm ù mờ nàng gơ kong niam mờ ờ ua\ bơta kòp. Kờ` bơ gơ hòn  dờng bè ờs den bol he kung pal mlàng hàm lượng tàm ù.

Tơngai pơnjat tai la gơ mòn gơs bơkàu, bơ gơ  mòn gơs bơkàu bơh nhai 10 tus nhai 3-4 nam  tơnơ\. Tàm ala\ ù tiah ra` ro, duh den bơ lì bơkàu tàm nhai 3, nhai 4 geh gơ jrùh bơkào ua\ ngan. Bè hơ\,  bol he pal kờp du\ dùl êt la pơgap di nhai 8 den bol he tơngguh tuh phơng lân mờ kali nàng gơ chồl mòn gơs bơkào, gơ ờ cat cồng tai. Bè hơ\,  gơ geh gàr niam tus broa\ lì bơkào tơt plai  tàm nhai 1, nhai 2, hơ\ la gơ tơn ruk lơyah tơngai lì bơkào wơl, bè hơ\ mờ ala\ tiah ro ra` den gơtùi gàr niam broa\ tơt plai.

-Dan ưn ngài bè ala\ jơnau yal  tơnggit pa do bơh Tiến sĩ. Ơ tiến sĩ,  jat jơnau yal bơh ua\ ngan hìu nha\ tam bơ, den khi go\ bơta gơ jrùh  plai đang tờm bơ gơbàn ua\ tàm tu\ plai bơ dam dềt. Tiến sĩ mblàng yal bơta gơbàn do bè lơi?

Tiến sĩ Hoàng Mạnh Cường:  Khà gơ jrùh plai den geh 3 bơta lơh gơbàn, lài jơh la bơh gơ pơnring phơng tàm suơn chi ờ tơl, plai  ua\ ir den kung lơh  bơ gơ jrùh is, dơ\ 2 la bơh `ui sơmac cuh ua\ ir kung lơh  plai bơ gơ jrùh. Dơ\ 3 la làng bol geh bơta mờng tuh phơng đàm tàm tu\ tơngai do. Tu\ phơng đàm tuh ua\ geh lơh gơ cat lơng kòt ua\, tu\ gơ cat lơng kòt den plai geh gơ jrùh. Ngan la  geh dùl bơta  tai lơh gơ jrùh plai la, tàm nhai mìu den  khà sù òi ua\ ir lơh  dà tàm dơlam tờm ua\ lơh plai gơ jrùh. Mờ phơng lân la jơnau mờ bol a` ai tơlik,  bơsong lân nàng  tơmù bơta gơ jrùh plai. Bal mờ hơ\,  bol he bồm canxi bo, canxibo geh lơh  chul chồl bơtàu tơngguh cờ`  rài, hơ\ la boai plai kơljap den plai ờ hoan gơ jrùh.

Tàm tơngai chi plai den làng bol ba` geh koh ntê, ròng tê mờ ngan la bol he ba` po\ tơn tàm rơyas chi mờ ntê gơ glòm tus.  Hơ\ la bơh rùp sòl ntê chi gơ mù tàm ù ngài mờ tềng hơ\ di  20 phơng mut tàm tờm den bol he mìng  la dui\  nhơt lơm. Tài đang ù geh rơyas kò gơguh ua\ ngan. Bơta rơyas hơ\ geh 2   gơ dờp niam, dùl la nàng gơ ta\ nhơm, 2 la gơ jồp phơng,  tu\  bol he po\ jì den geh lơh gơ tac rơyas  lơh gơ jrùh plai.

-Bal mờ gơ jrùh plai, den bơta gơbàn  dàng plai bơ kung la bơta mờ ua\ ngan làng bol gơbàn geh? Bơh tài geh gơbàn do mờ broa\  rcang sơndra\ bè lơi ơ tiến sĩ?

Tiến sĩ Hoàng Mạnh Cường:  Bơta  dàng plai bơ la bơh tuh phơng kali. Tu\ tơngai tuh phơng kali bơh tài bol a` đơs la mìng tuh dùl dơ\ tàm tu\ tơngai  chi plai, tuh dơ\ 2 tơnơ\ jơh pic plai, tài tàm tu\ tơngai plai bol he tuh phơng tu\ plai gam  dềt hơ\ sồng bol he ơm, tu\ plai neh  dờng, ràm den bol he ba` tuh tai phơng. Kali bol he git la gơ lơh kra\ tế bào mờ tu\ lơh kra\ tế bào den gơ lơh dàng plai. Làng bol pal kah tàm tu\ tơngai pic plai den bol he ba` tuh phơng kali.  Bơta dàng plai kung  gơbàn bơh dàng bơh tam tơr è plai guh hờ đang. Bol he pal kah tam tơr è plai bè ờs gơ jơ ngo den `ui sơmac gơ cuh bơh tơr è plai guh. Bè hơ\, bol he pal lơh ha pah chi in den bol he geh kơryan geh ua\ ngan.

-Ơi ơ tiến sĩ,  bơh nti bol he  neh đơs ua\ tus `ui sơmac, mờ ua\ cau tam suơn kung gam jê  bồ ngan  mờ bơta gơbàn do. Tiến sĩ gơtùi đơs loh rlau  tai bè  kòp do kung bè  bơta sơnơm ngui gơ dờp tàm bồm  `ui sơmac, gơ tùi lah ờ?

Tiến sĩ Hoàng Mạnh Cường: Bè tu sa geh `ui sơmac, la  kòp gơbàn dờng ngan ờ mìng is la tờm bơ, mờ broa\ bồm sơnơm kung kal ke ngan. Nàng  tơmù bà broa\ gơbàn do den bol he pal koh klah bà, ròng ntê gơ in ha pah, ngan la jat mờ jơnhua bơh tờm bơ nàng bol he gơ tùi sền gàr jơnhua di 6 thơt lơyah rlau mờ khà bơta geh tam 6x8. Dơ\ 2, la bol he koh ntê bơh tàm tiah ù jơnhua di 1 thơt nàng gơ  ha pah tàm ntê, tàm tờm, lơh bè lơi kờ` geh mat tơngai gơ sòl tus tàm tờm nàng  ba` gam `ui sơmac ơm kis. Bal mờ hơ\ tai la bol he gơtùi bong vôi pah nam mờ  pơgap  jơnhua 1 thơt bơh tàm tiah ù. Vôi den  gơ geh kơryan bơta bơtờp kòp bơh ala\ bơsềt kòp mờ ngan la Fitopthora mờ Fusarium, mpồl kòp ngòt ngan tus mờ bơ. Mờ ala\ bơta sơnơm den geh ua\ bơta sơnơm tàm drà ka\ bro bồm `ui sơmac. Bulah bè hơ\, làng bol pal kah tus ala\ sơnơm geh ngui tàm lơh sơnơm  đah sền gàr dà lơgar nàng tram kơmùng la niam ngan.

-Ưi,  dan ưn ngài ala\ jơnau mờ Tiến sĩ Hòang Mạnh Cường pa yal.

Cau mblàng K’ Brọp