VOV4.K’ho - Tơnơ\ 2 dơ\ mìu sùm tàm nhai 11 mờ nhai 12 pa do, git nđờ rbô lồ tiêu tàm Tây Nguyên gơtìp chơt tài bơh ngơr bam, lơh gơbàn ờ suk dờng ngan làng bol lơh broă sa in. Lơh bè lơi nàng dong bă tiêu gơtìp aniai gam là bơta jal mhar ngan. Tơnơ\ do, cau ai tơnggit jơnau đơs do geh dơ\ cribơyai mờ Tiến sĩ Trương Hồng, Gơnoar atbồ Viện Khoa học Kỹ thuật Nông lâm nghiệp Tây Nguyên bè bơta do:

Ơ tiến sĩ, bơta trồ mìu jo\ jòng tàm bồ nhai prang bè pa do den êt ngan gơlik geh tàm Tây Nguyên tàm ală nam rềp ndo. Dan lùp tiến sĩ ală hoàc huơr bơh tờm tiêu dê tu\ do là nisơna halà digơlan gam gơlik geh tàm ală nam tus?

Tiến sĩ Trương Hồng: Gơwèt mờ tờm tiêu, den do là tờm chi kờ` ngan dà mơya kung ngòt ngan dà. Tàm bơta trồ mìu uă den ù gơtìp sùh ìo mờ tờm chi jơngkah dà lơh rơyas tiêu gơtìp gơ prồ. Mờ tu\ rơyas gơ tìp gơ prồ bè hơ\ den jơnau pơhìn gơbàn ồm rơyas mờ bal tu\ hơ\ gơtìp bơ sềt lơh aniai, ngan là bơ sềt phytopthora lơh aniai, lơh rơyas gơbàn ồm mhar rlau mờ tờm tiêu digơlan gơtìp chơt.

Bol a` kờp du\ lài tềng đap bơta aniai bơh tam gơl trồ tiah dê den bơta do digơlan gam gơlik geh. Kờ` tam dră mờ broă do den bol he pal sơlơ git broă yuh tơlik dà tờm tiêu in, sơlơ mhar sơlơ niam, kờ` tơmù dimơ kòp chơt mhar tàm tờm tiêu.

Ơi, bè tiến sĩ pa đơs den pal sơlơ yuh tơlik dà suơn tiêu in mờ do là broă pal lơh lài mờ tu\ trồ mìu. Ai tàm tu\ trồ mìu jo\ jòng mờ tơnơ\ mờ tu\ mìu jo\ jòng den làng bol lơh broă sa pal lơh bè lơi nàng suơn tiêu he dê geh ờ do ờ dă.

Tiến sĩ Trương Hồng: Broă lơh lài ngan mờ bol a` sồr làng bol là tu\ tam tiêu den pal sơnơng mơ tus ròt gùng rbòng yuh tơlik dà mờ pal tam tàm bă ù geh bơta pràn lik dà niam, ba` tam tàm bă ù digơlan gơtìp ngơr bam dà. Do là broă lơh [uơn ngan rlau jơh mờ tềm pềr ngan rlau jơh dong broă tam tiêu geh kơ\ kơljap tàm bơta trồ tiah tam gơl. Ai bè broă lơh dong kờl ndai, pơn yơu bè tu\ go\ trồ mìu uă, rơyas ờ gơtùi jồp phơng bơh ù den he gơtìp [ồm ờ uă chế phẩm bơh nha nàng bơ tơl phơng tờm chi in. Bol he ba` ơn phơng tềng tờm. Tài tu\ rơyas tiêu neh gơtìp sồt mờ bol he gam ơn phơng tềng tờm den bơta do lơh tờm chi chơt mhar rlau.

Tu\ tiêu gơtìp chơt den làng bol lơh broă sa ờ suk ngan. Khi tam wơl tiêu den ngòt tiêu gơtìp chơt tai. Tam chi ndai den ngòt ờ geh cồng nha. Jat tiến sĩ làng bol gơtùi tam tiêu wơl làh ờ?

