VOV4.K’ho - Jat jơnau yal bơh UBND càr Daklak dê, kàl lơh kơphe nam 2016 – 2017 bơh càr dê là rlau 203 rbô 700 lồ, cồng nha tơnhàu geh rlau 447 rbô tấn, gơmù 15 rbô tấn pơn drờm mờ kàl lài. Khà kơphe gơmù, ờ mìng tài bơh 1 bơnah kơphe neh kra pa geh tam wơl kung ờ hềt tus tơngai gơtùi tơnhàu, mờ cồng nha tơnhàu gơmù gam tài bơh bơta tam gơl trồ tiah kal ke ngan kờp du\ lài, cau lơh broă sa ờ hềt git broă nàng bơsong.

Hìu bơnhă ồng Y Chớt, ơm tàm [òn 4, xã Cư Suê, kơnhoàl Cư Mgar, càr Daklak geh rlau 4 sàu kơphe gam tơnhàu nam dơ\ 2. Kàl kơphe pa do, tài trồ mìu, trồ tơngai nisơna den tàng hìu bơnhă pa pic jơh, tờm chi ờ hềt geh tơngai ơm rlô, pràn wơl tơnơ\ 1 nam tơt plai den tu\ do, uă bă kơphe neh lì bơkàu lơh ồng ờ suk ngan: “Pa do, tài trồ mìu jo\ sùm tàm pơgap 1 poh den tàng tờm kơphe neh lì bơkàu, mơya dilah trồ tiah gam tam gơl nisơna bè do, den suơn kơphe digơlan gơtìp lì bơkàu mờ jrùh jơh, tờm kơphe ờ gơtùi tơt plai tài mìu uă ir.”

Jơnau bơh bơta do dê geh đal git là tài bơh trồ tiah tam gơl nisơna. Tơnơ\ 1 tơngai prang duh jo\ jòng, tus gùl nhai 11, tu\ làng bol pic kơphe den geh mìu sơr, do là bơta [uơn ngan nàng tờm kơkàu lì bơkàu jơh. Là cau geh uă mờng chài tàm broă tam kơphe, mơya ồng Nguyễn Văn Nghĩa, ơm tàm xã Cư Suê, kơnhoàl Cư Mgar, càr Daklak kung ờ git pal sơngka sền gàr bè lơi gơ in di, ồng ờ suk là [ồm dà tơn halà lời tờm chi in rlô: “Trồ tiah bè do, trồ mìu, trồ tơngai bè tu\ do a` [ồm dà tài dà mìu ờ tơl khà, den tàng a` pal [òm jat nàng bơkàu gơ in lì ring, ală tờm gam wơl tơnơ\ do a` ơn phơng 2 dơ\ tai hơ\ sồng [ồm sơnơm ờ ro ntê, nàng rơcang sơndră gơ jrùh plai mờ [ồm ờ uă bơta sơnơm rơcang sơndră bơ sềt kòp lơh aniai.”

Jat gah lơh sa suơn sre càr Daklak, tờm kơphe geh pic tàm 2 nhai, nhai 11 mờ nhai 12, tơnơ\ hơ\ tờm chi geh lời ra` tàm pơgap 1 nhai nàng gơ mòn gơs bơkàu. Bồ nhai 2 mờ nhai 3 nam tơnơ\, hơ\ sồng làng bol [ồm dà nàng tờm kơphe in lì bơkàu, tơt plai ring.

Bulah bè hơ\, bơh nhai 12, uă bă kơphe tàm Daklak neh lì bơkàu mơya ờ ring. Jat ồng Đặng Văn Hoan, Chủ tịch UBND xã Cư Suê, kơnhoàl Cư Mgar, càr Daklak yal, tờm kơphe lì bơkàu tàm tơngai gam pic tu\ gơbàn trồ tiah ờ niam, den bơkàu mờ plai bơnung gơ jrùh, lơh aniai tus ală mat bơkàu tàm ntê, lơh dơ\ lì bơkàu pơn jat hơ\ ờ niam, geh tu\ là tờm chi ờ gơtùi lì bơkàu dơ\ 2. Bơta do lơh gơmù cồng nha tơnhàu kàl tơ nơ\ in: “Trồ tiah tam gơl nisơna bè do lơh aniai uă ngan tus kàl lơh kơphe 2017 – 2018, mìu bè do ờ gơtùi ìs, bơnhă pơr ờ geh lơh broă tài [ơ\ tiah ơm kis, den tàng broă tơnhàu làng bol dê gơtìp uă ngan kal ke. Bal mờ hơ\, trồ mìu, trồ prang nisơna bè do gam lơh bơkàu lì ờ di kàl, mờ neh gơ lì bơkàu ờ di kàl den ngan là lơh aniai tus cồng nha tơnhàu kàl tơnơ\”.

