VOV4.K’ho – Làng bol kòn cau Bahnar tàm Tây Nguyên geh uă ngan broă lơh yàng bè lơh yàng hòi dan lơngap lơngai, lơh yàng ñô lir bong, lơh yàng ưn ngài, lơh yàng Tơ Mon. Tàm hơ̆, lơh yàng Tơ Mon, hơ̆ là lơh yàng dờp lơh oh mi là dùl broă lơh yàng cèng bơta niam chài, tơnguh nùs nhơm tam klac, bal mờ gơp tam pà ală bơta chờ hờp kung bè kal ke tàm rài kis.

Lơh yàng Tơ Mon mờ jơnau gơtha lơh kòn bơnus rềp mềr mờ gơp rlau tai, tàm kờñ gơboh bal mờ gơp rlau tai. Tŭ nùs nhơm niam 2 gah lời ai gơp in song dơpă, làng bol kòn cau Bahnar tàm Gia Lai geh bơyai lơh yàng dờp lơh oh mi gam geh hòi là lơh yàng Tơ Mon. Dơ̆ lơh yàng geh lơh mờ bơta geh mat wil tơl jơi nòi oh mi, ƀòn lơgar, mờ bơta tus bal bơh cau kra ƀòn dê. Ồng Đinh Ply, ơm tàm kơnhoàl Kbang, càr Gia Lai yal: “Geh 2 bơta. Bơta lơh yàng dờp lơh oh mi đềt mềr mờ lơh yàng dờp lơh oh mi jat bơhiàn. Lài ngan bè bơhiàn. Tŭ kòn bơnus tìp kal ke tàm rài kis, ală cau kra ƀòn halà cau bơ jơu geh lơh broă lơh pơlam bè nùs nhơm. Cau kra ƀòn geh yal tơnggit mờ bơyai lơh yàng dờp lơh oh mi. Dờp lơh oh mi tàm do là dờp lơh bèp halà lơh mè, lơh bi klau, lơh bi ùr... hơ̆ sồng tơnơ̆ hơ̆ khi sền gŏ nùs tồr gơ prài, gơtùi bời kòp den khi tam klac wơl bal mờ gơp. Ai dờp lơh oh mi đềt mềr pơn yơu bè oh mi tàm nhơl bal, sền ngềr bè oh mi tờm pròc mhàm den dờp lơh oh mi bal mờ gơp. Tơnŏ tŭ jơh lơh yàng den bơh hơ̆ khi ndrờm bè oh mi tờm pròc mhàm”.

Jat ồng Đinh Ply yal, cau Bahnar sùm dờp lơh oh mi bal mờ gơp, kuơmàng là tŭ tus dùl tiah ơm pa geh uă jơi bơtiàn làng bol kòn cau ơm kis bal, khi kung sùm bơyai lơh yàng do mờ broă lơh dờng rlau đah ƀòn do mờ ƀòn ndai, đah làng bol jơi bơtiàn kòn cau do mờ jơi bơtiàn kòn cau ndai. Tài khi sùm kơp kờñ là, bơh broă do, bơta tam klac bal đah ală cau dùl nă să, ală ƀòn lơgar geh kơ̆ kơljap rlau, bơh hơ̆ bal mờ gơp sơrlèt gan ală kal ke tàm rài kis, bal mờ gơp tam pà bơta chờ hờp moat jrùm tàm tơl bơta, tàm dong kờl gơp bơtàu tơnguh mờ ờ lơh broă ờ niam gơ wèt tus mờ gơp. 

                    Cau tờm bơh 2 hìu bơnhă dê sền gŏ, lơh cơng dơ̆ lơh yàng dờp lơh oh mi jà dùl ly tơrnờm, dùl pet poac sa tàm dơ̆ lơh yàng

Ồng Đinh Ply pà git: “Dờp lơh oh mi nàng sền gŏ rềp mềr rlau. Hơ̆ là ƀòn dờp lơh oh mi mờ ƀòn, hơ̆ là he kis mờ gơp rềp mềr, ờ gam bơta lơi kòl yan bè hìu bơnhă mờ gơp, he gơtùi bal mờ gơp lòt dan gar boh, lòt dan biap sa, dan plai prìt... ờ gŏ gơ lơh kir tồr. Dilah he ờ lơh yàng dờp lơh oh mi den gơ lơh bàs sìl. He lơh yàng hơ̆ nàng sền gŏ nùs nhơm đềt mềr bal mờ gơp”.

