VOV4.K’ho - Tiêu la dùl bơta chi tam kan tam ngan, geh gơbàn aniai ngan  mờ bơta gơ tam gơl niơsna bơh trồ tiah. Bơta ndai,  rơyas bơh tiêu dê bươn ngan gơbàn aniai tài ala\ gơbàn  bơh hờ bơdĩh. Dùl tàm ala\ bơta lơh gơbàn kòp tềng tờm tiêu, ngan la tàm nhai mìu la kòp chơt mhar, chơt lơyaì. Jat tiến sĩ lơh broa\ sa suơn sre Tôn Nữ Tuấn Nam, tàm bơta sơng ka sền gàr tiêu,  broa\ tuh phơng ờ mìng geh kuơ màng ngan cồng nha suơn chi geh mờ gam kuơ màng ngan tàm broa\ atbồ tu sa aniai:

Broa\ tuh phơng di pal kung la dùl broa\ lơh  kuơ màng ngan nàng dong làng bol gơtùi atbồ geh kòp do, tài bơh ala\ suơn chi tuh phơng đàm, bơta phơng do neh geh sền sơnơng bloh, tuh phơng đàm ua\ ir, hơ\ la geh lơh roh bơta ring bal bơh đàm-lân-kali. Đàm kung la phan sa kờ` ngan bơh bơsềt Phytophthora den tàng gơ geh gơlik ua\ rlau. A` tơng kah wơl bè hơ\, tài rềp do ua\ cau lơh sa gam kờ` ngan ngui ua\ phơng mờ ka, mờ tam phơng ka ua\ ngan la đàm. Ua\ cau đơs mờ a` la,  neh tuh phơng ka den ờ duh pal tuh phơng lơi tai. Gơ geh gơ lik tus  2 bơta ờ niam: bơta dơ\ dùl la  di gơlan gơ  geh gơbàn kòp Phytophthora mờ tu\ hơ\ ờ gơtùi kơryan tài gơ ua\ ir  đàm,tờm chi den gơs ngan, lơh ờ pràn mô, ờ pràn nhớt den tu\ gơbàn kòp den  he kan ngan kơryan geh. Bơta dơ\ 2 la, dilah suơn chi ờ gơbàn kòp  den gơ kung  gơrềng tus broa\ lì bơkàu tơt plai bơh tiêu. Tài bơh ua\ đàm bè hơ\, den bal mờ nam do tơngai prang den êt den lơh tiêu êt êt lì bơkàu, suơn tiêu den tơlir gơs ngan,  a` neh go\ suơn tiêu den gơs tơlir crư ngan, mơya bơkàu mờ plai den êt.

Kờ` suơn tiêu cat dờng pràn niam den broa\ sơng ka sền gàr suơn tiêu di pal, git ngan ala\  jơnau bè kỹ thuật tàm broa\ tam mờ  sơng ka  tờm tiêu la broa\ kuơ màng. Bal mờ hơ\,  broa\ geh ngui ala\ broa\ lơh sơndra\ phan aniai tàm suơn tiêu mờ ala\ sơnơm sền gàr phan tam geh lơh bơh sinh học la broa\ lơh  bơtàu tơngguh chi tam kơljap mờ làng bol pal ngui:

Bol he neh geh ngui jơh ala\ broa\ lơh tam sơng ka sền gàr bè tờ rbòng gơ hòr soat dà, ba` lời  tơ lồk dà gơ kờn tàm tờm  mờ broa\ bồr tờm jơnhua tàm nhai mìu, koh ntê, ba` lơh ìo tềng tờm, tuh phơng pal di pal, tuh phơng chường mờ tuh ala\ chế phẩm  vi sinh. Mìng is ala\ chế phẩm vi sinh a` kung geh đơs  tờm ngan dùl dơ\ tai. Ua\ cau den sùm đơs la a` geh ngui chế phẩm vi sinh mơya ndan lah kòp gam gơbàn, tài tu\ geh lùp den ua\ làng bol geh ngui  dùl dơ\ dùl nam hala geh tu\ 2 nam hơ\ sồng ngui, den bè  hơ\ la êt ir, tài phan kis vi sinh vật tu\ bol he tơmut tàm ù den  geh bơta nơam bơ geh bơtờp gơs bàr, gơs pe, rơ\ rài ngan hơ\ sồng gơ tùi gơsơt bơsềt kòp Phytophthora, mơya tàm tu\ gơbàn bơta ờ niam den gơ chơt, den tàng bol he pal ai ala\ chế phẩm vi sinh  vật geh kuơ,  geh ngui di 2-3 dơ\ tàm dùl nam la di, bơta hơ\ geh dong làng bol ngui di mơ broa\ ngui hóa học tu\ mờ kòp gơbàn ua\ ngan.

Mờ tờm tiêu,  tu\ rơyas neh gơbàn sồt den la ờ gơ jồp geh dà,  ờ gơ jồp  geh phơng, ala\ bơta  tu sa bơh tềng hơ\ geh mut tàm dơlam tờm  nàng lơh aniai. Den tàng,  broa\ sùm geh lòt còp suơn kờ` git  gờ` la broa\ lơh kuơ  màng ngan nàng gờ` jòi geh  bơh tài gơbàn mờ geh ala\ broa\ lơh bơsong mo di pal:

Tàm tu\  tiêu geh gơbàn kòp, dilah bol he lòt còp suơn sùm den bol he gam pal ngui sơnơm hóa học. Loh làng ngan dilah tờm ồm gùt dar rơyas den bol he ờ gơtùi bồm jơh kòp, tiêu den geh ai go\ gơbàn pàl den bol he pal sền  rơyas mờ pal ngui sơnơm hóa học nàng kơryan bơta bơtờp hala kơryan tiah gơbàn kòp nàng kơryan gơ wơl.

Mờ suơn tiêu  neh tus tơngai pic tơnhàu plai, dilah gơbàn 2, 3 tờm  kòp den làng bol  he pal sang  mo  tờm kòp mờ bơsong mờ bơtô tam lài mờ tu\ geh tam wơl:

Tàm suơn tiêu neh plai mờ jo\ jo\ gơ geh gơbàn chơt 2, 3 mpung mờ he geh git la bơh kòp chơt mhar  den lài jơh la pal trờn jơh ala\ tờm,  sa\ mờ rơyas tiêu kòp lik bơdĩh mờ tờ bơtô ìs. Hơ\ la he tờ bơtô is tơngai dùl nam nam hơ\ hala gơtùi bơsong mờ bơta duh, hơ\ la khòm sìô sia\ hơ\ sồng chu, mờ tu\ jơh bơsong den kung pal trah tềng chu bơh ala\ gah bơtô hơ\ di lah ờ den he tam wơl den tiêu kung kan ngan chơt rơyas. Hơ\ sồng bơsong mờ broa\ tuh vôi mờ geh tam pa wơl den pal tuh phơng chuờng ua\ ngan. Hơ\ la bơta tờm ngan nàng  gơtùi tam geh cồng nha mờ tờm tiêu tam wơl hơ\.  Geh tu\ pal ngui sơnơm hóa học kờ` bơsong tus ala\ mpung tam wơl do tàm bồ nhai mìu  hala lài mờ ala\ dơ\ mìu nhàc.

Jat jơnau đơs, nam do la nam geh ua\ mìu mờ mìu gờ`, den tàng  suơn tiêu bươn ngan gơbàn kòp aniai, ngan la kòp chơt mhar, chơt lơ yài, geh lơha niai dờng ngan tus bơtàu tơngguh bơh suơn chi mờ lơh sa bơh cau tam. Den tàng, bơta kuơ màng la làng bol pal geh lơh lài ala\ broa\ lơh atbồ suơn chi trơ gùm bal nàng rcang sơndra\ lài kòp geh cồng nha, kơryan ngan gơbàn aniai.

                                   Cau cih mờ yal tơnggit K’ Brọp