VOV4.K’ho - Kung bè 2, 3 jơi bơtìan kòn cau ndai tàm Tây Nguyên, kòn cau Sơdàng tàm càr Dak Lak geh ua\ broă lơh niam chài krơi is ngan, tàm hơ\ pơn rơ ngan rlau jơh là lơh yàng `ô lir bong. Dơ\ lơh yàng do geh làng bol lơh dì tàm ngai sơn rờp bơh nam pa sa tềp tây dê, gơ hòi gơ jà gal ngan nac nhơl chờ mờ làng bol tàm [òn lơgar tus bal. Do là tu\ nàng làng bol ưn ngài trồ tiah, hìu dan dùl kàl lơh sa tơnhàu geh ua\, kòi tơngòi bềng drong bềng đam, rài kis hờm ram, chờ hờp.

Lơh yàng `ô lir bong (gam geh hòi là lơh yàng sa piang pa) là dơ\ lơh yàng kuơmàng ngan rlau jơh bơh làng bol kòn cau Sơdàng tàm Tây Nguyên dê. Pah nam, tơnơ\ tu\ neh tòes kòi, pơ\ tơngời tàm mìr, cau Sơdàng sùm sơn đờm lơh yàng `ô lir bong. Lài do, lơh yàng `ô lir bong sùm geh lơh tàm 2, 3 ngai sùm tơn, bal mờ ua\ bơhìan duh khoai mờ rac yàng.

Mè Đi ơm tàm [òn H’Ring, xã Ea H’Đing, kơnhòal Cư M’gar, càr Dak Lak pà git, cau Sơdàng ua\ ngan ơm kis tàm kơnhòal Đăk Tô, càr Kon Tum. Lài mờ ngai tơngklàs dà lơgar, ờ ua\ cau ntrờ` tus Dak Lak ơm kis kơ\ kơljap. Bulah ơm tiah lơi, bơhìan bơh làng bol dê kung gam gàr bè ờs, tàm hơ\ lơh yàng `ô lir bong là kuơmàng ngan rlau jơh.

Mè Đi kung pà git, lài do làng bol sùm lơh yàng `ô lir bong tàm tơl hìu bơnhă: “Lơh yàng `ô lir bong lài ngan là ai kòi pa tòes bơh kàl lơh sa pa tơn jơh prap tàm drong, ơn tàm dùl nơm sơ\, hơ\ sồng [o\ tàm mpal, ai phe hơ\ tru\ piang, tu\ piang neh sin den tam pà tơl nă cau in dùl sơmbat piang, tam pà jơh ai oh mi jơi nòi rềp ngài in tus sa chờ hờp bal mờ hìu bơnhă. Hìu bơnhă ai tơrnờm ơn tềng nggùl cơldu\ wă nac, ơn phan sa, hòi jơh ală oh mi tơr gùm bal `ô sa chờ hờp, bal mờ gơp `ô tơrnờm bơkah ngan rlau jơh mờ sàu piang kòi pa, dròng cing mồng, balmờ gơp đơs crih tamya tàm ngai chờ hờp hơ\. Ngai hơ\ cau tờm hìu lơh poac sur, poac iar, poac đe mờ biap brê nàng iờ sa nac tus chờ hờp bal mờ hìu bơnhă in”.

Kra [òn lơh yàng mờ jà ală yàng tus sàu piang kòi pa

Tơngai lơh yàng `ô lir bong gơ jat tàm tơl bă tiah. Mìng is gơ wèt mờ kòn cau Sơdàng tàm [òn H’Ring, xã Ea H’Đing, kơnhòal Cư M’gar, càr Dak Lak den ring bal lơh yàng tàm ngai 1 nhai 1 sa tềp tây pah nam. Do là dơ\ lơh yàng bal bơh jơh [òn lơgar dê, là tu\ nàng ală hìu bơnhă rơcang ală drăp tơrnờm bơkah ngan rlau jơh, lơh piang prùh tàm ding đơr, buh poac bal mờ cau tàm [òn lơh yàng.

Bèp H’Nem, atbồ [òn H’Ring, xã Ea H’Đing, kơnhòal Cư M’gar pà git: Phan pơ dơng lơh yàng tu\ lơi kung geh poac sur, poac đe, piang tru\ bơh phe kàl tơn jơh dê. Sơlàu ơn phan pơ dơng lơh yàng trồ tiah in pal geh bồ sur bơkah ngan rlau jơh mờ ờ gơtùi ờ geh poac đe: “Jơnau pơrya bơh lơh yàng `ô lir bong kòn cau Sơdàng dê là lồi nam tu\ làng bol neh tòes jơh kòi, pơ\ jơh tơngời, tơnhàu jơh phan bơh suơn sre ơn tàm drong, tàm đam. Ngai hơ\, jơh tơl nă làng bol tàm [òn tơr gùm mat tàm hìu pơrjum [òn, cribơyai mờ gơp bè sơntìl chi tam ai cồng nha lơh sa ua\ halà ờ geh cồng nha. Làng bol tàm cribơyai mờ gơp bè ală kàl lơh sa nàng tam gơ in geh cồng nha, tam tàm nhai lơi den di, nhai lơi ờ di, dilah tam ờ di ngai, ờ di nhai den kàl lơh sa gơtìp sềm, đe lơh aniai”.  