Tiến sĩ Trương Hồng: Bol a` sồr là ù lơi den tam chi hơ\. Ờ di ù lơi kung gơtùi tam tiêu. Dilah ù ờ gơtùi lik dà den ngan là ba` tam tiêu. Bol a` sồr lài ngan tu\ tam tiêu là ù pal gơ kờ`, pal lik dà, dơ\ 2 là pal mut lơh ală broă lơh chài tam sơngka sền gàr ringbal bè sơntìl, phơng sih ring, rơcang sơndră kòp tu sa aniai mờ ală bơta sơ nơm dipal.

Tu\ do, bol he geh pơnjat tai lùp jơnau mờ tiến sĩ Trương Hồng, gơnoar broa\ atbồ Viện Khoa học Kỹ thuật nông lâm nghiệp Tây Nguyên bè ala\ broa\ lơh song ka sền gàr, bồm sơnơm mhar mo di pal  tus mờ suơn tiêu gơbàn aniai tơnơ\ mìu nhàc, dà tih lơh aniai.

-Ơ tiến sĩ, Tây Nguyên pa sơrlèt gan 2 dơ\ mìu jo\ jòng, tơnơ\ hơ\ geh tam gơl mo ala\ ngai càl ra`. Trồ tiah bè do den geh pơhìn lơi tus tiêu lah ờ? Bè ờs geh gơbàn kòp lơi mờ cau tam tiêu pal bồm sơnơm tàm tu\ tơngai do?

Tiến sĩ Trương Hồng: Tơnơ\ mìu  mờ tam gơl gơs tơngai bè tu\ do la tu\ tu sa buơn ngan gơbàn. Bồm sơnơm lơi, bồm bè lơi den làng bol pal kah: Kòp lơi sơnơm hơ\, ờ di bồm ua\ bơta sơnơm. Dơ\ 2 la tàm bơta tam tiêu làng bol pal sền tus bơta pràn bơh suơn tiêu he dê. Pơnyơu tơnơ\ jơh mìu mờ tiêu geh ai go\ nha gơ mù hala pàl den di gơlan rơyas gơ geh gơbàn aniai, gơbàn bơsềt hala ờ tơl oxy tàm tơngai jo\. Tu\ hơ\ den bol he pal bơsong rhời mờ broa\ bồm phơng đang nha. Kah la ba` bồm ua\ ir mờ bồm rhời êt, bồm ua\ dơ\ geh dong chi gơ geh pràn.

-Ơ tiến sĩ, lơh mbè lơi nàng cau tam tiêu git kòp lơi sơnơm hơ\, tu lơi sơnơm hơ\ bè ồng pa đơs? Tu\ gơbàn bơta den cau tam tiêu geh pal lùp tềng lơi? Lùp tềng anih tac sơnơm hala tus tềng ala\ anih lơh broa\ khoa học bè Viện khoa học kỹ thuật nông lâm nghiệp Tây Nguyên?

Tiến sĩ Trương Hồng: Jat a`, lài jơh làng bol pal geh git is he dê bơta bơh sơnrờp bè khoa học kỹ thuật tam mờ song ka sền gàr tiêu. Dơ\ 2 tai la tu\ geh gơbàn mờ he ờ gơtùi git den làng bol gơtùi tus ờ ua\ anih lơh broa\ git wa\ bè anih sền gàr phan tam tàm tiah he kis, anih lơh broa\ bơto pơlam broa\ lơh sa hala tus Viện khoa học kỹ thuật nông lâm nghiệp Tây Nguyên. Tus tu\ do, Viện do neh geh dùl hìu sơnơm chi tam.  Den tàng bol gơtùi ai mẫu chi gơbàn kòp cèng tus, ala\  bác sĩ chi tam  bơh Hìu sơnơm geh dong tơmoh kòp mờ geh jơnau đơs bè broa\ rcang sơndra\ kòp, tus mờ bơta chài bồm sơnơm…

-Tàm dơ\ mìu pa do den ờ mìng geh ala\ ba\ tiêu gơ bam tàm dà mờ geh geh ờ ua\ tiêu gơbàn gơ pừ, pa\ jrong tơnhàu. Den, cau tam tiêu pal  lơh broa\ lơh mờ ala\ jrong tiêu gơbàn pa\, gơ pừ bè hơ\, ơ tiến sĩ?