Tềng đap bơta tam gơl ờ gơtùi kờp du\ lài bơh trồ tiah dê, gah lơh sa suơn sre càr Daklak sồr cau lơh broă sa pal tơr gùm pic jơh kơphe gam wơl, jì wàs kloh niam suơn shi. Kuơ màng, pal sền gròi tus broă ơn phơng, [ồm dà jat tơngai dờng pràn bơh tờm kơphe dê, nàng suơn kơphe in pràn ring, tơmù dimơ hoàc huơr bè cồng nha tơnhàu tàm ală kàl tơnơ\.

Tềng gơbàn aniai nisơna bơh trồ tiah aniai neh lơh ua\ ngan suơn kơphe lì bơkàu gờ`. Bơta do kung gam lơh  ua\ ngan cau tam kơphe ờ suk tàm broa\ sơng ka sền gàr kơphe tàm tơngai tu\ do. Tơnơ\ do,  thạc sĩ Phạm Công Trí, atbồ bộ môn hệ thống nông lâm nghiệp, Viện Khoa học kỹ thuật nông lâm nghiệp Tây Nguyên geh tơng kah ờ ua\ bơta  kỹ thuật sơng ka sền gàr kơphe tàm bè trồ tiah ờ niam bè tu\ do.

            -Ơ thạc sĩ Phạm Công Trí, broa\ mờ cau tam kơphe sền gròi tu\ do la bơta ua\ ngan suơn kơphe neh rah rài gơ lì bơkàu mờ ờ hềt gơ ơm rlô prang nàng mòn gơs bơkàu. Ua\ cau tam kơphe go\ bơkàu lì den geh tuh dà nàng kờ` dong bơkàu gơ lì dơle\ bal, tuh dè bè do  la niam hal ờ?

            Thạc sĩ Phạm Công Trí:  Ua\ ngan cau tam kơphe ờ suk ngan  kờ` tuh dà  gờ`.  Broa\ tuh dà gờ`  gơ bal mờ sù ìo ù geh gơ rềng tus tiah kis bơh tờm kơphe, gơ rềng tus dờng kơphe dê, gơlam tus  phan kis lơh aniai suơn kơphe mờ gơ tơp plai ờ niam. Do la ala\ bơta lơh ờ suk ngan, bulah bè hơ\, bol a` tơng kah làng bol he, kơphe lì bơkàu tu\ trồ tiah mìu mriềt, dilah mìu ờ sơr ngan den làng bol bol he ờ duh tuh dà  pơnjat bal mờ mìu. Tài  dilah bol he tuh dà pơnjat mìu, gơbàn trồ tiah mriềt  lơh kơphe gơlì bơkàu dùl bơnah geh gơbàn ồm tài bơh mìu  bè nhàc,  dơ\ 2 la  tu\ bơkàu lì tàm trồ mriềt lơh ờ gơ tam bơtờp bơkàu den geh lơh gơbàn aniai rlau ua\ dơ\. Bol he mìng tuh dà tu\ trồ tiah gơbàn ìo. Ngan la tàm tu\ rơdio yal geh trồ tiah mriềt tus den bol he ba` tuh dà, tài dilah tuh dà den geh slơ lơh gơbàn aniai  dờng rlau. Mờ ala\ bơkàu neh lì tàm trồ tiah ìo, mìu, bol he go\ loh bơkàu ờ gơ par, lơh tam bơtờp naim mờ ờ gơ tam bơtờp bơkàu den tàng tàm nhai prang bol he ngui ala\ bơta phơng mờng ngui tus mờ kơphe mờ bol he ngui ala\ chế phẩm dong kờl geh tơngguh cồng nha mòn gơs gar kơphe geh lơh ala\ plai kơphe neh tơt, den gơ tơt niam rlau, hơ\ la dilah kơphe plai tơnơ\  gơ tam  par bơkàu gơ mìng geh di 30-40% la plai  gơtùi dờng dilah bol he lời gơ  is den  di gơlan gơbàn ờ niam, ờ dờng jơh. Hala làng bol he ngui ala\ phơng mìng dùl bơta lơm ờ tam pơnring den ala\ plai bơh kơphe hơ\ geh gơ ồm, mơya dilah bol he ngui phơng mờng ngui mờ ala\ chế phẩm gơ geh gơ chul den ala\ pal do gơ geh pràn mờ gơ  dờng ngan ngồn plai kơphe.

            -Ơi ơ ồng, bơdĩh mờ broa\ ồm bơkàu, gơ jrùh plai,  broa\ tuh dà tàm tơngai tu\ do gam lơh ala\ gơbàn aniai lơi ndai mờ làng bol kờ` lơh niam bơta gơbàn do bè lơi?