Sơlàu ơn phan pơ dơng lơh yàng ờ gơtùi ờ geh poac đe

Tơnơ\ tu\ kra [òn lơh yàng, dròng cing mồng, mpồl đơs crih tamya geh tamya gùt dar tờm gơ nơng, kra [òn jà nac `ô tơrnờm bơkah, sa ală phan sa bơkah bơh làng bol dê cèng tus tàm dơ\ lơh yàng. Jơh tơl nă làng bol tàm [òn nggùi gùt dar drăp tơrnờm, tàm boh bơr, tam pà bal mờ gơp ală mờng chài nàng git ală sơntìl chi tam, broă lơh niam tàm nam pa do, nàng mut tus nam pa git sac rơ wah sơntìl chi tam dipal mờ trồ tiah, ù tah tàm [òn lơgar, cèng wơl pria\ jền lơh geh ua\ hìu bơnhă in.

Tus bal dơ\ lơh yàng `ô lir bong kòn cau Sơdàng dê, bi A Hinh chờ hờp ngan, pơn iờ sa ngan bè bơhìan niam chài krơi is bơh kòn cau he dê: “Lơh yàng `ô lir bong jat kòn cau Sơdàng kơlôi sơnơng là lơh yàng `ô  sa gờm chờ den tàng gal ngan cau tus bal mờ chờ hờp ngan. Jơnau kờ` lài ngan là nàng làng bol tàm [òn lơgar tam klac bal, dơ\ 2 là nàng prap gàr chài rơ gơi niam bơne\ bơh kòn cau Sơdàng dê. A` kơp kờ` broă lơh yàng do pơn jat tai geh gàr sùm, lơh sùm pah nam. Ơruh pơnu bol a` go\ chờ hờp mờ geh kuơ ngan bè dơ\ lơh yàng `ô lir bong. Do là ngai mờ jơh tơl nă làng bol oh mi tàm [òn rềp ngài geh tu\ tàm tìp, nting bơr bal mờ gờp ală jơnau niam bơne\ tàm nam pa”.

Mpồl dròng cing mờ nac nhơl chờ tamya xoang gùt dar tờm gơ nơng

Jat bèp Choar, Bí thư chi bộ [òn H’Ring, xã Ea H’Đing, kơnhòal Cư M’gar, càr Dak Lak pà git, lài do, kòn cau Sơdàng sùm lơh yàng `ô lir bong tàm hìu bơnhă. Hìu lơi tòes jơh kòi lài den lơh lài, hìu lơi tòes jơh tơ nơ\ den lơh tơ nơ\. Hìu bơnhă pas den lơh 2, 3 nơm sur, hìu bơnhă lơi ờ geh pria\ jền den lơh iar mờ tru\ gơm ală phan sa bơh phan brê mờ baip brê. Bulah lơh dờng halà dềt den kung ndrờm chờ hờp lơm: “Lài do lơh yàng `ô lir bong là tơnơ\ tu\ tòes jơh kòi, pơ\ jơh tơngời tàm mìr bơh kàl tơn jơh dê, lơh yàng `ô lir bong bơh nhai 11 tây jo\ jòng tus nhai 12. Sa chờ hờp jat tơl hìu bơnhă, ngai do sa hìu do, ngai hìng sa hìu ndai. Khi hòi jơh ală oh mi tàm [òn rềp, [òn ngai tus chờ hờp bal mờ hìu bơnhă. Hơ\ là `ô lir bong mờ ală hìu bơnhă pas sơm, geh pria\ jền. Ală hìu bơnhă ờ geh pria\ jền den khi lơh dềt rlau, lài tu\ lơh `ô bir bong den khi lòt jòi biap brê, ting mòc phan brê, kup ka, kit. Tu\ neh geh phan sa den hơ\ sồng lơh yàng `ô lir bong”.

Làng bol mờ nac geh jà `ô tơrnờm bơkah

Bulah lơh `ô lir bong tàm tơl hìu bơnhă halà lơh yàng `ô lir bong bal jơh gùt [òn lơgar den ndrờm là bơhìan niam bơh cau Sơdàng dê. Bơta niam chài rơ gơi do ai tơnggo\ nùs  nhơm ưn ngài trồ tiah neh dong làng bol lơh sa [uơn [ùai, geh rài kis tơl làm. Bal mờ hơ\, bơh broă lơh yàng `ô lir bòn sơlơ tơnguh nùs nhơm tam klac bal tàm [òn lơgar mờ lơh gơlik tu\ niam tìp mat mờ nac nhơl chờ rềp ngài.

Cau mblàng K’Duẩn