Tiến sĩ Trương Hồng: Tu\ mờ jrong tiêu gơbàn  pa\, gơ pừ bơh càl mìu den rơyas bơh tiêu gơbàn tac, sồt. Gơbàn bơta do, bol he pal geh lơh niam wơl rhời mo. Tềng đap mat la pal sơntơp wơl dùl jrong pa, rhời ntrờn tơnhàu tờm tiêu pal nền nòn, ba` dui\ pràn lơh sồt tờm jrang tiêu, ntê tiêu. Tơnơ\ hơ\ bol he tuh phơng hữu cơ, hơ\ sồng bồm phơng tàm nha tiêu in. Tu\ ntrờn tơnhàu tiêu tềng jrong pa  den tiêu geh rhời gơ bè ờs wơl. Khà mhar, lơyaì gơ jat tàm bơta sồt bơh rơyas. Bol a` geh git, cau tam tiêu lơh niam den tơnơ\ di 3 nhai tiêu geh kis bè ờs wơl, jo\ den  pal tus 6 nhai.

-Ơ tiến sĩ, tơnơ\ dơ\ mìu pa do, ờ ua\ làng bol neh koh jrang nàng ờng bơh tềng jrang tiêu tàm suơn pa gơbàn aniai nàng  tam bơsir wơl tềng ala\ jrong tiêu chơt. Geh cau  koh jrang tiêu gơs den suơn tiêu  gơbàn kòp sơnrang. Dan lùp tiến sĩ, bơh tài gơbàn bơta bè do?

Tiến sĩ Trương Hồng: Bol a` geh đơs mờ làng bol la kờ` geh dùl suơn tiêu niam den pal blơi sơntìl bơh ala\ anih lơh sơntìl geh pơnrơ, geh gơnoar  ai sra\ lơh gơs sơntìl. Ba` di koh jrang ờng is tiêu bơh ala\ suơn tiêu gơbàn kòp. Bè ala\ suơn tiêu geh tiêu chơt tàm dơ\ mìu pa do den geh đơs la suơn tiêu neh gơbàn kòp, làng bol he lời sơntìl kờ` tam tềng ndai den khà kis  niam la ờ jơnhua. Bal mờ hơ\, geh ala\ suơn tiêu bè ờs mơya tơnơ\ tu\ làng bol koh jrang lời sơntìl den tiêu hơ\ gơbàn cruan nha,  cau sơnđan kòp hơ\ la kòp tiêu sơnrang. Gơbàn bơta do, geh ua\ bơta: dùl la suơn tiêu hơ\ neh gơbàn bơtờp virus. Tu\ bol he koh mờ lời sơntìl den lơh bơta kòp bơtờp mhar rlau. Dơ\ 2 tai la bơh phan làng bol ngui nàng koh jrang tiêu neh ờ lơh kloh nền nòn, gơlam tus bơtờp kòp bơh jrang do tus jrang ndai. Ờ mìng chi koh gơbàn kòp mờ gơl jrang tiêu koh lơh sơntìl cèng tam kung gơbàn kòp sơl. Den tàng làng bol pal kah, kờ` pal nền nòn ngan tu\ ngui pềs, ngui jơ trơi koh jrang tiêu lơh sơntìl. Tơnơ\ tơl gơl sơntìl koh geh mờ gam pal lơh kloh pềs, jơ trơi dùl dơ\ mờ sơnơm lơh kloh kòp, ba` sùm koh ua\ jrang ndai hala ua\ suơn ndai krơi is.

-Ơi, dan ưn ngài tiến sĩ.

                            Cau cih mờ yal tơnggit K’ Duẩn mờ  K’ Brọp