            Thạc sĩ Pham Công Trí:  Bal mờ hơ\,  plai kơphe gơ bơ tờp  bơkàu tàm trồ tiah ờ niam gơ gam lơh gơbàn kòp ồm lơh aniai hala ờ  ua\ nhui, sras tàm tơngai tus hala gơbàn bơsềt phồng, bơsềt lơh ồs sa nha, mờ di lah gơ sa tàm nha, tàm boai plai kơphe dilah bol he ờ atbồ den ngan ngồn  gơbàn hòac hươr la dờng  ngan. Den tàng, dilah trồ tiah geh gơ duh mờ geh ai go\ tu sa aniai den broa\ atbồ geh dong plai đang tờm gơ dờng, den geh bè hơ\ den ala\ hòac hươr bơh dùl kàl pa hơ\ sồng gơmù lơyah. Ngan la tàm tu\ tơngai duh den he pal tam cah  ala\ dơ\ tuh dà dơ\ dùl mờ dơ\ tuh dà dơ\ 2, làng bol, pal tơnjo\ tơngai nàng gơ mòn gơs jơh ala\  bơkàu nàng kơphe geh plai ua\ rlau dơ\ 2, bè hơ\ bol he geh tơngguh plai geh tàm nam tơnơ\ jơnhua rlau.

            -Tơnơ\ tơngai jo\ tờm  ròng plai, den broa\ bơsir tuh phơng kơphe in kung geh làng bol sền gròi ngan. Bè hơ\,  tuh phơng bè lơi gơ in di pal mờ phơng hữu cơ geh tuh bơsir tàm tu\ tơngai lơi la gơ di pal ơ thạc sĩ?

            Thạc sĩ Phạm Công Trí: Broa\ tuh phơng hữu cơ tus mờ kơphe, tiêu in la kuơ màng ngan tài gơ geh lơh niam rơyas mờ khà niam bơh ù den  tàng gơ geh ngui niam phơng mờ geh lơh niam ngui khóang tus mờ kơphe, tiêu in kung bè tơngguh cồng nha tus mờ cau  lơh broa\ sa. Lài do,  cau tam kơphe, tiêu  mìng pơrya la bol he tuh dùl dơ\ phơng hữu cơ tàm bồ nhai mìu la tơl. Mơya,  bơh ala\ sền sơng rềp do,  ai go\,  broa\ ngui phơng hữu cơ slơ ngai slơ kal ke ngan bơh phơng ờ hoan geh ua\ tai den broa\ ngui tam pà êt tuh tàm ala\ tu\ tơngai kuơ màng  gơ geh cồng nha rlau tai. Tàm ala\ suơn kơphe, tiêu atbồ geh  khà dà niam den tu\ do,  bol a` geh ai tuh phơng hữu cơ bơh 2 tus 3 dơ\. Pơyơu bè tàm gùl kàl mìu tàm dơ\ tuh dà dơ\ 2 dilah tàm bơta niam den làng bol he gơ tùi ngui dùl khà dềt phơng di 15% khà phơng hữu cơ tàm nam hala bol he ngui can tuh hữu cơ nàng bol he bơsir dùl khà hữu cơ di tơl nàng kơphe gơ dờng pràn tàm nhai prang mờ  gơ tam gơl gơs hỡu cơ geh is bơh ù ờ pràn. Bồ nhai mìu mờ tam gùl nhai mìu den bol he pala tam  pà  dềt nàng bol he tuh phơng. Dilah làng bol geh phơng hữu cơ bơh è rpu, kơnrồ hala kơmhò kơphe den bol he pal lời gơ ồm lài mờ tu\ tuh phơng.

            -Ơ thạc sĩ, loh làng ngan broa\ sơng ka sền gàr kơphe tu\ do ờ gam jat  lơh bè lài do tai tu\ mờ trồ tiah gơbàn kal ke slơ ngai slơ ờ gơtùi git lài, mơta nàng  geh lơh di pal mờ bơta gơ tam gơl trồ tiah mờ tơmù  lơyah ngan ala\ gơbàn aniai bơh trồ tiah den bè jo\ jòng thạc sĩ geh jơnau bơto bơtê lơi tus mờ làng bol ờ?

            Thạc sĩ Phạm Công Trí:  Nam 2016-2017  bulah kàl lơh sa geh kal ke mơya broa\ cau tam kơpge geh ngui ala\  jak chài pa bơh khoa học kỹ thuật tàm sơng ka sền gàr kơphe kờ` tam dra\ mờ tam gơl trồ tiah neh cèng wơl ala\ cồng nha niam. Bol he go\ la, geh ua\ ngan  suơn kơphe gam geh plai tơnhàu ua\ ngan mờ gam kơryan geh kòp lơh  aniai.  Den tàng, trồ tiah ờ niam hơ\ la dùl tàm ala\ kal ke bơta lòng bơh cau tam kơphe, mơya do  kung la tu\  nàng cau tam kơphe he khin tam gơl pa kỹ thuật tam mờ geh ngui ala\ gơguh jak khoa học kỹ thuật nàng he gơtùi tam dra\ niam mờ trồ tiah mờ broa\ ngui ala\ gơguh jak chài pa. Gơ ờ mìng dong cau lơh sa bơsong geh ala\ bơta gơbàn tàm trồ tiah gơ  aniai mờ gơ gơtùi dong làng bol he rơndap niam khà pria\ bơcri tàm tu\ kơphe, tiêu tac ờ hoan  kas bè tu\ do.

            -Dan ưn ngài  thạc sĩ Phạm Công Trí ua\ ngan!

               Cau cih mờ yal tơnggit K’Duẩn mờ K' Brọp