Bè ờs den cau Bahnar bơyai lơh yàng tàm ƀùi drim, hơ̆ là trồ tiah lơ ngềt lơ ngờm, trồ tiah tơlir niam. Bơh ngài, sap uh rơ kèl, sap jañ sơng gơr bal mờ sap dròng cing, jañ mồng mpong ntas gờm chờ wă rò cau oh mi tus mờ ƀòn lơgar, tus mờ cau he dờp lơh oh mi.

Nàng bơyai lơh yàng Tơ Mon, ồng Đinh Thiên, ơm tàm kơnhoàl Kbang, càr Gia Lai pà git: “Phan pơ dơng lơh yàng geh sur, iar. Tàm dơ̆ lơh yàng dờp lơh bèp ròng, kòn ròng, cau bèp dong kòn tă pơgồp sur, cau kòn geh iar, tơrnờm. Lơh yàng dờp lơh oh mi kung bè hơ̆ sơl. Lơh yàng dờp lơh oh mi den pal lòt lơh yàng đah hìu bi, lơh yàng dờp lơh bèp kòn den pal lơh yàng đah hìu bèp”.

Tŭ ală phan pơdơng lơh yàng neh sir, ală cau dờp lơh oh mi mờ cau kra ƀòn mut tàm hìu cau tờm rơcang lơh yàng. Tàm nùs nhơm ki ngàm, ơm nggui tềng nggùl sơ làu ơn phan pơdơng lơh yàng, caukra ƀòn rac yàng rê nàng sền. Tŭ jơnau rac yàng geh ală yàng dờp kung là tŭ 2 nă cau dờp lơh oh mi ñô tơrnờm dơ̆ sơn rờp, tơnơ̆ hơ̆ tus cau kra ƀòn, mè bèp 2 gah, dut ndơl hơ̆ sồng tus jơi nòi, gơp bơyô bal mờ jơh tơl nă cau tus bal dơ̆ lơh yàng. Ồng Đinh Ơn, ơm tàm kơnhoàl Kbang mblàng: “Ñô tơrnờm là nàng gŏ geh cau lơh cơng. Cau bơ jơu lơh cơng tơn. Dờp lơh oh mi tàm do hòi là dờp lơh oh mi tus tŭ lơi chơt hơ̆ sồng jơh, ờ tŭ lơi huĭ gơp. Neh dờp lơh oh mi den pal kis bal mờ gơp bè oh mi tờm pròc mhàm”.

Tàm dơ̆ lơh yàng dờp lơh oh mi, cau tàm jàu gơp in ală phan kah kir. Hơ̆ digơlan là kòng dò tê, ñòng halà àu, ồi ntròñ. Cau kra ƀòn là cau jàu phan lời kir 2 nă in. Jàu ndang, cau kra ƀòn nting tơngkah ndang ală jơnau niam hèr, nting tơngkah ală broă gơtùi lơh mờ ală broă ờ geh lơh tàm bơta gơ rềng đah 2 nă, dilah ờ lơh jat den yàng geh lơh glài. Ồng Đinh Ơn yal: “Gơ wèt mờ àu halà kòng dò tê, krơh bơh bi dê là pà oh in. Nồng dò tê oh dê pà bi in. Geh tơl nă cau sền gŏ, lơh cơng 2 nă oh mi neh tơn dò gơp in. Hơ̆ là jơnau hơ pơrgon 2 nă oh mi bañ tàm sang lời gơp bulah khat tàm dùl bơta lơi, tus tŭ chơt den hơ̆ sồng jơh”.

Git nđờ rài do, cau Bahnar dờp lơh oh mi, dờp lơh bèp kòn, mè kòn tài uă jơnau. Lơh yàng Tơ Mon cèng bơta niam chài, tơnguh nùs nhơm tam klac bal, tàm dong kờl gơp tŭ rềs àr, kal ke kung bè tam pà ală bơta chờ hờp tàm hìu bơnhă mờ ƀòn lơgar.

Cau mblàng K’Duẩn